Warto przeczytać

Kim był Marian Smoluchowski?

Marian Smoluchowski jest uznawany za najwybitniejszego polskiego fizyka‑teoretyka. Urodził się 28 maja 1872 r. w Vorderbrühl pod Wiedniem. Tam mieszkali wtedy jego rodzice, Teofila i Wilhelm, i o cztery lata starszy brat Tadeusz. Wilhelm Smoluchowski, doktor prawa, wychowanek Uniwersytetu Jagiellońskiego, był wysokim urzędnikiem w kancelarii cesarza Franciszka Józefa. To stanowisko zobowiązywało go do dbałości o tytuły, toteż w dokumentach niemieckich podpisywał się jako RitterRitterRitter von Smolan‑Smoluchowski. Ten zwyczaj przyjął także Marian i tak podpisywał swe artykuły fizyczne w czasopismach niemieckojęzycznych.

R1GvQQFtztnj1

Rys. 1. Zdjęcie przedstawia piękny, duży, trzypiętrowy budynek. Jego elewacja jest jasna, budynek jest bardzo długi z rzędami ozdobnych okien. Dach ma spadzisty. Przed budynkiem widać ulicę z samochodami.

Smoluchowski ukończył świetną wiedeńską szkołę średnią - Collegium Theresianum, odbył studia fizyki na uniwersytecie w Wiedniu i już w 1895 r. uzyskał tam doktorat. Potem, jak to było wtedy w zwyczaju, udał się w dwuletnią podróż naukową po Europie. Najpierw przebywał w Paryżu, gdzie słuchał wykładów wybitnych teoretyków i zapoznawał się z techniką laboratoryjną na Sorbonie pod kierunkiem Gabriela Lippmanna. Potem w Glasgow brał udział w badaniach promieniotwórczości w laboratorium lorda Kelvina. W Berlinie, w laboratorium kierowanym przez Emila Warburga, wykonał ważne pomiary skoku temperatury między bardzo rozrzedzonym gazem i ścianą naczynia, w którym się on znajduje. Te pomiary potwierdziły przewidywanie teorii kinetycznej gazów.

Po powrocie do Wiednia Smoluchowski habilitował się, uzyskał stopień docenta, ale szybko przeniósł się do Lwowa, gdzie w 1900 r. otrzymał stanowisko profesora na uniwersytecie, który był wtedy uczelnią austriacką, ale z polskim językiem wykładowym.

R1YlpIqR5yAVc

Rys. 2. Zdjęcie w sepii przedstawia widok okolicy Uniwersytetu we Lwowie przed stu laty. Na pierwszym planie widoczny jest ceglany mur, stanowiący podstawę ozdobnego ogrodzenia. Przed murem stoją dwie furmanki zaprzężone w konie. Z prawej strony muru szerokie przejście prowadzi w stronę rzymsko‑katolickiego barokowego kościoła uniwersyteckiego pod wezwaniem św. Mikołaja (obecnie cerkiew prawosławna). Widoczna jest grupa ludzi kierująca się w stronę budynku Uniwersytetu. Budynek jest długi, dwupiętrowy, ze spadzistym dachem. Pomiędzy budynkami rosną drzewa i mniejsze krzewy.

Główne zainteresowania Smoluchowskiego dotyczyły kinetyczno‑molekularnej teorii materii, wtedy jeszcze kwestionowanej. Niezależnie od Alberta Einsteina wyprowadził on podstawowe równanie opisujące ruchy Browna. Był inicjatorem teorii procesów stochastycznychproces stochastycznyprocesów stochastycznych, przedstawił ścisłe wyjaśnienie niebieskiego koloru nieba oraz teorię opalescencjiopalescencjaopalescencji krytycznej. Dzięki tej i innym pracom, które spowodowały powszechną akceptację teorii kinetyczno‑molekularnej, Smoluchowski stał się jednym z najbardziej znanych fizyków na świecie.

W 1913 r. Smoluchowski przeniósł się do Krakowa. Został dziekanem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1917 roku przyjął wybór na rektora uczelni, nie zdążył jednak objąć urzędu ponieważ w sierpniu zachorował na dezynteriędezynteriadezynterię. Zmarł 5 września mając zaledwie 45 lat.

Smoluchowski był wszechstronnie wykształcony. Znał niemiecki, francuski, angielski, duński i rosyjski. Grał na fortepianie i był rozmiłowany w muzyce. Malował ładne akwarele. Był wysportowanym mężczyzną. Wraz z bratem Tadeuszem należał do pionierów taternictwa i alpinizmu. Bracia mieli na swym koncie szereg pionierskich wejść na różne szczyty w Alpach i Dolomitach. W 1916 r. Smoluchowski napisał, że góry dały mu trzy najważniejsze rzeczy: przyzwyczajenie do podejmowania trudnych zadań, radość z przezwyciężania trudności oraz zdolność do upiększania codziennego życia przez najwznioślejszą poezję: poezję świata gór.

R1RHPuTylo14q

Rys. 3. Reprodukcja przedstawia górską dolinę namalowaną akwarelą. Pejzaż utrzymany w jasnych barwach zieloni. Między górami rozciąga się zielona, trawiasta dolina z nielicznymi drzewami i krzewami na pierwszym planie. W oddali między górami znajduje się jezioro, a za nim kolejna góra niknąca we mgle.

W 1901 r. Smoluchowski ożenił się z Zofią Baraniecką, córką profesora matematyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ich syn Roman został również fizykiem. Ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim, a potem pracował na Politechnice Warszawskiej. Podczas działań wojennych w 1939 r. dostał się do niewoli sowieckiej, udało mu się jednak zbiec z więzienia i uciec za granicę. Przedostał się do Stanów Zjednoczonych i tam zrobił karierę w fizyce materii skondensowanej i astrofizyce.

R1PSoVc8L7s0b

Rys. 4. Zdjęcie w sepii przedstawia ślubny portret Zofii i Mariana Smoluchowskich. Kobieta ma długą, białą suknię, biały welon upięty na włosach zaczesanych w skomplikowaną fryzuję. Mężczyzna ma ciemne włosy zaczesane do tyłu, przystrzyżoną brodę i wąsy. Ubrany jest w ciemny smoking, kamizelkę oraz białą koszulę z białą muszką pod szyją. W lewej ręce trzyma kapelusz i białe rękawiczki. Przed parą małżonków stoi duży bukiet jasnych kwiatów.

Nazwiskiem Mariana Smoluchowskiego nazwano jeden z kraterów na Księżycu, natomiast jedna z planetoid (nr 4530) nosi nazwę Smoluchowski dla upamiętnienia jego syna - Romana.

Słowniczek