Przeczytaj
Rewolucja lutowa i abdykacja cara
Przestawienie gospodarki na potrzeby wojenne spowodowało pogorszenie dostępności artykułów powszechnego użytku. Zła sytuacja materialna i problemy z zaopatrzeniem wywołały niezadowolenie społeczne, w szczególności wśród chłopów i robotników.
Zakłady powstały w połowie XIX w. i należały do największych w Rosji, produkowano w nich na dużą skalę nie tylko stal, ale również maszyny, w tym wojskowe.
Wyjaśnij, dlaczego rewolucyjne hasła mogły być szczególnie popularne wśród robotników.
Wykorzystali to komuniści, nawołujący do zakończenia wojny. Kulminacja napięć społecznych nastąpiła na początku 1917 r. – w marcu (w lutym według używanego w Rosji kalendarza juliańskiego) doszło do wielotysięcznych demonstracji w Piotrogrodzie. Żołnierze wysłani przez cara Mikołaja II odmówili strzelania do manifestantów i przyłączyli się do demonstrujących. Mikołaj II abdykował, władzę przejął Rząd Tymczasowy z księciem Gieorgijem Lwowem na czele, który rozpoczął reformy demokratyczne.
Jednocześnie z Rządem Tymczasowym funkcjonowała Rada Delegatów Robotniczych i ŻołnierskichRada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich – reprezentacja rad zawiązanych w fabrykach i na froncie, która także uważała się za ośrodek władzy. Dlatego też rok 1917 w Rosji nazywa się okresem dwuwładzy. Państwa ententyententy z zadowoleniem przyjęły zmiany w Rosji; wcześniej alianci obawiali się, że nieudolny Mikołaj II w obliczu trudności zdecyduje się na separatystycznyseparatystyczny pokój z państwami centralnymi.
Rosja kontynuowała więc wojnę, choć bolszewicybolszewicy domagali się natychmiastowego pokoju. Już w kwietniu 1917 r. Niemcy umożliwili Włodzimierzowi Leninowi, przebywającemu wówczas w Szwajcarii, przejazd do Rosji i finansowali jego antyrządową politykę. Przywódca bolszewików uważał, że klęska caratu na wojnie ułatwi przeprowadzenie rewolucjirewolucji i przejęcie władzy. Swój program przedstawił w tzw. tezach kwietniowychtezach kwietniowych. Pogarszająca się sytuacja na froncie (mimo początkowych sukcesów ofensywy Brusiłowa w lipcu 1917 r.), kryzys gospodarczy i wewnętrzne tarcia w Rządzie Tymczasowym sprawiły, że niewielkie do tej pory poparcie społeczne dla bolszewików zaczęło szybko rosnąć.
Zwróć uwagę na dużą liczbę uczestników i panujące nastroje.
W lecie na czele rządu stanął Aleksander Kiereński. W sierpniu doszło do nieudanego zamachu stanuzamachu stanu gen. Ławra Korniłowa – mianowanego naczelnym wodzem − który zamierzał przywrócić w Rosji monarchię. Na prowincji chłopi grabili dwory i zajmowali pańską ziemię (realizując hasło Lenina „grab zagrabione” i wydając wojnę „burżuazji”). Radykalne grupy zasilali uciekinierzy z frontu. Nastąpił całkowity rozkład armii i państwa.
Rewolucja październikowa
Mimo radykalnych nastrojów społecznych bolszewicy wciąż byli niewielką grupą: na I Wszechrosyjskim Zjeździe Rad w czerwcu 1917 r. stanowili 11 proc. Kiedy rząd zapowiedział wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego, dla bolszewików oznaczało to usunięcie ich ze sceny politycznej. Nie mieli szans na objęcie władzy w legalnych wyborach, mimo że we wrześniu zdobyli większość w Piotrogrodzkiej Radzie Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, głównie dzięki hasłom cała władza w ręce rad
oraz „pokój i ziemia”. Jedynym rozwiązaniem był dla nich zamach stanu.
