Przeczytaj
Klasycyzm – sentymentalizm – rokoko
RokokoRokoko to nazwa ulotnego i trudnego do zdefiniowania nurtu stylistycznego, często uważanego za ostatnią fazę baroku. Początkowo dotyczył on przede wszystkim architektury i malarstwa, a z czasem zaczął oddziaływać na literaturę i wiązał się z poezją dworską. Współcześnie zaś rokoko pojmowane jest jako epoka kultury obejmująca swoim zasięgiem całe oświecenie. Charakter rokokowy może mieć więc literatura, muzyka, sztuki plastyczne oraz filozofia z estetyką. Za zjawiska typowe dla rokoka uznaje się: francuską muzykę dworską, poezję życia towarzyskiego i literaturę służącą rozrywce. Jako główną wartość literatury i sztuki tego nurtu przyjmuje się piękno. Twórcy literatury i sztuki rokokowej chętnie operowali stylizacją i maską (np. mitologiczną lub pasterską), podkreślali lekkość, wdzięk i sensualizm przedstawianych lub opisywanych postaci, zjawisk, rzeczy. Kierowali się zasadą tzw. dobrego gustu, związanego z kategorią śliczności, która łączyła w sobie elegancję (wytworność), delikatność (lekkość, subtelność) i wdzięk (grację). Poezja rokokowa miała być formą intelektualnej igraszki i przejawem wyrafinowanego humoru. Najczęściej tworzono erotyki i poezję towarzyską, w której pojawiały się aluzje, niedomówienia i kamuflaże. Wenus, utożsamiana z grecką Afrodytą, Amor, Eros lub skrzydlaty Kupidynek – to często postaci z obrazów oraz bohaterowie liryczni poezji rokokowej.
O erotykach Franciszka Dionizego KniaźninaW Oświeceniu poezja miłosna nie cieszyła się tak wielką popularnością, jak w wieku poprzednim. Odchodzono wówczas od wzorców obyczajowych i emocjonalnych wpisanych w ramy barokowego romansu. Tematyka erotyczna pozostająca na marginesie twórczych pomysłów autorów klasycznych wyrazistym nurtem rozwijała się w poezji rokokowej i sentymentalnej. [...] W poezji rokokowej uczucie to oraz związane z nim przeżycia i doświadczenia stały się czymś lekkim, zwiewnym, niezbyt poważnym, acz istotnym w życiu człowieka, miłostką, flirtem, przygodą, igraszką. Poeci tego nurtu wiele miejsca poświęcali sprawom miłości i erotyki. Często odwoływali się do mitologii, a w sposób szczególny upodobali sobie antyczne bóstwa z kręgu miłości — Afrodytę i jej skrzydlatego synka Kupidyna. Wdzięk cechował wszystko, co miłe i przyjemne, a jego wyrazem stały się: poezja flirtu i komplementu oraz zdynamizowana apostrofa, często koncentrująca się wokół specjalnie dobranych motywów przyrody, takich jak figlarne wietrzyki, obłoczki, zachęcające do odpoczynku chłodne strumyki, ustronne gaiki, bluszcze, kwiatki: róże, fiołki itd.
Źródło: Anna Rogala, O erotykach Franciszka Dionizego Kniaźnina, „Folia Litteraria Polonica” 2011, nr 2, s. 51–52.
Styl rokokowy
Przyjmuje się, że nurt rokokowy obejmował również styl życia artystycznego w pierwszej połowie XVIII wieku i przejawiał się akcentowaniem intymności życia prywatnego, zwracaniem uwagi na drobiazgi, starannością wystroju buduarów, sypialni, gabinetów. W stylu rokokowym powstawały więc meble, drobne przedmioty codziennego użytku, biżuteria, ceramika i porcelana. Rzemiosło i sztuka podporządkowane zostały celom hedonistycznym – miały dawać człowiekowi zmysłową przyjemność. W stylistyce rokokowej obrazy tworzyli między innymi: Antoine WatteauAntoine Watteau, François BoucherFrançois Boucher, Jean‑Honoré FragonardJean‑Honoré Fragonard. Z czasem styl ten przeniknął również do polskiej literatury, szczególnie poezji miłosnej.
