Dywersja Tamerlana

W XIII w. tureckie państwo Seldżuków w Azji Mniejszej rozpadło się na kilkanaście emiratów. Potęgę turecką odbudował kolejny ród – Osmanów. Sułtan Osman I (1280–1324) i jego następca Orhan I(1324–1359) rozpoczęli jednoczenie państewek i dalszą ekspansję. W 1329 r. Orchan wydał edykt o zorganizowaniu elitarnych oddziałów piechoty – korpusu janczarów, który wkrótce zaczął siać w Europie postrach.

Kiedy państwo osmańskie rosło w siłę, w „kotle bałkańskim” wrzało. Przez prawie cały XIV w. Słowianie walczyli między sobą i z Bizancjum, a także z Turkami Osmańskimi. Ci ostatni zdobyli przyczółek w Europie, zajmując Gallipoli w 1354 r. Już cztery lata później po raz pierwszy próbowali wziąć szturmem Konstantynopol. Ponieśli klęskę, ale od 1371 r. cesarze bizantyjscy zaczęli płacić trybut sułtanowi.

Turcy osmańscy wciąż przypuszczali atak na Europę. W 1362 r. zdobyli bizantyjski Adrianopol i  ustanowili to miasto stolicą swojego państwa. W 1389 r. miała miejsce bitwa na Kosowym Polu, w której pokonali Serbów oraz Bośniaków i wkrótce wchłonęli Serbię do swojego imperium. Zaledwie 7 lat później, w 1396 r., Turcy rozgromili krucjatę Zygmunta Luksemburskiego pod Nikopolis.

Na początku XV w. wyrok na miasto został odroczony, ponieważ zbiegł się z najazdem Tamerlana (Timura) na imperium tureckie, uwieńczone jego zwycięstwem nad wojskami osmańskimi pod Ankarą w 1402 r. Turcy musieli przerzucić ciężar walk z Bałkanów na stepy azjatyckie. Jednak wkrótce powrócili i ponownie nad miastem zawisło bardzo realne niebezpieczeństwo. Po przegranej przez chrześcijan w 1444 r. bitwie pod Warną stało się jasne, że oblężenie Konstantynopola przez Turków osmańskich to tylko kwestia czasu.

Główni aktorzy w teatrze wojennym

Porównaj wizerunki obu władców, podaj podobieństwa i różnice w trendach mody męskiej w połowie XV w.

RZSOOF1049DWs

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny, jest to człowiek w średnim wieku z wąsami i brodą, zmęczonymi oczami. Na głowie ma koronę wysadzaną drogocennymi kamieniami. Po bokach z korony zwisają cenne kamienie.

R1K3uFtfrauqw

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku o ostrych rysach z turbanem na głowie. Mężczyzna przedstawiony jest z profilu, spogląda w lewą stronę. Ma on długi, wąski nos oraz wąsy i brodę.

Uczestnicy konfliktu

Kiedy w 1451 r. w państwie tureckim objął władzę młody i przez to, zdawałoby się, niegroźny, Mehmed II, od razu rozpoczął budowę twierdzy na europejskim brzegu Bosforu. Celem było odcięcie Konstantynopola od Morza Czarnego. Po wybudowaniu fortecy zaczęto z jej murów przeprowadzać ostrzał bizantyjskich statków, w ten sposób domknięto okrążenie miasta.

Mehmed był zdolny, szybko się uczył i skupiał wokół siebie artystów i naukowców. Cenił ich, nie patrząc na ich pochodzenie czy wyznawaną religię. Znał łacinę, zgromadził bogatą bibliotekę dzieł renesansowych i nie tylko. Był trzecim z kolei pretendentem do tronu, ale jego dwaj starsi bracia zmarli przedwcześnie. Kiedy sam objął władzę w imperium, jednym z jego pierwszych rozkazów było zamordowanie młodszego brata – Ahmeda, którego postrzegał jako zagrożenie. Uparty i konsekwentny, okrucieństwem zdobywał posłuch wśród janczarówjanczarjanczarów. Był w stanie sfinansować każdy pomysł ułatwiający zdobycie stolicy Bizancjum. Tak było w przypadku ludwisarzaludwisarzludwisarza Urbana, pochodzącego z Węgier, który przekonał go do zainwestowania olbrzymich środków w budowę bombardbombardabombard – machin dających szansę na zniszczenie murów Konstantynopola. Artyleria Mehmeda liczyła w sumie 69 różnego kalibru dział i odegrała kluczową rolę w zdobyciu miasta. Przed murami miasta sułtan wystawił blisko 80‑tysięczną armię.

