Obszary rolnicze nastawione na intensyfikację produkcji, która jest przeznaczana głównie na sprzedaż, to obszary o rolnictwie uprzemysłowionymrolnictwo intensywnerolnictwie uprzemysłowionym (wysokotowarowym lub intensywnym). To rolnictwo rozwija się głównie w krajach o wysokim poziomie rozwoju technologicznego, które mają nowoczesne, zmechanizowane zaplecze elektoromaszynowe, chemiczne oraz rozwinięty przemysł nowoczesnych technologii (high‑tech). Rolnictwo uprzemysłowione cechuje się zatem:

• ciągłym postępem technologicznym, wysoką mechanizacją, zastosowaniem nowoczesnych technologii w procesie produkcyjnym (np. specjalistycznych, często w pełni zautomatyzowanych maszyn i urządzeń, zabiegów agrotechnicznych),

• wprowadzaniem coraz bardziej wydajnych odmian roślin i zwierząt,

• wysokim zastosowaniem różnorodnych nawozów sztucznych, stosowaniem specjalnych środków ochrony roślin, odpowiednim chowem zwierząt (np. specjalistyczne zabiegi weterynaryjne),

• bardzo dobrą organizacją pracy.

Rolnictwo uprzemysłowione jest typowe dla krajów wysoko rozwiniętych.

Koncepcja rolnictwa ekologicznego wywodzi się z krajów wysoko uprzemysłowionych, gdzie produkcja rolnicza jest bardzo dobrze rozwinięta – istnieją więc nadwyżki produktów rolnych. Ponadto duże znaczenie mają ruchy ekologiczne i poziom świadomości ekologicznej (wykształcenie) społeczeństwa.

R157GfIGK3HwT

Na zdjęciu widać pracujący kombajn zbożowy i ciągnik jako przykład działalności w gospodarstwie uprzemysłowionym. Kombajn kosi fragment pola ze zboża, obok niego jedzie ciągnik rolniczy z przyczepą. Za pomocą przewodu z kombajnu ziarna zboża są przesypywane do przyczepy.

RA0nYHQ8Dz3sc

Mapa przedstawia główne makroregiony rolnicze świata. Na świecie wyróżnia się 12 dużych makroregionów rolniczych, które dalej dzielą się na regiony rolnicze świata (łącznie wyróżnia się 33 regiony rolnicze świata) na podstawie typów rolnictwa, warunków naturalnych oraz rodzaju upraw dominujących na danym obszarze. Są to kolejno: makroregion angloamerykański (północnoamerykański) – obejmuje swym obszarem USA i Kanadę; makroregion łacińskoamerykański – kraje wchodzące w skład Ameryki Środkowej oraz Południowej; makroregion zachodnioeuropejski – obejmuje swym zasięgiem państwa kapitalistyczne zachodniej i północnej Europy; makroregion śródziemnomorski – w skład tego makroregionu wchodzi Portugalia, Hiszpania, Grecja oraz Włochy; makroregion środkowoeuropejski – kraje wchodzące w skład omawianego regionu: Polska, Czechy, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Rumunia, Bułgaria oraz kraje byłej Jugosławii; makroregion północnoazjatycki – zajmuje obszar państw należących do byłego Związku Radzieckiego np. Rosję, Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan Tadżykistan, Turkmenistan; makroregion środkowoazjatycki – obejmuje Chiny, Mongolię i Koreę Północną; makroregion wschodnioazjatycki – w Japonii i Korei Południowej; makroregion południowoazjatycki – kraje wchodzące w skład makroregionu to: Indie, Bangladesz, Filipiny, Indonezja oraz Półwysep Indochiński; makroregion połnocnoafrykańsko zachodnioazjatycki – obejmuje swym zasięgiem Saharę oraz Azję zachodnią do Pakistanu; makroregion środkowopołudniowoafrykański – na południe od Sahary, makroregion australijsko nowozelandzki – w skład tego regionu wchodzi Australia oraz Nowa Zelandia.

Największy na świecie region intensywnego rolnictwa tworzą kraje Europy Zachodniej i Północnej (głównie Dania, Holandia, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Szwecja) – w tych krajach nastąpił spadek zatrudnienia w rolnictwie, w wyniku ogromnego spadku znaczenia siły roboczej na rzecz mechanizacji. Następstwem tych zmian jest wzrost zanieczyszczenia środowiska, szczególnie zaś zanieczyszczenie gleby i eutrofizacja wód spowodowana nadmiernym nawożeniem gruntów.

Nawożenie sztuczne jest stosowane w rolnictwie intensywnym, aby zmaksymalizować plony upraw.

Indeks dolny Dla porównania: świat – 40,2 kg/ha; Polska – 133,0 kg/ha Indeks dolny koniec_{Dla porównania: świat – 40,2 kg/ha; Polska – 133,0 kg/ha}

Można zauważyć, że w używaniu nawozów sztucznych zaczynają dominować kraje Azji Południowo‑Wschodniej. Kraje europejskie zmniejszają zużycie nawozów, nawet kosztem zmniejszenia plonów (wydajności).

