W toku ewolucji różne typy zwierząt wykształciły różne formy pokrycia ciała w zależności od rodzaju zasiedlanego środowiska. W ten sposób doszło do powstania wytworów naskórkanaskóreknaskórka lub skóry właściwejskóra właściwaskóry właściwej, do których należą m.in. łuski, pióra i włosy. Łuski pokrywają ciała ryb oraz gadów, występują także u ptaków i niektórych ssaków. Pióra są cechą charakterystyczną dla ptaków, a włosy spotyka się wyłącznie u ssaków.

Ciało większości ryb pokryte jest łuskami będącymi wytworami skóry właściwej. Obecność łusek okrywających skórę umożliwia dodatkową ochronę przed urazami mechanicznymi dzięki ich gęstemu rozmieszczeniu i nachodzeniu na siebie.

R3bHAY0Br5t2q1

Na zdjęciu jest ryba znajdująca się w wodzie. Ryba sprawia wrażenie nadętej. Jej ciało pokryte jest kolcami. Ryba ma jasnobrązowy kolor z czarnymi plamami w niektórych miejscach.

U niektórych gatunków ryb łuski mają formę kolców – dla ochrony przed większymi drapieżnikami. Zwykle jednak łuski mają kształt niewielkich zaokrąglonych płytek ułożonych jak dachówki, zgodnie z kierunkiem poruszania się ryby, dzięki czemu nie utrudniają ruchu zwierzęcia oraz zmniejszają opór wody podczas pływania.

Typy łusek

Wyróżnia się cztery typy łusek: plakoidalne, ganoidalne, kosmoidalne i elastyczne.

Łuski występują również u niektórych gadów, ale u tych zwierząt są wytworami naskórka. Natomiast podobnie jak u ryb pełnią funkcje ochronne. Gadzie łuski są wyraźnie mniejsze, dzięki czemu ruch zwierzęcia nie jest utrudniony. Niektóre gatunki gadów poza łuskami wytwarzają dodatkowe formy ochrony skóry, do których należą tarczkitarczkitarczki lub płyty rogowepłyty rogowepłyty rogowe. Ponadto łuski można spotkać u większości ptaków, u których pokrywają palce oraz skoki (kończyny tylne).

U ptaków występują wytwory rogowe naskórka w postaci piór. Tworzą one gęsty, kilkuwarstwowy układ, w którym obecne są drobne komory powietrzne. Pióra umożliwiają aktywny lot, ale pełnią również funkcję termoizolacyjną - zimą powietrze gromadzi się między ich warstwami, co utrzymuje ciepło, natomiast podczas upałów układ upierzenia izoluje ptaka od wysokiej temperatury i zapobiega przegrzaniu się.

R17P1DPXFErwU

Zdjęcie przedstawia czarne ptasie pióro z białą plamą w górnej części.

RrTH8r39gHcbt1

Ilustracja przedstawia budowę pióra - przez środek pióra biegnie stosina, jej dolna część to dutka. Stosina przypomina pustą w środku rurkę. Po lewej i prawej stronie stosiny jest chorągiew zbudowana z promieni, od których odchodzą drobne promyki.

Każde pióro zbudowane jest z osi rozpoczynającej się dutką (część zagłębiona w skórze). Górna część osi, wystająca ponad powierzchnię skóry, nosi nazwę stosiny. Wyrastają z niej poprzeczne promienie, a z nich promyki zawierające haczyki lub listewki. Promienie, wyrastając na boki stosiny (w dwóch kierunkach: wewnętrznym i zewnętrznym), tworzą chorągiewkę pióra.

U ptaków występują dwa typy piór mające różną budowę i funkcje:

• pióra konturowe (lotki, sterówki, pióra pokrywowe)

• pióra puchowe.

Ptaki regularnie zmieniają wytwory naskórka w procesie nazywanym pierzeniem. Aby nie utracić możliwości do lotu, pióra wypadają stopniowo i w kolejności; dzięki ciągłej wymianie są one w dobrej kondycji. Niektóre ptaki przechodzą też pierzenie wraz ze zmianą pór roku lub w okresie godowym.

Włosy są zrogowaciałym wytworem naskórka występującym jedynie wśród ssaków. Pełnią funkcje ochronne, a ponadto wspierają proces termoregulacji. Wyróżnia się trzy rodzaje włosów: ościste, wełniste oraz czuciowe (wibrysy).

Okrywa ciała ssaków składa się ze wszystkich typów włosów – ościstych, wełnistych oraz czuciowych. W przypadku przewagi liczby włosów ościstych nad wełnistymi okrywa określana jest sierścią; gdy więcej jest w niej włosów wełnistych nazywamy ją futrem.

Dla zainteresowanych

R1OwdBZbPqZpP

Na zdjęciu mężczyzna trzyma w dłoniach dużą ilość owczego runa. Jest białe, miejscami jasnożółte. Runo po lewej stronie ma nieco dłuższe włosy, od runa po prawej stronie zdjęcia.

Okrywa włosowa owiec nadająca się do przędzenia, zestrzyżona ze zwierzęcia, nosi nazwę runa. W jego skład oprócz wełny wchodzą zanieczyszczenia i tłuszczopot. Runo zawiera od 30 do 80% czystej wełny.

Włosy zbudowane są z korzenia osadzonego w skórze właściwej oraz łodygi wyrastającej na zewnątrz przez mieszek włosowy. Początkowa część korzenia jest wyraźnie zgrubiona i tworzy cebulkę włosową – miejsce ciągłego wzrostu włosa. W okolicy korzenia obecne są również gruczoły łojowe natłuszczające skórę i włosy oraz mięsień przywłosowy, którego skurcz prowadzi do wyprostowania włosa (piloerekcja). Gdy włosy są wyprostowane (zwykle w niskiej temperaturze otoczenia), między nimi a skórą powstaje przestrzeń wypełniona ciepłym powietrzem (warstwa termoizolacyjna), która zmniejsza utratę ciepła.

Rv7iP4BNJeZXT

Na zdjęciu w ogrodzie siedzi starsza kobieta. Ma krótkie, siwe włosy. Twarz kobiety pokrywają zmarszczki. Kobieta delikatnie się uśmiecha.

Podobnie jak ptasie pióra włosy zbudowane są z martwych komórek naskórka zawierających hydrofobowe białko – keratynę. Łodygi włosów zawierają również barwnik (pigment) z grupy melanin. U ludzi barwniki te mają różną budowę, dzięki czemu mogą mieć oni różny kolor włosów. Melaniny różnią się też znacznie wśród pozostałych ssaków, nadając im charakterystyczne barwy i wzory, mające zwykle na celu upodobnienie ich wyglądu do otoczenia.

Ssaki regularnie wymieniają okrywę włosową w procesie nazywanym linieniem. Zjawisko to jest związane z dostosowaniem ciepłoty ciała do panujących w otoczeniu temperatur. W klimacie umiarkowanym linienie ma miejsce dwa razy do roku, wiosną i jesienią.

R10QBAnuDXnFd

Na zdjęciu jest drewniany stół, na którym siedzi pręgowany kot. Kot wącha, leżący przed nim na stole, kłębek własnej sierści. Obok sierści leży szczotka do czesania kota.

Słownik