Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑azure

Monosacharydy

R1b9gQGaDD3VR
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Przykłady monosacharydów
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Gdzie możemy znaleźć monosacharydy?

bg‑azure

Disacharydy

R1EPcR8u6uGS6
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Przykłady disacharydów
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Gdzie możemy znaleźć disacharydy?

R1E3RS1c2iy831
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: pochodzenie[br]disacharydów
    • Elementy należące do kategorii pochodzenie[br]disacharydów
    • Nazwa kategorii: sacharoza
      • Elementy należące do kategorii sacharoza
      • Nazwa kategorii: trzcina[br]cukrowa
      • Nazwa kategorii: owoce
        • Elementy należące do kategorii owoce
        • Nazwa kategorii: suszone[br]owoce
        • Nazwa kategorii: mango
        • Nazwa kategorii: morele
        • Nazwa kategorii: ananas
        • Nazwa kategorii: mandarynki
        • Koniec elementów należących do kategorii owoce
      • Nazwa kategorii: warzywa
        • Elementy należące do kategorii warzywa
        • Nazwa kategorii: groszek[br]zielony
        • Nazwa kategorii: fasole
        • Nazwa kategorii: kukurydza
        • Nazwa kategorii: burak[br]cukrowy
        • Koniec elementów należących do kategorii warzywa
        Koniec elementów należących do kategorii sacharoza
    • Nazwa kategorii: laktoza
      • Elementy należące do kategorii laktoza
      • Nazwa kategorii: produkty[br]mleczne
        • Elementy należące do kategorii produkty[br]mleczne
        • Nazwa kategorii: śmietanka
        • Nazwa kategorii: jogurt
        • Nazwa kategorii: kefir
        • Nazwa kategorii: maślanka
        • Nazwa kategorii: sery
        • Koniec elementów należących do kategorii produkty[br]mleczne
      • Nazwa kategorii: przekąski
      • Koniec elementów należących do kategorii laktoza
    • Nazwa kategorii: maltoza
      • Elementy należące do kategorii maltoza
      • Nazwa kategorii: ziarna[br]zbóż np.[br]jęczmienia
      • Koniec elementów należących do kategorii maltoza
      Koniec elementów należących do kategorii pochodzenie[br]disacharydów
Mapa myśli pt. „Gdzie możemy znaleźć disacharydy?”
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑azure

Polisacharydy

Skrobia

Jest polisacharydem, w którym liczba cząsteczek glukozy mieści się w przedziale od kilkuset do kilku tysięcy i zależy od pochodzenia. Występuje głównie w ziemniakach (1619% zawartości), ziarnach zbóż, ryżu i kukurydzy (nawet 80% zawartości). To bardzo ważny składnik naszego pożywienia. Posiada budowę ziarnistą, a kształt ziaren jest uzależniony od ich pochodzenia, co przedstawia poniższa grafika interaktywna.

RScNMyR1AbTVF
Ilustracja interaktywna Ilustracja przedstawiająca schematycznie kształty i rozmiary ziaren skrobi. W przypadku skrobi ziemniaczanej są one największe i mają owalne, miejscami nieregularne kształty. Ziarna skrobi pszennej są nieco mniejsze i również przeważają kształty owalne. Najmniejsze spośród zaprezentowanych ziarna skrobi ryżowej tworzą wyraźne skupiska o nieregularnych, zaokrąglonych kształtach. Ziarna skrobi kukurydzianej są nieco większe niż skrobi ryżowej i mają zaokrąglone kształty. Również mają tendencję do tworzenia skupisk. 1. Zdjęcie mikroskopowe ziarenek skrobi ziemniaczanej. Zdjęcie mikroskopowe ziarenek skrobi ziemniaczanej, które mają owalny kształt. Indeks dolny Źródło: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0, 2. Zdjęcie mikroskopowe ziarenek skrobi pszennej. Zdjęcie mikroskopowe ziarenek skrobi pszennej. Mają owalne lub okrągłe kształty o różnym stopniu uziarnienia. Częściowo wybarwione są na fioletowo. Indeks dolny Źródło: domena publiczna , 3. Zdjęcie mikroskopowe ziarenek skrobi ryżowej. Zdjęcie mikroskopowe ziarenek skrobi ryżowej, które tworzą większe struktury, skupiając się w większe jednostki. Są różnokształtne z przewagą zaokrąglonych ziarenek, które są dużo mniejsze nić w poprzednich dwóch przypadkach, to znaczy skrobi ziemniaczanej oraz pszennej. Indeks dolny Źródło: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0 , 4. Zdjęcie mikroskopowe ziarenek skrobi kukurydzianej w świetle spolaryzowanym. Zdjęcie mikroskopowe ziarenek skrobi kukurydzianej w świetle spolaryzowanym. Ziarenka są większe niż w przypadku skrobi ryżowej, jednak mniejsze niż w przypadku skrobi ziemniaczanej, czy też pszennej. Również tworzą skupiska, z których powstają większe struktury o zaokrąglonych, owalnych lub typowo okrągłych kształtach. Światło spolaryzowane odbija się od poszczególnych ziaren, tworząc charakterystyczny kształt, który przypomina trójkątne listki czterolistnej koniczyny, co można przyrównać również do kształtu przypominającego podzielone na ćwiartki niesymetryczne koło. Indeks dolny Źródło: domena publiczna
Kształt ziaren skrobi jest uzależniony od ich pochodzenia.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Celuloza