Rokoko w EuropieSztuka rodząca się w tym środowisku rezygnuje z surowego dydaktyzmu epoki klasycystycznej, z aspiracji do ogarnięcia całości obrazu świata, nabiera charakteru buduarowego, ze skłonnością do małych form, oraz wyszukanej, wręcz wyrafinowanej elegancji. W architekturze można obserwować zmierzch wielkich budowli, powstają małe pałacyki o lekkiej konstrukcji, z bogato zdobionymi wnętrzami, wytwornymi i delikatnymi meblami. Na pierwszy plan wysuwa się zamiłowanie do miniatury, figurek z porcelany i bibelotów obficie porozstawianych w salonach i buduarach. W malarstwie dekoracyjnym następuje odwrót od kompozycji symetrycznych, przeważa linia falista oraz motywy roślinne, kwiaty, formy muszli – rocaille, skąd bierze swą nazwę styl rokokowy. Małe Amorki ze złotym łukiem, serca przebite strzałą, sceny pasterskie, w których celował Boucher – oto część typowych rekwizytów występujących we wszystkich dziedzinach sztuki rokokowej.
W parkach i ogrodach zamiast strzyżonych w geometryczne figury krzewów – sztuczne groty wysadzane muszlami, małe wytworne pałacyki, z pozoru proste, ale mieszczące wewnątrz wymyślne, luksusowe urządzenia. Festyny dworskie stanowiły nadal bardzo ważny element zabaw i uroczystości, tracą jednak dawną pompę i wspaniałość, mieszają się w nich motywy mitologiczne, wschodnie, a nawet pseudoludowe; służą one dzięki swoim wyrafinowanym kompozycjom parateatralnym jako właściwe tło do uprawiania owej gry miłosnej, której istotę i konwencje ustaliła moda.
Źródło: Mieczysław Klimowicz, Rokoko w Europie, [w:] tegoż, Oświecenie, Warszawa 2002, s. 311.
Rokoko w Polsce
W Polsce rokoko od samego początku było związane z kulturą dworską i arystokratyczną. Literatura rokokowa rozwijała się szczególnie w latach 1774‒1785, w okresie stabilności politycznej, między innymi w salonach Barbary Sanguszkowej i Elżbiety Drużbackiej. Określano ją jako anakreontycznąanakreontyczną, ponieważ opiewała piękno, zmysłowość i ulotność, ale również sielankowość życia człowieka. Do twórców polskiego rokoka zalicza się między innymi Józefa Szymanowskiego, Franciszka Dionizego Kniaźnina i Franciszka Zabłockiego jako autora komedii obyczajowej pt. Fircyk w zalotach. Dzięki pojawieniu się stylu rokokowego w literaturze polskiej wzbogacił się język poetycki, rozwinęły środki artystycznego wyrażania wysublimowanych stanów uczuciowych oraz relacji międzyludzkich. Zaczęto tworzyć poezję okolicznościową i obyczajową, afirmatywnąafirmatywną – sławiącą uroki życia.
O autorze
Franciszek Dionizy Kniaźnin (1750‒1807) – poeta okresu oświecenia; w jego twórczości pojawiają się elementy rokokowe, szczególnie w Erotykach (1779), ale znany jest przede wszystkim jako twórca polskiego sentymentalizmu, czerpiący z kultury ludowej (Krosienka). Pisał sielanki, erotyki, ody (Oda do wąsów). Był związany z dworem Czartoryskich, na którym pełnił funkcje między innymi sekretarza, nauczyciela dzieci i nadwornego poety.
Słownik
(łac. affirmare – potwierdzać, zapewniać) postawa głębokiej akceptacji, pozytywny stosunek do otaczającego świata
(łac. anacreonticum, od imienia greckiego poety Anakreonta, stgr. alfanualfakapparhoέomeganu, gr. Anakréōn) wierszowany utwór literacki o tematyce biesiadnej, radosnej, sławiący uroki życia; nazwa wywodzi się od imienia greckiego poety Anakreonta, który żył w VI w. p.n.e.
(gr. aisthetikos – wrażliwy, dotyczący poznania zmysłowego) dziedzina filozofii zajmująca się zagadnieniem piękna i harmonii; także nauka o sztuce określająca jej walory i kryteria oceny
(gr. hedone – przyjemność, rozkosz) kierunek filozoficzny zrodzony w starożytnej Grecji, a także postawa życiowa, której głównym wyznacznikiem jest dążenie do przyjemności i unikanie wszelkich przykrości
(łac. libertas – wolność) ruch umysłowy rozwijający się głównie we Francji w XVII i XVIII wieku, kwestionujący tradycyjną moralność i dominację religii chrześcijańskiej; potocznie słowo to wiąże się z hedonizmem i skłonnością do rozpusty
(franc. rocaille – ornament dekoracyjny naśladujący kształt muszli) jeden ze stylów w sztuce zapoczątkowany w epoce baroku, akcentujący walory estetyczne, wyrafinowany gust i sensualizm (doznania zmysłowe); także termin odnoszący się do literatury i obyczajowości dworskiej epoki oświecenia
(łac. sensus – zmysł) pogląd, zgodnie z którym jedynym źródłem poznania rzeczywistości są zmysły