Estrami kwasów nieorganicznych nazywamy związki powstające w wyniku reakcji alkoholi i kwasów nieorganicznych. Przykładami kwasów, które wchodzą w skład estrów, są:

• kwas siarkowy($\text{VI}$),

• kwas azotowy($\text{V}$),

• kwas ortofosforowy($\text{V}$),

• kwas borowy.

W zależności od ilości atomów wodoru, wchodzących w skład cząsteczki kwasu, kwas może reagować z jedną, dwoma lub trzema cząsteczkami alkoholu.

Wzór ogólny estrów kwasu siarkowego($\text{VI}$):

RBrbKInEPP2ee

Ilustracja przedstawia wzór ogólny estrów kwasu siarkowego(<math aria‑label="sześć">VI): atom siarki jest połączony z czterema atomami tlenu, dwa z nich są połączone wiązaniem koordynacyjnym, oznaczonym strzałką, i posiadają po 3 wolne pary elektronowe. Dwa pozostałe atomy tlenu połączone są wiązaniem pojedynczym, posiadają dwie wolne pary elektronowe, jeden z nich tworzy wiązanie z grupą ${\text{R}}_1$, a drugi z grupą ${\text{R}}_2$.

Przykładowa reakcja otrzymywania estru kwasu siarkowego($\text{VI}$):

Wzór ogólny estrów kwasu azotowego($\text{V}$):

R1QPbk4RKktm4

Ilustracja przedstawia wzór ogólny estrów kwasu azotowego(<math aria‑label="pięć">V): atom azotu jest połączony z trzema atomami tlenu, dwa z nich są połączone wiązaniem koordynacyjnym, oznaczonym strzałką, i posiadają po 3 wolne pary elektronowe. Jeden atom tlenu połączony jest wiązaniem pojedynczym, posiada dwie wolne pary elektronowe, tworzy wiązanie z grupą R.

Przykładowa reakcja otrzymywania estru kwasu azotowego($\text{V}$):

Wzór ogólny estrów kwasu fosforowego($\text{V}$):

R9BK0TdArOxNY

Ilustracja przedstawia wzór ogólny estrów kwasu fosforowego(<math aria‑label="pięć">V): atom fosforu jest połączony z czterema atomami tlenu, trzy z nich są połączone wiązaniem pojedynczym, posiadają po dwie wolne pary elektronowe, tworzą wiązanie z jedną grupą R: ${\mathrm{R}}_{\text{1}}$, ${\text{R}}_2$ lub ${\text{R}}_3$.Czwarty atom tlenu jest połączony wiązaniem podwójnym i posiada dwie wolne pary elektronowe.

Przykładowa reakcja otrzymywania estru kwasu ortofosforowego($\text{V}$):

Wzór ogólny estrów kwasu borowego:

REAZrSzY9FidS

Ilustracja przedstawia wzór ogólny estrów kwasu borowego, który tworzy atom boru połączony z trzema atomami tlenu, z których każdy posiada po dwie wolne pary elektronowe i łączy się za pomocą wiązania pojedynczego z jednym z trzech podstawników ${\text{R}}_1$, ${\text{R}}_2$ lub ${\text{R}}_3$.

Przykładowa reakcja otrzymywania estru kwasu borowego:

Boran trietylu barwi płomień palnika na kolor zielony.

Jest to oleista ciecz, która charakteryzuje się słodkawym, piekącym smakiem. Nie występuje naturalnie w środowisku. Stosowana jest jako materiał wybuchowy. Związek ten jest bardzo wrażliwy na uderzenia i wstrząsy. Ulega hydroliziehydrolizahydrolizie i rozkładowi termicznemu. Wykorzystywany jest do leczenia napadów bólu w chorobie wieńcowej, a jego działanie polega na rozszerzeniu światła naczyń krwionośnych.

EstryestryEstry kwasów nieorganicznych występują w organizmach żywych. Znalazły również zastosowanie w przemyśle. Ten najbardziej znany jest wykorzystywany do produkcji dynamitudynamitdynamitu – mowa tu o triazotan($\text{V}$)-propano-$1$,$2$,$3$-triolu, potocznie nazywanym nitrogliceryną. Z jednej strony może uratować komuś życie, a z drugiej je odebrać. Ważna jest nasza świadomość dotycząca właściwości poszczególnych związków chemicznych i ich mądrego wykorzystania.

Słownik

grupa estrowa

grupa estrowa

grupa funkcyjna, charakterystyczna dla organicznych związków chemicznych, zwanych estrami $—\text{COO}—$

RtMckbUguzIgh

Ilustracja przedstawia grupę estrową, która składa się z atomu węgla, od którego odchodzi wiązanie pojedyncze i który jest połączony za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu oraz za pomocą wiązania pojedynczego z kolejnym atomem tlenu, od którego odchodzi wiązanie pojedyncze.

Bibliografia

Berg J., Stryer L., Tymoczko J. L., Biochemia, Warszawa 2005.

Ćwiczenia z biochemii, praca zbiorowa pod red. L. Kłyszejko‑Stefanowicz, Warszawa 2003.

Driver P. S., Jarvi E. J., Grater P. L., Stability of nitroglycerin as nitroglycerin concentrate for injection :d in plastic syringes, „Am. J. Health Syst. Pharm.” 1993, s. 50‑2563.

EPA Method 8330B (SW‑846): Nitroaromathics, Nitramines, and Nitrate Estersby High Performance Liquid Chromatography (HPLC) [w:] United States Environmental Protection Agency 2006.

Maranda A., i in., Podstawy chemii materiałów wybuchowych, Warszawa 1997.

Korzun M., 1000 słów o materiałach wybuchowych i wybuchu, Warszawa 1986, s. 73.

Kowalska J., Triazotan($\text{V}$)-propano-$1$,$2$,$3$-triylu. Zastosowanie chromatografii gazowej z detektorem wychwytu elektronów w analizie próbek powietrza, „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”, 2013, t. 78, nr 4, s. 135‑148.

Kączkowski J, Podstawy biochemii, Warszawa 2005.

Praktikum z biochemii, praca zbiorowa pod red. A. Dubina i B. Turyny, Kraków 1999.

Biochemia. Kwasy nukleinowe. Izolacja oraz badanie właściwości fizycznych i chemicznych. Ćwiczenie 10. Kwas deoksyrybonukleinowy (DNA). Ćwiczenie 11. Kwas rubonukleinowy (RNA), online: https://cbimo.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/cbimo/grafika/Kwasy_nukleinowe.pdf, dostęp: 05.07.2021.