Na 7 listopada (25 października według kalendarza juliańskiego) zaplanowano początek II Kongresu Zjazdu Rad, który miał zadecydować o dalszej polityce państwa. Lenin obawiał się, że uchwalony zostanie pokój, co oznaczałoby odebranie bolszewikom narzędzia propagandowego. W nocy z 6 na 7 listopada (z 24 na 25 października według kalendarza juliańskiego) rozpoczęli więc pucz: Gwardia Czerwona podległa Komitetowi Wojskowo‑Rewolucyjnemu aresztowała członków rządu i opanowała główne punkty Piotrogrodu. Był to początek rewolucji, nazwanej później październikową. Delegaci Zjazdu Rad na znak protestu opuścili obrady, bolszewicy przejęli kontrolę i wydali dwa dekrety: o ziemi oraz o pokoju. Pierwszy ogłaszał nacjonalizację ziemi i przekazanie jej chłopom w użytkowanie, drugi był deklaracją zakończenia wojny. Powołana została też Rada Komisarzy Ludowych jako najwyższa władza w Rosji.
Jak myślisz, czemu służyło istnienie takiego oddziału w fabryce?
Wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego, zaplanowane jeszcze przez Rząd Tymczasowy, odbyły się już po zdobyciu władzy przez bolszewików, na przełomie listopada i grudnia. Najwięcej mandatów zdobyli eserowcyeserowcy, bolszewicy − ok. 25 proc. Po pierwszym posiedzeniu na rozkaz Lenina parlament został rozwiązany, a kontrolowany przez nowe władze Zjazd Rad proklamował utworzenie Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Sowieckiej. Panującym ustrojem miała być dyktatura proletariatuproletariatu. Termin ten, zaczerpnięty z Manifestu komunistycznego, oznaczał przekazanie władzy w ręce „ludu pracującego”, który w interpretacji Lenina reprezentować miała partia, a według Józefa Stalina − pierwszy sekretarz partii. Rząd sowiecki do 1946 r. nosił nazwę: Rada Komisarzy Ludowych. Jej pierwszym przewodniczącym został Lenin.
Bolszewicy wyłonili się jako jedna z dwóch frakcji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji na II Zjeździe SDPRR w 1903 r. Ich nazwa wzięła się stąd, że w trakcie głosowania grupa zwolenników Lenina uzyskała większość głosów (ros. bolsze − więcej). Frakcję przeciwną natomiast nazywano mienszewikami (ros. miensze – mniej). W rzeczywistości do 1917 r. bolszewicy byli zawsze mniej liczni od mienszewików. Jednym z powodów rozłamu w SDPRR była różnica zdań co do sformułowanej przez Lenina zasady centralizmu demokratycznego − ścisłego podporządkowania szeregowych członków kierownictwu partii.
Bolszewicy pod wodzą Lenina stworzyli partię nowego typu. Nie był to już klub zwolenników określonych poglądów, lecz scentralizowana organizacja zawodowych rewolucjonistówrewolucjonistów. W 1918 r. partia bolszewicka nosiła nazwę SDPRR (bolszewików) – SDPRR(b), w latach 1918–1925 – Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików) – RKP(b), w latach 1925–1952 – Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) – WKP(b), a od 1952 r. Komunistyczna Partia Związku Sowieckiego –KPSS.
