Przeczytaj
Sokrates
Sokrates (ok. 469–399 p.n.e) urodził się i mieszkał w Atenach. Był synem Sofroniska, rzeźbiarza, i Fajnarety, położnej. Brał udział w wojnach, w których odznaczył się męstwem i wytrwałością. W młodości uczestniczył w życiu filozoficznym Aten: poznawał filozofię przyrody i nauki sofistów, potem zaczął nauczać sam. Swą naukę głosił, chodząc po ulicach i placach miasta – wszędzie tam, gdzie gromadzili się chętni słuchacze. Za pracę nauczycielską, którą traktował jako wewnętrzną misję i obowiązek wobec państwa, nie pobierał pieniędzy. Ponieważ krytykował wady demokracji, przez demokrację został potępiony i skazany na śmierć. Formalnie oskarżono go o nieuznawanie bogów i psucie młodzieży. Mimo możliwości ucieczki z więzienia poddał się prawu: zmarł, wypiwszy kielich cykuty.
Sokrates nauczał tylko za pomocą słowa mówionego, nie napisał nic. O jego nauce dowiadujemy się ze świadectw współczesnych mu osób: głównie z dialogów Platona – ucznia Sokratesa, a także ze wzmianek Arystotelesa, który bezpośredniego kontaktu z filozofem już nie miał. Niestety wszystkie te źródła podają często sprzeczne, a nawet wykluczające się nawzajem informacje. Sam Platon, który uczynił Sokratesa głównym bohaterem swych dialogów, idealizuje mistrza i nieraz wkłada w jego usta własne idee filozoficzne. Choć ustalenie prawdziwej nauki Sokratesa jest niezmiernie trudne, idąc tropem uczonych, spróbujemy odtworzyć jej główny zarys.
Etyka
Metoda Sokratejska
Ponieważ cnota jest wiedzą, cnoty można się nauczyć. Sokrates pomagał innym ją zdobyć, traktując dbanie o dobro dusz ludzkich jako swą misję. Nauczał poprzez rozmowę, bowiem dialog z uczniem dawał mu możliwość wspólnego dochodzenia do prawdy o dobru.
Sokrates nauczał poprzez rozmowę, bowiem dialog z uczniem dawał mu możliwość wspólnego dochodzenia do prawdy o dobru. Nauczanie składało się z dwóch etapów. Na początku Sokrates zbijał argumenty rozmówcy, aż ten uznał swoją niewiedzę. Metoda ta miała doprowadzić do oczyszczenia duszy ucznia z fałszywych przekonań, które mu uniemożliwiały dotarcie do prawdy. Drugi etap wynikał z przekonania, że wiedza o dobru jest wrodzona i jeśli dusza tę wiedzę posiada, trzeba jej pomóc wydobyć ukrytą mądrość na światło dnia.
Sokrates nie przekazywał innym gotowych prawd. Odrzucił zarozumiałe przekonanie niektórych sofistów, że można zdobyć wiedzę nieograniczoną i twierdził, że sam wiedzy nie posiada (wiem, że nic nie wiem
). Będąc synem położnej, przyrównywał rolę filozofa‑nauczyciela do roli akuszerki: jak położna pomaga matce urodzić dziecko, tak filozof pomaga wydobyć z duszy ukrytą w niej prawdę – metodę tę nazwano majeutycznąmajeutyczną.
Twierdzenie, że prawdziwą wiedzę znajdujemy wyłącznie w samych sobie, różni Sokratesa od wcześniejszych filozofów kosmologów, którzy stawiając pytania o naturę przyrody, szukali prawdy w otaczającym ich świecie.
Daimónion
Jednym z powodów, dla których skazano Sokratesa na śmierć, był zarzut, że nie wierzy on w bóstwa uznane przez państwo greckie, a na ich miejsce wprowadza jakiegoś nowego, tajemniczego bożka. Odwołano się do czegoś, co Sokrates określał mianem daimóniona. Czym był ów daimónion i jaką pełnił funkcję? Daimónion był czymś w rodzaju głosu lub znaku pochodzącego od boga, który raz po raz objawiał się Sokratesowi i zabraniał mu wykonywania określonych działań. W ten niezwykły sposób boża opatrzność powstrzymywała Sokratesa przed złym postępowaniem i pomagała mu odnajdywać właściwą drogę do dobra.
Sokrates mówił wyraźnie o istnieniu daimóniona w swojej mowie obrończej:
Obrona Sokratesa[...] jakeście to nieraz ode mnie słyszeli, mam jakieś bóstwo, jakiegoś ducha [...]. To u mnie tak już od chłopięcych lat: głos jakiś się odzywa, a ilekroć się zjawia, zawsze mi coś odradza, cokolwiek bym przedsiębrał, a nie doradza mi nigdy.
Źródło: Platon, Obrona Sokratesa, tłum. W. Witwicki.
Zwróćmy uwagę, że daimónion może oznaczać to, co dziś nazywamy głosem sumienia.
Sokrates potrafił rozważania o dobru i złu nie tylko wyłożyć, ale i uzasadnić własnym życiem. Z racji moralnych przyjął na siebie wyrok śmierci i nie skorzystał z możliwości ocalenia. Czynem tym udowodnił tezę, że prawdziwym dobrem człowieka jest cnota i że śmierć nie może tego dobra zniszczyć.
Słownik
(gr. elegktikós – zbijający, badawczy) metoda, która polega na wykazywaniu sprzeczności tez głoszonych przez przeciwnika poprzez ich zbijanie
(gr. elegktikós – zbijający, badawczy) stanowisko etyczne zajmowane przez Sokratesa, zgodnie z którym warunkiem prowadzenia cnotliwego życia jest intelektualne poznanie natury dobra
(gr. maieutikós – położniczy) metoda stosowana przez Sokratesa, polegająca na wydobywaniu z rozmówcy wiedzy, której sobie nie uświadamiał
(gr. sophistes – praktykowanie mądrości) niejednolity ruch filozoficzny starożytnej Grecji przełomu V i VI w. p.n.e., skupiający nauczycieli polityków, retorów, oratorów i etyków; celem sofistów było przysposabianie młodzieży i dorosłych do życia publicznego i pełnienia funkcji społeczno‑politycznych; krytykowano ich za to, że nauczają za pieniądze i szerzą relatywizm w ocenianiu cnót i wartości