Przeczytaj
Konserwatywna dyktatura
Generał Franco sprawował dyktatorską władzę w Hiszpanii od zakończenia wojny domowej w 1939 roku. Kilka lat później, w 1947 r., zapowiedział powrót do legalnej formy rządów, czyli monarchii, ale dopiero po swojej śmierci. Tymczasem jako regentregent gen. Franco wprowadził ścisłą cenzurę i nadzór państwa nad życiem społecznym oraz przywrócił przywileje Kościoła katolickiego. Reżim Franco charakteryzował silny klerykalizm: młodzi Hiszpanie uczęszczali obowiązkowo na lekcje religii, a prawo zakazywało ślubów cywilnych. Władza ograniczała prawa człowieka, np. zdecydowanie zakazywała utrzymywania relacji homoseksualnych. CaudilloCaudillo bezwzględnie zwalczał ruchy autonomistyczne i separatystyczne, szczególnie żywe wśród Basków i Katalończyków. Przeciwni narodowościowej polityce rządu Baskowie utworzyli nawet wymierzoną we władze w Madrycie organizację terrorystyczną ETAETA.
Na arenie międzynarodowej gen. Franco utrzymywał bliskie relacje z krajami, w których silną pozycję zajmował Kościół katolicki, m.in. z sąsiednią Portugalią. Jednocześnie uchodził za nieprzejednanego wroga komunizmu, co umożliwiło mu w 1953 r. podpisanie układu o współpracy wojskowej z USA. Hiszpański przywódca przyjmował nawet pomoc ekonomiczną ze Stanów Zjednoczonych w zamian za udostępnienie Amerykanom baz wojskowych. Jednocześnie Hiszpania ukrywała nazistowskich zbrodniarzy wojennych.
Dla Katalończyka nie ma większej radości, większego powodu do dumy niż zwycięstwo Barcelony nad Realem Madryt– powiedział swego czasu Jordi Josep Salvador, hiszpański antropolog prowadzący badania nad… politycznym znaczeniem futbolu w tym kraju. Politycznego smaczku derbom dodawał fakt, że ze stołeczną drużyną sympatyzowali liczni politycy z otoczenia gen. Franco.
Zwróć uwagę, że na ciemnej koszulce piłkarza FC Barcelony nie ma żadnej reklamy. Katalońscy kibice przez całe lata płacili składki, aby trykoty sportowców „Dumy Katalonii” wyróżniała jedynie lokalna, patriotyczna symbolika.
Już w latach 60. gen. Franco zdecydował się na złagodzenie cenzury oraz zezwolił na tworzenie niezależnych stowarzyszeń. Zaprowadził też w kraju liberalną politykę gospodarczą. Dzięki temu dotychczas uboga i zacofana technologicznie Hiszpania w latach 1955–1975 stała się jednym z najszybciej rozwijających się krajów świata. Pod koniec rządów gen. Franco kraj ustępował pod tym względem jedynie Japonii. Ówczesne sukcesy państwa nazywa się wręcz „hiszpańskim cudem gospodarczym”. Rządy gen. Franco to także okres dekolonizacji imperium hiszpańskiego. Niepodległość uzyskały wówczas chociażby Gwinea Równikowa oraz – na krótko po śmierci generała – Sahara Zachodnia.
Powrót króla
Pomyślna sytuacja gospodarcza nie zapobiegła narastającej krytyce rządów gen. Franco. Szczególnie buntownicze nastroje wykazywała lewicująca młodzież. Kiedy w 1968 r. bunt podnieśli studenci uniwersytetu w Madrycie, Franco postanowił brutalnie stłumić zamieszki. W 1969 r. zawiesił autonomię uczelni oraz wprowadził w całym kraju stan wyjątkowy. Zdecydowana reakcja rządu nie zahamowała protestów. W samym 1974 r. miało miejsce ok. 2 tys. wystąpień.