Podobnie jak skrobia, jest polisacharydem zbudowanym z reszt glukozy, których ilość mieści się w przedziale od 2500 do 10000. Pełni rolę szkieletu, ponieważ występuje we wszystkich roślinach jako składnik ścian komórkowych. Celuloza zapewnia roślinom trwałość, elastyczność i chroni przed utratą wody. Największe ilości celulozy zawiera bawełna, len, drewno i juta. W odróżnieniu od skrobi, posiada budowę włóknistą. Nie może być też źródłem naszego pożywienia z tego względu, że organizm człowieka nie posiada enzymów zdolnych do jej strawienia. Jednak celuloza jest nazywana błonnikiem pokarmowym, czyli substancją regulującą pracę jelit i wpływającą na przesuwanie się treści pokarmowej. Rolą błonnika jest także wiązanie substancji toksycznych i uniemożliwianie przetransportowania ich do krwi. Błonnik możemy znaleźć w otrębach, kiełkach pszenicy, warzywach, owocach i chlebie razowym. Zwierzęta przeżuwające (np. krowy) trawią celulozę dzięki obecności w ich układzie pokarmowym mikroorganizmów produkujących specjalne enzymy – celulazycelulazycelulazy.

Gdzie możemy znaleźć polisacharydy?

RhGGVxfjwB1cM1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: pochodzenie[br]polisacharydów
    • Elementy należące do kategorii pochodzenie[br]polisacharydów
    • Nazwa kategorii: skrobia
      • Elementy należące do kategorii skrobia
      • Nazwa kategorii: ziemniaki
      • Nazwa kategorii: ziarna zbóż
      • Nazwa kategorii: ryż
      • Nazwa kategorii: kukurydza
      • Koniec elementów należących do kategorii skrobia
    • Nazwa kategorii: celuloza
      • Elementy należące do kategorii celuloza
      • Nazwa kategorii: bawełna
      • Nazwa kategorii: len
      • Nazwa kategorii: drewno
      • Nazwa kategorii: juta
      • Koniec elementów należących do kategorii celuloza
      Koniec elementów należących do kategorii pochodzenie[br]polisacharydów
Mapa myśli pt. „Pochodzenie polisacharydów - skrobia i celuloza”
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

cukier gronowy
cukier gronowy

zwyczajowa nazwa glukozy

cukier owocowy
cukier owocowy

zwyczajowa nazwa fruktozy

cukier mlekowy
cukier mlekowy

zwyczajowa nazwa laktozy

celulazy
celulazy

grupa enzymów rozkładających celulozę

Bibliografia

Jelińska–Kazimierczuk M., Megiel E., Teraz matura. Chemia. Vademecum, Warszawa 2015.

Kaznowski K., Chemia. Vademecum maturalne, Warszawa 2016.

Litwin M., Styka–Wlazło Sz., Szymońska J., To jest chemia 2, Warszawa 2016.

McMurry J., Chemia organiczna, tłum. H. Koroniak i in., t. 4, Warszawa 2018.

Morrison R. T., Boyd R. N., Chemia organiczna, tłum. W. Antkowiak i in., t. 1, Warszawa 1985.