Indeks dolny Dla porównania: świat – 34,1 dt/ha; Polska – 45,4 dt/ha Indeks dolny koniec_{Dla porównania: świat – 34,1 dt/ha; Polska – 45,4 dt/ha}

Warto zwrócić uwagę na wysokie plony w krajach europejskich. Zmniejszające się zużycie nawozów sztucznych odbija się na wysokości plonów. Przykładowo we Francji plony w 2016 roku (53,0 dt/ha) spadły w stosunku do roku 2015 (78,0 dt/ha). Wskutek intensywnych upraw niszczeniu ulega naturalna szata roślinna. Często rośliny uprawne dobiera się do potrzeb rynku, a nie możliwości glebowych regionu. W celu optymalizacji produkcji przeprowadza się melioracje, których zadaniem jest m.in. ułatwienie prac agrotechnicznych, ochrona środowiska przyrodniczo‑rolniczego przed degradacją czy zapobieganie klęskom żywiołowym. Prawidłowo zaprojektowane i eksploatowane systemy melioracyjne kształtują środowisko przyrodnicze, zwiększając jego zdolność produkcyjną. Czasami zdarza się wykonanie nieprawidłowej melioracji wodnej – zbyt głębokiej lub zbyt płytkiej, niespełniającej do końca swoich funkcji. Może to doprowadzić do nadmiernego przesuszenia (przy tym do nadmiernej erozji gleby) lub nawilgotnienia gleby. Ale nawet w przypadku ekstremalnych klęsk żywiołowych (np. suszy 1992 roku czy nadmiaru wody w 1997, a także w 2001 roku) straty w produkcji rolniczej są zdecydowanie mniejsze na zmeliorowanych użytkach rolnych.

Zagrożenia dla gleby spowodowane rolnictwem uprzemysłowionym:

• brak ścisłego związku struktury upraw z żyznością gleby i maksymalizacja plonów – skutek: eksploatacja aż do degradacji gleby,

• intensywna agrotechnika – skutek: ugniatanie oraz zniszczenie struktury gleby,

• monokultury uprawowe – skutek: jednostronne wyjałowienie gleby ze składników pokarmowych,

• zmiany warunków wodnych (melioracje, nawodnienia itp.) – skutek: przesuszenie gleby,

• koncentracja hodowli w miejsce wolnego wypasu – skutek: nawozy organiczne (gnojowica, obornik) powodujące ryzyko skażenia bakteriologicznego oraz emisja gazów cieplarnianych.

Społeczeństwa krajów wysoko rozwiniętych, a także niektóre organizacje międzynarodowe, zaniepokojone tymi zagrożeniami, dążą do zmian w polityce rolnej i wdrażania alternatywnych, zrównoważonych sposobów uprawy ziemi. Obecnie w wielu krajach wysoko rozwiniętych – np. w Austrii, Szwajcarii czy Danii – wprowadza się programy rozwoju rolnictwa tzw. ekologicznego, wspomagane przez system dopłat w ramach programów rolno‑środowiskowych.

Rolnictwo ekologicznerolnictwo ekologiczneRolnictwo ekologiczne można nazwać naturalnym. Pod tym terminem kryją się różne systemy gospodarowania rolniczego, których wspólną cechą jest respektowanie zasad i wymogów równowagi środowiskowej (rolnictwo biologicznie zrównoważone, biodynamiczne, ekologiczne i in.). Nie należy do nich jednak rolnictwo ekstensywne o niskim poziomie uprawy ziemi, niskich nakładach pracy i środków, w przypadku którego wzrost produkcji odbywa się głównie przez powiększenie areału użytków rolnych, z reguły kosztem lasów. Dlatego należy odróżnić ekstensywne rolnictwo np. w słabo rozwiniętych krajach afrykańskich od rolnictwa ekologicznego np. w krajach Europy Zachodniej. Rolnictwo ekologiczne opiera się na naturalnych nawozach, braku chemizacji, stawia na bioróżnorodność, stosuje zamknięty obieg materii organicznej i składników pokarmowych w obrębie gospodarstwa, jest samowystarczalne. Ekologiczny sposób uprawy ziemi zyskuje z roku na rok na popularności, czemu towarzyszy wzrost powierzchni objętej tym rodzajem uprawy. Jedną z przyczyn jest społeczny wzrost świadomości zagrożeń środowiska związanych z rolnictwem uprzemysłowionym, skutkujących obniżeniem jakości produktów spożywczych. Coraz więcej osób jest skłonnych ponieść wyższe koszty zakupu droższych, ale zdrowszych produktów wytworzonych metodami ekologicznymi.