Słownik
powstała w 1903 r. frakcja Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji; odpowiedzialna za przewrót październikowy w 1917 r., jej przywódcą był Włodzimierz Lenin; nazwa powstała od grupy, wyłonionej w wyborach do centralnych organów, która uznała się za większość (z ros. bolszynstwo); swoich przeciwników nazywali mniejszością (z ros. mienszynstwo - mienszewicy)
(z łac. dictatura od dictare – dyktować) forma sprawowania absolutnej i nieograniczonej władzy przez jedną osobę lub grupę osób, mającą poparcie wojska i policji; w starożytnym Rzymie dyktator uzyskiwał nieograniczoną władzę zarówno cywilną, jak i wojskową, a wybierano go w sytuacji zagrożenia republiki
(z franc. entente – porozumienie, sojusz) sojusz pomiędzy Wielką Brytanią, Francją i Rosją; do jego powstania dochodziło stopniowo, a był odpowiedzią na zawarte w 1882 r. trójprzymierze
(od skrótu SR: socjaliści‑rewolucjoniści) przedstawiciele powstałej w 1901 r. Partii Socjalistów‑Rewolucjonistów, która domagała się m.in. utworzenia w Rosji republiki demokratycznej z dominującą rolą chłopów oraz socjalizacji ziemi; eserowcy odgrywali ważną rolę po obaleniu caratu (eserowcem był Aleksander Kiereński, premier Rządu Tymczasowego), a po dojściu do władzy bolszewików partia została zdelegalizowana
kalendarz juliański
kalendarz słoneczny, „starego porządku”; opracowany w 45 r. p.n.e. na życzenie Juliusza Cezara; po trzech latach mających po 365 dni następuje rok przestępnykalendarz gregoriański
kalendarz słoneczny, „nowego porządku”; wprowadzony w 1582 r. przez papieża Grzegorza XIII, aby zapobiec opóźnieniu kalendarza względem zjawisk astronomicznych; przesunięty o 10 dni względem kalendarza juliańskiego, używany obecnie w większości krajów świata; Rosja przyjęła ten kalendarz dopiero po rewolucji październikowej, w 1918 r., co wynikało z religii panującej w kraju (prawosławna Rosja początkowo odrzuciła kalendarz narzucony przez katolickiego papieża)
(z łac. proletarius – należący do najuboższej klasy, niepłacący podatków, dający państwu tylko potomstwo, od proles – latorośl, potomstwo) klasa społeczna składająca się z robotników najemnych, zwłaszcza zatrudnionych w przemyśle; też: o najuboższej warstwie społeczeństwa
(z łac. revolutio – przewrót, obrót, revolvere – przewracać, obracać) zbrojne wystąpienie dużej części społeczeństwa przeciw istniejącej władzy, mające na celu zmianę ustroju w państwie
organ władzy państwowej funkcjonujący równolegle z Rządem Tymczasowym, reprezentował interesy robotników i żołnierzy; Rady Delegatów Robotniczych powstały w czasie rewolucji 1905 r. w Rosji, organizując strajki w miastach oraz zakładach pracy, rozwiązane dwa lata później ponownie rozpoczęły działalność w 1917 r.
organ, który przejął władzę w wyniku rewolucji lutowej i obalenia cara, wyłoniony z członków Dumy
(z łac. separatio – oddzielenie) tu w znaczeniu: osobny, oddzielny; pokój separatystyczny to traktat pokojowy, który został zawarty np. tylko z jednym państwem należącym do większej koalicji wojennej
referat wygłoszony na zjeździe działaczy bolszewickich przez Włodzimierza Lenina po jego powrocie z emigracji w kwietniu 1917 r., w których postulował on przejście do drugiego etapu rewolucji – rewolucji robotniczej i obalenia Rządu Tymczasowego; opublikowany przez Lenina w „Prawdzie” 20 (7) kwietnia 1917 r.
próba przejęcia władzy w państwie siłą
Słowa kluczowe
Włodzimierz Lenin, bolszewicy, Rząd Tymczasowy w Rosji, I wojna światowa, rewolucja październikowa, rewolucja lutowa
Bibliografia
S. Sierpowski, Źródła do historii okresu międzywojennego, t. 1, 1917–1926, Poznań 1989.
L. Jaśkiewicz, I. Rusinowa, Historia powszechna 1789–1918. Wybór tekstów źródłowych, Pułtusk 1997.
Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.