Wyjście z kryzysu stało się możliwe dopiero po śmierci caudilla w 1975 r. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami na tron wstąpił król Juan Carlos, rzecznik demokratyzacji kraju. Władca powołał nowy rząd, w skład którego weszli zwolennicy reform, i ogłosił wybory parlamentarne. Zwycięstwo w wyborach z 1977 r. odniosła koalicja centroprawicowa. Nowe władze rozpoczęły proces przyznawania autonomii poszczególnym częściom monarchii. Rządowi udało się także wypracować porozumienie odnośnie do treści konstytucji pomiędzy niemal wszystkimi siłami politycznymi. Nowa ustawa zasadnicza weszła w życie w 1978 r. Zgodnie z nią Hiszpania stała się monarchią konstytucyjną, a władza ustawodawcza znalazła się w gestii dwuizbowego parlamentu. Duże uprawnienia otrzymały też poszczególne regiony Hiszpanii. Demokratyczny system rządów szybko został zaakceptowany przez mieszkańców kraju, tym bardziej że przemiany ustrojowe nie przerwały niezwykle intensywnego wzrostu gospodarczego. Motorem napędowym hiszpańskiej gospodarki stały się turystyka oraz związane z nią usługi. Wyraźnie wzrastał poziom urbanizacji kraju. Hiszpania podjęła również skuteczne starania o włączenie się do procesu integracji gospodarczej Europy Zachodniej i w 1986 r. wstąpiła do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.
Wymień charakterystyczne elementy mauzoleum w Dolinie Poległych, które mogłyby wskazywać, że jest to miejsce stworzone przez reżim Franco.
Rządy silnej ręki
W sąsiedniej Portugalii António de Oliveira Salazar sprawował dyktatorską władzę od roku 1932 do 1968, kiedy ciężko zachorował, a jego rolę przejął premier Marcelo Caetano. Salazar zmarł dwa lata później. W okresie swoich rządów portugalski dyktator unikał jakichkolwiek reform zmierzających do liberalizacji ustroju. Wprowadził system jednopartyjny i powierzył tajnej policji ścisłą kontrolę nad społeczeństwem. Brutalnie prześladował przeciwników politycznych, przetrzymywano ich m.in. w obozie koncentracyjnym Tarrafal na atlantyckiej wyspie Santiago w archipelagu Wysp Zielonego Przylądka. Podczas wojny domowej w Hiszpanii wsparł gen. Franco. Po II wojnie światowej, w której Portugalia zachowała neutralność, Salazar podjął współpracę ze Stanami Zjednoczonymi. Przyjął amerykańską pomoc ekonomiczną w ramach planu Marshallaplanu Marshalla, wprowadził Portugalię do NATO w 1949 r. oraz wydzierżawił Amerykanom strategiczne bazy na Azorach. Kraj wszedł w skład gospodarczych organizacji krajów zachodnich, m.in. OECDOECD.
Współpraca z Zachodem nie przeszkodziła jednak Salazarowi udzielać schronienia licznym kolaborantom III Rzeszy. Dyktator stanowczo sprzeciwiał się także ruchom niepodległościowym w koloniach. Portugalskie wojsko w sposób zdecydowany tłumiło powstania miejscowej ludności w Angoli, Gwinei i Mozambiku. Portugalia współpracowała również z rządami Republiki Południowej Afryki i Rodezji w podtrzymywaniu dominacji białych, czyli tzw. białego imperium. Konflikty w koloniach kosztowały życie tysięcy ludzi, a utrzymanie zamorskiego imperium pochłaniało na początku lat 70. XX w. aż 40 proc. dochodów budżetowych Portugalii. W efekcie wydatki na wojny kolonialne sprowadziły na kraj ogromne problemy gospodarcze oraz biedę. Portugalska gospodarka wymagała pilnej modernizacji. Jednocześnie narastało silne niezadowolenie społeczne.