Głównym celem rolnictwa ekologicznego jest wytworzenie zdrowych produktów i jednoczesna ochrona środowiska. W gospodarstwach ekologicznych gleba jest wzbogacana wyłącznie nawozami pochodzenia naturalnego – obornikiem, kompostem oraz nawozami zielonymi. Chroniąc uprawy przed szkodnikami, nie stosuje się żadnych pestycydów. Stosowanych jest wiele metod biologicznych, np. aby chronić rośliny przed zakażeniem grzybami, sadzi się ją je w dużych odległościach od siebie. W rolnictwie ekologicznym występuje także ekologiczna hodowla zwierząt. W gospodarstwach ekologicznych są one karmione paszą pochodzącą z własnych upraw, nieskażoną żadnymi środkami chemicznymi. Zwierzętom nie podaje się hormonów ani antybiotyków, a wielkość i różnorodność hodowanego stada dobierana jest tak, aby własne plony wystarczyły do ich wyżywienia. Hodowane zwierzęta dostarczają tyle nawozu, ile jest w stanie przyjąć ekosystem – brak więc nadwyżek, które trzeba składować i utylizować.

Kolejną zaletą rolnictwa ekologicznego jest używanie takich maszyn, które minimalizują szkodliwe oddziaływanie na glebę – muszą także być energooszczędne. W gospodarstwach ekologicznych większy jest udział pracy ludzkiej – ma to pozytywny wpływ na zmniejszenie bezrobocia na wsiach. Aby utrzymać żyzność gleby, stosowany jest płodozmian. Oznacza to, że np. pietruszka zasiana w jednym roku nie może rosnąć w tym samym miejscu w następnym – chroni to glebę przed jej wyjałowieniem. Nie uprawia się tych samych roślin na dużym obszarze, urozmaica się uprawy, sadząc między nimi drzewa i krzewy. W ten sposób tworzone są na polach naturalne schronienia dla ptaków, które pomagają w walce ze szkodnikami roślin. Zwiększa się też bioróżnorodność krajobrazu wiejskiego.

Wyznaczanie rejonów rozwoju rolnictwa ekologicznego można oprzeć na różnych wskaźnikach. Jednym z nich jest procentowy udział uprawy ekologicznej w powierzchni użytków rolnych, ponieważ wskazuje na intensywność rozwoju i rzeczywiste wdrażanie rolnictwa ekologicznego w systemie uprawy.

R1ELDMvoMZJTi

Zdjęcie przedstawia uprawę roślin posadzone w rządkach na polu. Pomiędzy rzędy równolegle do nich jest puszczony przewód, wystają z niego pionowe kraniki służące do nawadniania.

Indeks dolny Dla porównania: Polska – 3,7% Indeks dolny koniec_{Dla porównania: Polska – 3,7%}

Przyjmując ten wskaźnik, widać, że regiony, gdzie ekologiczna uprawa rolnicza rozwija się intensywnie (powyżej 10% powierzchni użytków rolnych), to: Skandynawia (Szwecja, Finlandia), Szwajcaria, Austria, Czechy, Włochy, państwa bałtyckie (Estonia, Łotwa).

Poza Europą duży udział ekologicznych upraw mają: Urugwaj, Gujana Francuska (10,6%), a w dalszej kolejności (5‑10%) znów pojawiają się państwa Europy Zachodniej (Niemcy, Francja, Hiszpania, Portugalia) i Australia.

Nowsze dane (2017) podaje dla Europy Eurostat. Według nich nadal Austria jest ekologicznym krajem numer 1 w Unii Europejskiej i na świecie. Zgodnie z niedawną oceną (przeprowadzoną przez Eurostat) w Austrii 23,4% użytków rolnych było uprawianych zgodnie z wytycznymi rolnictwa ekologicznego. Kolejne miejsca zajmują Estonia (19,6%), Szwecja (19,2%), Włochy (14,9%), Czechy (14,1%), Łotwa (13,9%) i Finlandia (11,4%).

W pozostałych krajach UE udział ziemi ekologicznej wynosił mniej niż 10%: na Słowacji (9,9%), w Słowenii (9,6%), w Hiszpanii (8,7%), w Danii (8,6%), na Litwie (8%), w Grecji (8%), w Portugalii (7%), w Niemczech (6,8%), w Chorwacji (6,5%), w Belgii (6,3%) i we Francji (6%). Za nimi plasował się Cypr (4,6%), Luksemburg (4,2%), Węgry (3,7%), Polska (3,4%) i Holandia (3,1%).

Najniższe wskaźniki miały Malta (0,4%), Irlandia (1,7%), Rumunia (1,9%), Bułgaria (2,7%) i Wielka Brytania (2,9%). Wartości dla krajów spoza UE zostały odwzorowane przez Eurostat również dla Szwajcarii (14,5%), Norwegii (4,8%) i Islandii (0,4%).

Całkowita powierzchnia ekologicznych gruntów rolnych w UE wyniosła w 2017 roku 12,6 miliona hektarów, co odpowiada 7% powierzchni użytków rolnych, wzrosła o 25% w latach 2012–2017.

Słownik