Doktryny Ulricha Zwingliego

Początek reformacjireformacjareformacji w Szwajcarii związany był z działalnością Ulricha Zwingliego w Zurychu. Zwingli był doskonale wykształconym teologiem i humanistą. Jako kapelan najemnych wojsk szwajcarskich w służbie cesarskiej uczestniczył w wyprawie do północnej Italii i był świadkiem m.in. bitwy pod Marignano. Odtąd stał się gorącym przeciwnikiem najemnej służby Szwajcarów w obcych armiach i doprowadził do uchwalenia jej zakazu przez Radę Związku Szwajcarskiego.

RAd7Ny3MEr3sb1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w płaszczu z wysokim kołnierzem i czapką z daszkiem zakrywającym uszy. Mężczyzna trzyma w rękach otwartą książkę.

Na wiadomość o działalności Lutra przystąpił do radykalnej reformy Kościoła. Zasady opracowanej przez siebie doktryny wyłożył w kilku broszurach religijnych – w 1522 r. opublikował Apologeticus Architeles, w których zawarł 67 tez nowego wyznania. Rok później omówił je szczegółowo w dziele O prawdziwej i fałszywej religii. Według Zwingliego źródłem wiary była wyłącznie Biblia. Odrzucił celibatcelibatcelibat, a sakramenty uznawał jedynie za symbole – wierni mieli przyjmować komunię pod dwiema postaciami cztery razy w roku. Jako zwolennik Kościoła ubogiego i skromnego zalecał likwidację ołtarzy, obrazów i ozdób oraz wprowadził zakaz śpiewu i muzyki organowej. Nie uznawał mszy św., miały ją zastąpić nabożeństwa, podczas których odbywały się modlitwy i czytanie Pisma Świętego.

Idee Zwingliego zdobywały zwolenników powoli i z silnym oporem. Poza Zurychem podobne gminy wyznaniowe powstały w Bazylei i Bernie. Z wolna do Kościoła Zwingliego przystępowały inne kantony miejskie. Kantony leśne pozostały przy katolicyzmie. Wkrótce na tle tego zróżnicowania doszło do rozłamu w Związku Szwajcarskim i otwartej wojny pomiędzy protestanckimiprotestantyzmprotestanckimi kantonami miejskimi a katolickimi kantonami leśnymi. Po zakończonej zwycięstwem kantonów katolickich bitwie pod Kappel, w której śmierć poniósł Zwingli, religie katolicka i protestancka zostały uznane w Szwajcarii za równoprawne.

RxlrVt0Ekruss

Ilustracja przedstawia mężczyznę w długich szatach, z mieczem przy boku, leżącego pod drzewem. Wokół niego widać grupę żołnierzy z mieczami i kopiami, wrogo nastawionych do mężczyzny. Jeden z żołnierzy celuje kopią w jego szyję, inny dobija leżącego na ziemi.

Działalność Jana Kalwina

Wkrótce po śmierci Zwingliego działalność reformatorską w Szwajcarii rozpoczął Jan Kalwin. To właśnie jego nauki zyskały największą popularność w kraju Helwetów.
Jan Kalwin urodził się w północnej Francji. W ojczystym kraju uzyskał gruntowne wykształcenie, a podczas studiów miał okazję do zapoznania się z poglądami wybitnych humanistów. Stopniowo ulegał wpływom reformatorów religijnych, m.in. Lutra i Zwingliego.

RP1h4LBvULONr1

Ilustracja przedstawia mężczyznę z długą brodą i wąsami, ubranego w płaszcz i płaskim nakryciem głowy. W ręku trzyma książkę. Nad nim napis: Ioannes Caluinus Theologus.

Pod wpływem nauk Marcina Lutra i Ulricha Zwingliego Jan Kalwin opowiedział się po stronie reformacji. Z Kościoła rzymskokatolickiego oficjalnie wystąpił w 1534 r. W następnym roku, po wygłoszeniu panegiryku na cześć Lutra, był zmuszony opuścić Francję. W latach 1536–1538 działał w Genewie, aktywnie uczestnicząc w tworzeniu protestanckiej organizacji kościelnej.

Zaostrzenie antyprotestanckiej polityki przez Franciszka I zmusiło Kalwina do ucieczki. W 1534 r. osiadł w Bazylei, gdzie dwa lata później ukończył najważniejsze swoje dzieło teologiczne – Urządzenie wiary chrześcijańskiej (Institutio Christianae religionis). Zawarł w nim główne zasady swojej doktryny religijnej oraz poglądy na temat organizacji Kościoła, społeczeństwa i państwa.

