ok. 340 p. n. e. Polityka Według Arystotelesa wspólnota polityczna (koinonia politike), jaką była grecka polis, miała wymiar moralny. Celem jej istnienia było szczęście obywateli i samowystarczalność wspólnoty, złożonej z równych i wolnych obywateli rządzonych prawem, które sami ustanowili. Obywatelstwo oznaczało: aktywne uczestniczenie w życiu publicznym, bycie rządzonym i zarazem rządzącym, podejmowanie wraz z innymi decyzji dotyczących wspólnoty i tym samym branie odpowiedzialności za dobro wspólne. Dla istnienia wspólnoty konieczne było posiadanie przez obywateli cnót obywatelskich rozumianych jako trwała dyspozycja do działania na rzecz wspólnoty. Ze wspólnoty politycznej wyłączone były osoby wolne, niezrodzone z obywateli konkretnej polis, oraz niewolnicy. Dla Arystotelesa (jak i później dla Cycerona) wspólnota polityczna była wspólnotą moralną, dobrem wszystkich obywateli. Kwestie ekonomiczne i kwestie prywatne (rodzina, gospodarstwo domowe) znajdowały się w tym modelu poza społeczeństwem obywatelskim.

1576 Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej W okresie odrodzenia arystotelesowskie rozumienie wspólnoty i obywatelstwa zostało uzupełnione o dwa istotne warunki: obywatel winien być niezależny majątkowo oraz związany z lokalną wspólnotą. Ten ostatni warunek był istotny, szczególnie w państwach rozległych terytorialnie. Jean Bodin podkreślał znaczenie uczestnictwa obywateli w różnego rodzaju stowarzyszeniach, korporacjach, które były konieczne dla istnienia wspólnoty politycznej. Wypełniały bowiem przestrzeń pomiędzy rodziną a suwerennym państwem.

1821 Zasady filozofii prawa Dla Hegla społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo cywilne, a nie polityczne. Obejmuje sferę działalności ekonomicznej prywatnych jednostek oraz korporacji (stowarzyszeń, gmin, kościołów itp.). Są one pośredniczącymi strukturami pomiędzy państwem a społeczeństwem obywatelskim. Dzięki korporacjom interesy partykularne jednostek mogą być ujęte jako interesy wspólnotowe. Wolność obywatelska (cywilna) to możliwość realizacji różnorakich uprawnień zabezpieczanych przez prawo, policję i korporacje. Najwyższym rodzajem wolności jest wolność polityczna urzeczywistniana w państwie. Państwo, czyli wspólnota polityczna, jest zarazem wspólnotą etyczną. W koncepcji Hegla wspólnota narodowa reprezentuje etyczność, państwo, rozum. Natomiast społeczeństwo obywatelskie – sieć zależności ekonomicznych wynikających z funkcjonowania rynku. Status obywatela przysługuje jednostce jako członkowi tej wspólnoty politycznej. Jednostka uczestniczy zarówno w społeczeństwie cywilnym, troszcząc się o zaspokojenie potrzeb i o rodzinę, jak i o pracę czy przedsiębiorstwo, zawierając umowy, wchodząc w związki i stowarzyszenia ułatwiające realizację partykularnych interesów. Jest zarazem członkiem państwa, obywatelem korzystającym z wolności politycznej.

1849 O demokracji w Ameryce Alexis de Tocqueville opisuje trzy wymiary istnienia społeczeństwa amerykańskiego, wzorcowego dla społeczeństwa obywatelskiego. Pierwszy to państwo, rozumiane jako system formalnego przedstawicielstwa z parlamentem, sądami, wojskiem. Drugi to społeczeństwo polityczne, sfera działania partii politycznych, lokalnych samorządów, opinii publicznej, aktywnego uczestnictwa obywateli w społeczeństwie politycznym. Trzeci to społeczeństwo cywilne (obywatelskie), czyli przestrzeń, w której obywatele realizują swe partykularne interesy i potrzeby poprzez zakładane stowarzyszenia. Samoorganizacja obywateli służyła nie tylko ich własnym partykularnym interesom, ale również dobru wspólnemu. To zakładane stowarzyszenia i inne organizacje rozwiązywały ważne dla wszystkich lub dla części mieszkańców zbiorowości terytorialnych sprawy. Należała do nich opieka szpitalna, edukacja, zapotrzebowanie na świątynie czy konieczność troszczenia się o ubogich i zniedołężniałych. Uczestnictwo w społeczeństwie politycznym jest szkołą kooperacji i współdziałania. Dzięki temu uczestnictwu Amerykanie posiedli zdolność do tworzenia rozmaitych stowarzyszeń o ekonomicznym, kulturowym i społecznym charakterze.

1844 Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa Społeczeństwo obywatelskie według Marksa jest efektem emancypacji politycznej, jaka nastąpiła wraz z rozkładem feudalizmu. Wyrazem tego była Deklaracja praw człowieka i obywatela. Prawa człowieka to, zdaniem Marksa, prawa społeczeństwa obywatelskiego, w którym człowiek był oderwany od wspólnoty i samego siebie. Społeczeństwo obywatelskie jest sferą prywatnych, egoistycznych interesów, które najczęściej realizowane są w konflikcie z innymi jednostkami. Zdaniem Marksa społeczeństwo polityczne nie ma charakteru wspólnotowego i nie może być wspólnotą etyczną umożliwiającą realizację wolności politycznej. Jest bowiem dominacją jednej klasy nad całym społeczeństwem. Krytyka heglowskiej filozofii prawa spowodowała porzucenie przez Marksa koncepcji społeczeństwa obywatelskiego. Stosunki społeczne typowe dla społeczeństwa obywatelskiego sytuuje on w bazie ekonomicznej, dowodząc jednocześnie nieuchronnej polityzacji tegoż społeczeństwa w wyniku konfliktów klasowych. Tylko zniesienie prywatnej własności, zmieniające radykalnie bazę ekonomiczną, gwarantuje powstanie nowego społeczeństwa, w którym stosunki społeczne i ekonomiczne będą lepsze od relacji zachodzących w społeczeństwie obywatelskim.

1947 Lettere dal carcere (Listy z więzienia) Społeczeństwo polityczne jest odpowiedzialne za panowanie (poprzez system prawny i aparat przymusu). Społeczeństwo obywatelskie odpowiada za kierowanie. Kształtuje bowiem zasady moralne, normy postępowania i obyczaje. Społeczeństwo obywatelskie jest usytuowane pomiędzy bazą ekonomiczną a społeczeństwem politycznym. Składają się na nie niezależne organizacje społeczne i instytucje pozarządowe. Społeczeństwo polityczne jest hegemonią (polityczną i kulturalną) jednej grupy społecznej nad całym społeczeństwem. Według Gramsciego, społeczeństwo obywatelskie może być przeciwnikiem państwa, samoorganizowaniem społeczeństwa przeciw istniejącemu porządkowi politycznemu.