R1OTmhLBXwk0Y

Ilustracja przedstawia scenę rozgrywającą się na polu walki. Na pierwszym planie jadą jeźdźcy na koniach, pomiędzy nimi maszerują mężczyźni z karabinami. Po prawej stronie żołnierze ciągną wielkie działo armatnie. Za nimi porusza się cała armia kilkuset uzbrojonych żołnierzy. Z tyłu widać pasma górskie.

W tym czasie w cesarstwie bizantyjskim sprawował władzę basileusbasileus (bazyleus)basileus Konstantyn XI z dynastii Paleologów. Podobnie jak w przypadku Rzymu i tym razem historia stworzyła klamrę w postaci tych samych imion pierwszego i ostatniego władcy tych ziem. Założycielem miasta, w miejscu greckiej kolonii Bizancjum, był Konstantyn Wielki, a ostatnim cesarzem w nim rezydującym – Konstantyn XI. Za jego panowania Konstantynopol czasy świetności miał już dawno za sobą. W połowie V w. liczył około 300–400 tys. mieszkańców i był wówczas największym miastem w basenie Morza Śródziemnego. Swój rozkwit przeżywało również w X‑XI w. W połowie XV w. natomiast liczba mieszkańców Konstantynopola nie przekraczała 50 tys. mieszkańców.

Konstantyn XI podejmował wszelkie działania dyplomatyczne, aby uzyskać pomoc od świata zachodniego. Jednak uniwersalne potęgi średniowiecznej Europy pogrążone były w chaosie, kryzysie i sporach. Po podpisaniu unii we Florencjiunia florenckaunii we Florencji w 1439 r. konflikty zaogniły się także w Konstantynopolu. Listy czy do węgierskiego władcy, czy do kurii rzymskiej pozostawały bez odpowiedzi w postaci realnej pomocy. Jedynie Wenecja wysłała swoją flotę, która jednak oczekiwała na posiłki u wybrzeży wyspy Tenedos i tylko pięć jej okrętów dotarło do Konstantynopola. Pozostali władcy natomiast wysłali po jednym czy dwóch okrętach i tylko z pomocą żywnościową dla obrońców miasta. Cesarz miał ok. 8 tys. żołnierzy bizantyjskich, weneckich i genueńskich, a jego flota liczyła zaledwie 26 okrętów (10 bizantyjskich, po 5 weneckich i genueńskich, 3 kreteńskie, po jednym z Ankony, Katalonii oraz Prowansji). Kiedy na początku kwietnia 1453 r. rozpoczęło się oblężenie, bazyleus powierzył sprawę miasta oraz samego siebie Chrystusowi i Matce Bożej Marii.

R1U2mC0PVavek

Ilustracja przedstawia scenę zdobywania miasta przez żołnierzy. Wspinają się oni po drabinach na mur miasta, na murze walczą żołnierze broniący miasta. Pod murem również znajdują się żołnierze, widać również łodzie, na których dopłynęła armia, która napadła na miasto.

Upadek miasta

Oczywiście, zgodnie z obyczajem, do obrońców wystosowano propozycję poddania się i zachowania życia oraz majątku, którą stanowczo odrzucili. Oblężenie trwało 54 dni. Ostatni szturm został przeprowadzony 29 maja 1453 r., zniszczono wówczas mury w kilku miejscach. Do obrony jednego z wyłomów ruszył sam cesarz Konstantyn XI i w czasie tej walki zginął. Rozpoczęła się trzydniowa rzeź mieszkańców, plądrowanie i niszczenie miasta. O skali zniszczenia świadczyło to, że w ciągu pierwszej nocy po zdobyciu miasta spalono 120 tys. książek. Turcy do niewoli wzięli do 50 tys. jeńców, których część została wykupiona z niewoli. Cesarstwo bizantyjskie bezpowrotnie odeszło do historii, spadkobiercami jego spuścizny ideowej zostały nowożytne państwa, wśród nich Carstwo Rosyjskie.

Słownik

Słowa kluczowe

Konstantynopol, Mehmed II, Hagia Sophia, janczarzy, upadek Konstantynopola, Europa późnego średniowiecza

Bibliografia

R. Crowley, 1453. Upadek Konstantynopola, Warszawa 2013.

S. Runciman, Upadek Konstantynopola 1453, Warszawa 1994.

J. S. Stanford, Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, t.1 1280‑1808, Warszawa 2014.

M. Witasek, Konstantynopol 1453, Warszawa 2008.