August Comte próbował uporządkować ludzką myśl, tworzył systematyczną filozofię pozytywnąfilozofia pozytywnafilozofię pozytywną. Dla niego tylko wiedza pozytywna była realna, pewna i użyteczna. Jako teoretyk nauki próbował opisać zasady metodologiczne nauk, a nauki ułożyć w jasny system. Rozwinął ideę postępu społecznego i skonstruował nową religię ludzkości.

RsH57otkh5uC4

Obraz przedstawia walkę uliczną. Na ulicy znajduje się barykada. Grupa ludzi walczy ze sobą, część ucieka. Za barykadą unosi się dym.

Źródła

Comte był sekretarzem Saint‑Simona i bez wątpienia ten prekursor socjalizmu wpłynął na myślenie autora Katechizmu pozytywistycznego. Saint‑Simone uważał siebie za proroka, mesjasza, pragnął zreformować świat – podobne marzenie miał i Comte, oczywiście wierząc w swój stworzony system. Tworzenie religii było w końcu bliskie obu myślicielom.

W swojej teorii postępu autor Wykładu nie był prekursorem; opierał się na dokonaniach Condorceta (1743‑1794) – ofiary rewolucji, który jako pierwszy pokazał, że ludzkość podlega stałemu rozwojowi. Dokładnym opisem stadiów rozwoju zajął się jednak Comte. Filozof pozytywizmu, tworząc teorię dynamiki społecznej, nie ukrywał inspiracji myślą Monteskiusza; to on pierwszy, jak przypominał twórca Katechizmu, potraktował politykę jako naukę o faktach, umiał odnaleźć zależność zjawisk polityczno‑prawnych od praw naturalnych. Pisząc o statyce społecznej, Comte przywoływał Arystotelesa.

Wśród inspiratorów Comte’a wymienia się też Jeana‑Baptiste'a Say’a, ekonomistę (autora Traktatu o ekonomii politycznej), który zalecał badanie powiązań między faktami, łączenie teorii z praktyką.

Wpływ i recepcja

R12Q8EZRHfa791

Zdjęcie przedstawia rzeźbę popiersia dojrzałego mężczyzny. Ma krótki włosy z zakolami oraz zmarszczki na twarzy.

Bez wątpienia teorie społeczne Comte’a miały ogromny wpływ na rozwój socjologii, szczególnie pod koniec XIX w. Tacy wybitni socjologowie jak Émile Durkheim (1858‑1917), nie wstydzili się wskazywać na twórcę pozytywizmu jako swojego mistrza. Należy podkreślić, że właśnie Comte wprowadził socjologię do sfery poważnych rozważań naukowych.

Ciekawe, że jeden z inspiratorów modernizmu we Francji Alfred Loisy (1857‑1940) nawiązywał do Comte’owskiej analizy dziejów religii jako wyrazu doświadczenia społecznego. Wśród wielu filozofów, którzy odnosili się do myśli pozytywistycznej, szczególnie filozofowie nauki na przełomie XIX i XX w. wracali do dzieł Comte’a, z tym że wskazywali jednak jego dogmatyzm i ograniczenia.

Comte w Polsce

Wpływ filozofii Comte’a na twórczość polskich pozytywistów, w tym pozytywistów warszawskich był bardzo ograniczony. Znajomość jego dzieł w drugiej połowie XIX w. była wtórna, tzn. jeśli o nim pisano, to były to wiadomości z drugiej ręki, poprzez opracowania zachodnie. Piotr Chmielowski i Walery Przyborowski, należący do środowiska pozytywistów warszawskich, podkreślali niską wiedzę o filozofii wielkiego Francuza. Na początku XX w. Kazimierz Kelles‑Krauz, młody marksista‑socjolog, napisał rozprawkę Comtyzm i marksizm, gdzie również wspomina o nieznajomości twórczości autora Wykładu. Można jeszcze wspomnieć o tłumaczeniu przez Dębickiego książki Grubera o filozofie w 1897 r. czy pracę Limanowskiego z 1875 r. Socjologia Augusta Comte’a. Dzisiaj na dzieło Francuza patrzymy z punktu widzenia historycznego, szczególnie istotne są prace Barbary Skargi.

W Polsce pozytywizm Auguste'a Comte’a miał istotny wpływ na poglądy filozofów medycyny, utożsamianych ze „starszą” polską szkołą filozofii medycyny. Oddziaływanie Comte'a było szczególnie widać w badaniach Szkoły Głównej Warszawskiej i jej czasopiśmiennictwie popularnonaukowym oraz w pracach Juliana Ochorowicza.

R142ZhiwPVAu0

Ilustracja przedstawia tekst w ozdobnej ramce. Treść tekstu: Podstawową cechą filozofii pozytywnej jest uznanie wszystkich zjawisk za coś, co podlega niezmiennym prawom przyrody. System pozytywnej polityki.

Comte w literaturze i kulturze

Wśród pozytywistów polskich nie tyle Comte cieszył się popularnością, ile dzieło jego uczniów i kontynuatorów. Taki sam proces można zaobserwować w Europie. Krytyki zarówno Milla jak Littrégo były cytowane i dyskutowane, natomiast sam mistrz był nieraz negowany jako pozytywista. A zatem nie Comte, ale właśnie m.in. Mill, Spencer, Taine byli inspiratorami sztuki, mieli swoje miejsce w kulturze. J.T. Hodi, wspominając powieść Elizy Orzeszkowej Pierwotni (tekst Realizm w powieści naszej, 1884), podnosi wykształcenie bohatera Eugeniusza Skiby, który miał się po studencku uczyć filozofii Comte’a. Autor Wykładu staje się tu horyzontem wiedzy. W tekście Juliana Marchlewskiego Chimeryczny pogląd na stosunek społeczeństwa do sztuki (1901), gdzie krytyce zostaje poddana Walka ze sztuką Zenona Przesmyckiego, August Comte pojawia się jako „twórca” burżuazji, jest więc znowu tłem do sporu światopoglądowego.

Słownik