Odrzuceni

RNtlnW1B6q2AS1

Zdjęcie przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma pociągłą twarz, duży nos i cienie pod oczami. Ma wysokie czoło i ciemna, falujące włosy. Ubrany jest w płaszcz.

Charles Baudelaire (1821–1867) jest dzisiaj poetą otoczonym kultem. Uważany za rewelatora nowej estetyki, prekursora symbolizmusymbolizmsymbolizmu, inspiratora dekadentyzmu. Osiągnął status jednego z najważniejszych artystów literatury światowej XIX wieku. Jednak za życia Baudelaire nie doczekał się popularności. Zachwyty młodych twórców: Paula Verlaine’a (1844–1896) i Stéphane’a Mallarmégo (1842–1898)Mallarmé, Stéphane (1842–1898)Stéphane’a Mallarmégo (1842–1898), które dotarły do niego w ostatnich latach przed śmiercią, niewiele zmieniły. Współcześni woleli raczej oskarżać go o obrazę moralności, niż wieńczyć poetyckim laurem. Zmarł w biedzie, schorowany i sparaliżowany.

Baudelaire był w pełni świadomy, na co naraża się jako poeta niezależny, który nie próbuje przypodobać się publiczności. W Albatrosie pisał:

Uważał, że artyści są skazani na taki los od urodzenia. Świat jest niechętny jednostkom wrażliwym, wybijającym się ponad przeciętność. Większość ludzi uważa ich za skazę; zostają odrzuceni nawet przez własnych rodziców. Baudelaire wyraził tę myśl w wierszu zatytułowanym Błogosławieństwo:

Obrazoburcy

Tom wierszy Charles’a Baudelaire’a Kwiaty zła (1857) ukazał się w atmosferze skandalu. Poeta stanął przed sądem i odpowiadał na zarzuty obrazy moralności. Część utworów uznano za gorszące i nakazano je usunąć z wydawnictwa, a na samego autora nałożono karę grzywny. Usunięte wiersze przywrócono dopiero w pośmiertnym wydaniu Kwiatów zła z 1868 roku. W czasie publikacji tomu liryka Baudelaire’a mogła się wydawać zbyt odważna. Poeta nie tylko poruszał kontrowersyjną tematykę związaną z okultyzmem, erotyką i dewiacjami, lecz także proponował alternatywną wizję estetyki, w której brzydotę wartościuje się pozytywnie. Artysta celowo grał z przyzwyczajeniami czytelnika, prezentował nonkonformistyczną postawę, wyrażając w ten sposób sprzeciw wobec miałkości mieszczańskiego życia. Stąd w jego poezji odwołania do prototypowego buntownika – szatana.

Litania do Szatana, z której pochodzi cytowany fragment, to jeden z najbardziej obrazoburczych utworów Baudelaire’a. Podmiot liryczny zwraca się w nim z modlitwą do ojca buntu, odnajdując w nim zrozumienie dla własnej kontestacyjnej postawy. Wykorzystanie religijnej formy litanii i skierowanie jej do przeciwnika Boga było odczytywane jako profanacja. Nie można jednak w twórczości Baudelaire’a wiązać fascynacji postacią upadłego anioła z satanizmem. Poeta dostrzegał w szatanie przede wszystkim symbol niezależności i niezłomności, istotę, która płaci cenę wygnania w zamian za zachowanie własnej woli. W innym wierszu pisał o zgubnym wpływie nieczystej siły na człowieka.

Twórczość Baudelaire’a była wolna od prostego podziału na dobro i zło. Za najważniejszą wartość uznawał on cierpienie, w którym najgłębiej wyraża się los człowieka, a walka z nim umożliwia rozwój i nadaje życiu godność. Dlatego pisał w Błogosławieństwie, tym razem zwracając się do Boga:

Skandaliści

RNOncghgBR340

Rysunek przedstawia siedzącego przy stole młodego mężczyznę. Podpiera on głowę lewą ręką. Na stole stoją dwa kieliszki, dwie butelki oraz zapisana kartka papieru.

