Przeczytaj

R1bJD4Ito830j1

Obraz przedstawia siedzącego mężczyznę w sile wieku. Postać ukazuje prawy półprofil, ma gładko zaczesane, półdługie włosy z podwiniętymi końcówkami. Poeta ma gładką skórę, jasne brwi, prosty nos i wąskie usta. Na głowie ma kapelusz z dużym rondem, który zasłania tylko lewą stronę głowy. Mężczyzna ubrany w strój podróżny: długie okrycie wierzchnie, wąskie, sznurowane spodnie, sięgające za kolano oraz rajtuzy. W tle warowne zabudowania i zarys gór. — Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, *Goethe na rzymskiej wsi* (fragment), 1786–87
Źródło: domena publiczna.

Johann Wolfgang Goethe (1749–1832), poeta niemiecki, przedstawiciel literatury romantyzmu, uczony i mąż stanu. Urodził się w rodzinie cesarskiego radcy, prawnika Johanna Kaspara. Otrzymał gruntowne wykształcenie, o które dbał ojciec Johanna oraz guwernerzy. Goethe ukończył prawo w Lipsku oraz w Strasburgu. Podczas studiów rozwijał swoje zainteresowania literackie: zaczytywał się w dziełach Homera, Szekspira i Macphersona, prowadził badania nad pieśnią ludową i pisał. Pierwsze znaczące utwory liryczne (np. Powitanie i rozłąka, Pieśń majowa) powstały pod wpływem uczucia do Friderike Brion, córki pastora.

W latach 70. XVIII w. Goethe stał się głównym reprezentantem nurtu zwanego okresem burzy i naporu (Sturm und DrangSturm und DrangSturm und Drang), którego założenia programowe sformułował m.in. w artykułach Na dzień Szekspira (1771) i O niemieckiej architekturze. W 1774 wydał powieść epistolarnąpowieść epistolarnapowieść epistolarną Cierpienia młodego Wertera, napisaną pod wpływem uczucia do Charlotty Buff, zaręczonej z innym prawnikiem. Powieść ta stanowi zapis nastrojów epoki upadających ideałów oświecenia, a także manifest prymarnego znaczenia uczuć i wolności w życiu jednostki.

Cierpienia młodego Wertera odegrały ważną rolę w literaturze i kulturze europejskiej. Historia dobrze wykształconego młodzieńca, samotnika, nieszczęśliwie zakochanego w osieroconej przez matkę Lotcie, początkowo zaręczonej, a później poślubionej Albertowi, popełniającego samobójstwo z powodu odtrącenia uczuć, wyznacza trend fabularny na kolejne dziesięciolecia.

Bogusław Mucha „Rosyjski Werter” Michała Suszkowa (u źródeł werteryzmu w literaturze rosyjskiej)
Kiedy 25‑letni Johann Wolfgang Goethe ukończył pracę nad powieścią epistolarną Cierpienia młodego Wertera, nikt wówczas nie przypuszczał, łącznie z samym twórcą, że oto narodziło się w literaturze niemieckiej dzieło epokowe, będące jej największym osiągnięciem. Wydana w 1774 r. powieść od razu stała się bestsellerem czytelniczym w całej Europie. Rychło pojawiły się liczne przekłady tego arcydzieła na obce języki oraz naśladownictwa: w literaturze niemieckiej (Johann Martin Miller – Siegwart), francuskiej (Étienne Sćnancour – Obermann), włoskiej (Ugo Foscolo – Ostatnie listy Jakuba Ortisa) i rosyjskiej.
R1anLJfY6sjEQ1
Nagrobek na mogile Karla Wilhelma Jerusalema w Wetzlar
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Cierpienia młodego Wertera wpłynęły nie tylko na literaturę europejską, ale także na przemiany obyczajowe zachodzące w kulturze przełomu XVIII i XIX stulecia oraz na... modę. Młodzież literacką ogarnęła gorączka werterowska. Noszono więc niebieskie fraki, żółte kamizelki oraz buty z brunatnymi cholewami. Młodzi marzyciele odbywali pielgrzymki do grobu Karla Wilhelma Jerusalema (pierwowzór literacki Wertera), roniąc strumienie łez nad nieszczęśliwym kochankiem. Nie skończyło się wszakże tylko na łzach. Ogromny potencjał uczuciowy, zrodzony przez obcowanie z Cierpieniami młodego Wertera, miał także zgoła nieoczekiwane następstwa. Spowodował istną falę samobójstw, czego najlepszym przykładem w Polsce był los Tymona Zaborowskiego, a w Rosji – (...) Michała Suszkowa.
Jednym ze skutków masowej lektury powieści Goethego było zjawisko werteryzmu. Tak przyjęto nazywać postawę bohatera literackiego, a zarazem wzór zachowań, na który składały się następujące cechy: ultrauczuciowość, negacja konwencji obyczajowych i norm moralnych, pesymizm, osamotnienie, poczucie bezcelowości życia, percepcja świata poprzez pryzmat marzeń i poezji, depresja, smutek, apatia, tzw. ból istnienia (Weltschmerz), wiodący nierzadko do aktu samobójczego. Model taki nie występuje w dziełach artystycznych w czystej postaci, lecz przyjmuje różne odcienie czy warianty, uwzględniające narodową specyficzność literacko‑obyczajową danego kraju.
mucha Źródło: Bogusław Mucha, „Rosyjski Werter” Michała Suszkowa (u źródeł werteryzmu w literaturze rosyjskiej), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Rossica” 2000, t. 2, s. 57–58.

Słownik

powieść epistolarna

(łac. epistola – list) – odmiana powieści stylizowana na zbiór listów; w utworach tego typu korespondencja bohaterów jest źródłem wiedzy o świecie przedstawionym i pełni funkcję nośnika narracji. Charakterystyczne dla tej odmiany jest skupienie na przedstawieniu indywidualnego doświadczenia postaci

Sturm und Drang

(niem. burza i napór) – tytuł dramatu niemieckiego poety, Friedricha Klingera, który stał się nazwą okresu literackiego wyróżnianego w historii literatury niemieckiej. Twórczość tego okresu wywarła ogromny wpływ na rozwój romantyzmu europejskiego. Autorzy okresu burzy i naporu sprzeciwiali się typowemu dla oświecenia racjonalizmowi, pochwalali postawę emocjonalną wobec świata, ukazywali człowieka przez pryzmat jego uczuć i psychiki, poszukiwali inspiracji w kulturze ludowej

Weltschmerz

(niem. ból z powodu istnienia świata) – oznacza ból istnienia; określa niepokoje duchowe, depresję, apatię, wynikające z poczucia niemożności samorealizacji oraz dysonansu pomiędzy wrażliwością bohatera a jego otoczeniem

werteryzm

postawa wzorowana na głównym bohaterze powieści J.W. Goethego Cierpienia młodego Wertera. Obejmuje takie cechy, jak pesymizm, poczucie bezcelowości życia, wybujała uczuciowość, egotyzm (nadmierne zajmowanie siebie i innych własną osobą), poetyzm i skłonności samobójcze

Wprowadzenie

Film

Słownik