Kwietna rewolucja
Protesty oraz walki w koloniach nie ustały po przejęciu władzy przez dotychczasowego premiera Marcela Caetano w 1968 roku. Nowy przywódca starał się tonować nastroje i zmienił prawo wyborcze na korzystniejsze dla opozycji. Ta uznała jednak ustępstwa za niewystarczające. Z kolei zwolennicy dyktatury krytykowali reformy Caetano jako zbyt radykalne. Buntownicze nastroje pojawiły się także wśród wojskowych. 25 kwietnia 1974 r. lewicowi oficerowie z organizacji Ruch Sił Zbrojnych (Movimento das Forças Armadas, MFA) przeprowadzili zamach stanu. Sygnałem do rozpoczęcia działań było nadanie przez radio piosenki uczestnika Eurowizji z 1974 r. Paula de Carvalho E depois do Adeus (Po pożegnaniu). Działania puczystówpuczystów spotkały się z olbrzymim wsparciem społecznym. Caetano zrzekł się władzy bez walki, twierdząc, że nie spotkał nikogo, kto by chciał walczyć w obronie rządu
. Następnie opuścił kraj.
Zinterpretuj gest żołnierza ukazanego na zdjęciu.
Wydarzenia z 1974 r. przeszły do historii pod nazwą „rewolucja goździków”. Nawiązuje ona do kwiatów, które manifestanci oraz sami żołnierze wtykali w lufy karabinów. Po obaleniu Caetano powstała lewicowa Rada Rewolucyjna, która zapowiedziała na 1975 r. demokratyczne wybory. W tym samym czasie, przy aprobacie nowych władz, rozpadło się portugalskie imperium kolonialne. Pomimo gwałtownych sprzeciwów portugalskich konserwatystów niepodległość uzyskały Angola, Mozambik, Gwinea Bissau, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Wyspy Zielonego Przylądka i Timor Wschodni. Zwycięstwo w wyborach z 1975 r. odnieśli socjaldemokraci, ale zaledwie po kilku latach władza znalazła się w rękach prawicy. Portugalia pozostała jednak republiką konstytucyjną z prezydentem jako głową państwa. Dla Portugalczyków rewolucja goździków stała się symbolem narodowej solidarności podczas zwycięskiej walki o wolność. W rocznicę jej wybuchu, 25 kwietnia, mieszkańcy kraju obchodzą święto narodowe.
Musimy zachować kwiecieńpochodzi z 2008 r. Kolorystyka dzieła nawiązuje do barw Ruchu Sił Zbrojnych (MFA). Zinterpretuj elementy graficzne: kwiat oraz wizerunek ptaka.
Słownik
(hiszp., wódz, przywódca) tytuł przywódcy politycznego (z reguły wojskowego), używany w Hiszpanii i krajach Ameryki Południowej
(bask. Euskadi Ta Askatasuna – Baskonia i Wolność) separatystyczna organizacja terrorystyczna hiszpańskich Basków, która istniała w latach 1959–2018
(ang. Organisation for Economic Cooperation and Development – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) ekonomiczna organizacja międzynarodowa skupiająca 37 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw; utworzona na mocy Konwencji o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju podpisanej w Paryżu przez 20 państw 14 grudnia 1960 r.; celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli
plan Stanów Zjednoczonych z 1947 r. mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych; nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych
(z niem. Putsch – zamach stanu, przewrót) niezgodne z porządkiem konstytucyjnym, często z użyciem siły (zbrojny zamach stanu), przejęcie władzy politycznej w państwie przez jednostkę lub grupę osób
(łac. regens, regentis - kierujący, rządzący) osoba sprawująca rządy pod nieobecność prawowitego władcy
Słowa kluczowe
Angola, dekolonizacja, dyktatura, ETA, Eurowizja, Generał Franco, Hiszpania, Mozambik, Portugalia, Półwysep Iberyjski, rewolucja goździków, António de Oliveira Salazar, świat po II wojnie światowej
Bibliografia
J. Krasuski, Europa Zachodnia po II wojnie światowej. Dzieje polityczne, Poznań 1990.
W. Laqueur, Historia Europy 1945–1992, tłum. R. Zawadzki, Londyn 1993.
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.