Jednym z kontynuatorów drogi zapoczątkowanej przez Baudelaire’a był Arthur Rimbaud (1854–1891). Jego talent objawił się w bardzo młodym wieku, jednak sama działalność literacka była bardzo krótka; artysta porzucił pióro już w wieku 21 lat. Twórczość Rimbauda można porównać do wybuchu; w ciągu zaledwie kilku lat zdołał zrewolucjonizować poezję, by potem ucichnąć i już nigdy nie wrócić do pisania. W życiu prywatnym Arthur Rimbaud odrzucał wszelkie konwenanse społeczne. Jako nastolatek uciekł z domu i zaczął prowadzić życie, które wypełniały używki i poezja. Swoje wiersze wysłał do Paula Verlaine’a, który był nimi oczarowany. Zaprosił młodego twórcę do Paryża. Tam obaj uczestniczyli w życiu miejskiej bohemy artystycznej i bulwersowali innych twórców. Stali się parą, a VerlaineVerlaine, Paul (1844–1896)Verlaine porzucił dla Rimbauda żonę. Artyści ruszyli razem w świat jako włóczędzy, ich relacja nie skończyła się jednak szczęśliwie. W wyniku sprzeczki Verlaine postrzelił towarzysza w rękę i został skazany na dwa lata więzienia.

Sztandarowym wierszem Arthura Rimbaud jest Statek pijany, w którym poeta przedstawił symbolicznie drogę człowieka wyzwolonego spod jarzma przymusów i obowiązków, doświadczającego wrażeń niedostępnych dla zwyczajnych śmiertelników.

Warto wspomnieć, że to właśnie postać Arthura Rimbaud spopularyzowała określenie poètes maudits (franc.), czyli „poeci wyklęci”. Chociaż samo określenie pojawiało się w literaturze już wcześniej, dopiero książka Paula Verlaine’a Poeci wyklęci (1884), w której Rimbaud został przedstawiony jako doskonały przykład twórcy niedocenianego przez współczesnych, sprawiła, że zaczęto je stosować powszechnie. Poza autorem Statku pijanego do grona poetów wyklętych zwykło się zaliczać między innymi Charles’a Baudelaire’a, Paula Verlaine’a, Edgara Allana Poego (1809–1849)Poe, Edgar Allan (1809–1849)Edgara Allana Poego (1809–1849) czy Williama Blake’a (1757–1827)Blake, William (1757–1827)Williama Blake’a (1757–1827).

Wrażliwcy

RFZHfotH656Sd1

Rysunek przedstawia portret nastoletniego chłopca. Jego twarz jest pociągła, szczupła, oczy głęboko osadzone, nos wąski. Mężczyzna ma ciemne, krótkie, zmierzwione włosy. Ubrany jest w marynarkę, kamizelkę, koszulę i muszkę.

Niezależność poetów wyklętych nie sprowadza się tylko do kontestowaniakontestacjakontestowania oficjalnej moralności, niekonwencjonalnego trybu życia czy bulwersującej tematyki utworów. Ich odmienność miała swoje źródło w wyjątkowej wrażliwości – umiejętności patrzenia na świat w inny sposób niż zwykli ludzie. Często postrzegali materialną rzeczywistość jako odbicie sfery idei, w której wszystko jest ze sobą połączone: barwy, dźwięki, zapachy. Tak uważał Baudelaire, tak samo myślał Rimbaud, uznając poszukiwanie powinowactw między zmysłami za powołanie artysty. Świadectwem jego wrażliwości na korespondencję słów i kolorów jest wiersz Samogłoski.

R6pShw5IZfzMm1

Rysunek przedstawia młodego mężczyznę w garniturze i kapeluszu. Mężczyzna ma włosy sięgające do ramion.

Utwór został prawdopodobnie zainspirowany Oddźwiękami Baudelaire’a, w których ojciec symbolizmu ukazał powiązanie między zapachami, barwami i dźwiękami. Obaj poeci odwoływali się do zjawiska synestezjisynestezjasynestezji, polegającego na dostrzeganiu we wrażeniach jednego zmysłu właściwości należnych innemu. Ten rodzaj spoglądania na rzeczywistość przejęli później młodopolscy poeci, tacy jak Kazimierz Przerwa‑Tetmajer (1865–1940) czy Jan Kasprowicz (1860–1926).

Charles Baudelaire i Arthur Rimbaud, mimo odrzucenia przez publiczność oraz oskarżeń o niemoralność, zostali z czasem uznani za klasyków literatury. Swoim życiem utwierdzili stereotyp mówiący, że prawdziwy twórca łamie obyczaje i za to zostaje odtrącony przez ludzi. Buntownicza postawa artystów nie była jednak bezmyślnym negowaniem ładu społecznego ani ślepym podążaniem za przyjemnościami. Wynikała z potrzeby ucieczki przed nudą, przed pogrążającym w niemocy spleenemspleen, splinspleenem, który w XIX wieku stawał się w Europie coraz powszechniejszy.

Słownik