W 1536 r. Kalwin zamieszkał w Genewie, gdzie wraz z innym reformatorem, Wilhelmem Farelem, zaczął organizować Kościół protestancki. Poglądy reformatorów wydały się jednak radzie miasta nazbyt radykalne i obaj zostali zmuszeni do opuszczenia Genewy. Kalwin przeniósł się do Strasburga, tam doprecyzował swoją teologię oraz dopracował organizację Kościoła reformowanego. Do Genewy wrócił w 1541 r. na zaproszenie władz miejskich, które dostrzegły w nim osobę zdolną do przeciwstawienia się ciągle jeszcze żywotnemu katolicyzmowi oraz zreorganizowania Kościoła protestanckiego. Choć nie powierzono mu żadnego stanowiska politycznego (formalnie był tylko pastorempastorpastorem), to do 1564 r. w Genewie sprawował władzę niemal dyktatorską.

R296scWIcCPzn

Ilustracja przedstawia stronę papieru zapisaną w obcym języku. Na środku strony ilustracja, drzewo z opadającymi gałęziami, obok stoi mężczyzna z brodą w obdartych ubraniach wskazujący palcem na koronę drzewa.

Doktryna kalwinizmu

Podstawą doktryny kalwińskiej było Pismo Święte. Kalwin zalecał lekturę Biblii, ale wykluczał jej swobodną, indywidualną interpretację, swoim współwyznawcom narzucał swoją wykładnię jako jedyną obowiązującą. Wszelką tradycję, autorytet papiestwa i nauki doktorów Kościoła odrzucał całkowicie, podobnie jak hierarchię kościelną, zakony i celibat duchowieństwa. Zakazał kultu Najświętszej Maryi Panny, świętych i obrazów. Odrzucił również wiarę w odpusty i czyściec, zniósł większość świąt. Życie religijne miało polegać na odprawianiu codziennej liturgii słowa, czyli czytaniu Pisma Świętego, modlitwie i śpiewaniu psalmów. Mszę świętą zastąpił Świętą Wieczerzą, w której udział miał być obowiązkowy. Składała się ona ze wspólnych modlitw, śpiewu psalmów i komunii przyjmowanej pod dwiema postaciami. W naukach o sakramentach, podobnie jak Luter, dopuszczał chrzest i komunię świętą.
Ważnym wyróżnikiem kalwinizmu była wiara w predestynacjępredestynacjapredestynację. Według niej człowiek nie ma wpływu na swój los, ponieważ do zbawienia lub potępienia został wcześniej przeznaczony wszechmocną wolą Boga. Ludzie zostają potępieni nie dlatego, że grzeszą, ale grzeszą dlatego, że Bóg ich potępił.
Kalwinizm był wyznaniem bardzo wymagającym, od wiernych oczekiwano przede wszystkim pobożności, sprawiedliwości i wstrzemięźliwości. Zakazy obejmowały nie tylko ceremonie i obrzędy uznawane za przeżytki katolicyzmu, ale także wszystko, co stanowiło radość życia. Surowo karane były ludowe uroczystości, zabawy, tańce, spożywanie alkoholu, noszenie ozdobnych strojów, nadawanie imion niepochodzących z Biblii oraz gra w karty i kości, a nawet kręgle.

Organizacja Kościoła kalwińskiego

RqoAZCWDQw4IL1

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę z wąsami i brodą. Ma długie włosy rozczesane na boki. W ręku trzyma książkę. W tle na ścianie widać malunek, na przeciwko budynku widać przywiązanego do drzewa półnagiego mężczyznę, obok mężczyzna wznieca pod nim ogień, inni przyglądają się.

Kalwin stworzył teokratyczną organizację państwa, w której władze religijna i świecka przenikały się, wzajemnie wspierały i uzupełniały. Kościół kalwiński miał być związkiem, czyli zborem gmin chrześcijańskich. W gminie kalwińskiej działały cztery urzędy: ministrów (pastorów), nauczycieli (doktorów), starszych (seniorów) i diakonów. Ministrowie zajmowali się duszpasterstwem i udzielaniem sakramentów chrztu i komunii, nauczyciele nauczaniem publicznym, seniorzy mieli czuwać nad moralnością, a do diakonów należała opieka nad szpitalami i ubogimi. W życiu gminy ogromną rolę odgrywał konsystorzkonsystorzkonsystorz, w skład którego wchodzili seniorzy i kilku ministrów. Seniorów wybierała rada miejska spośród radnych, a posiedzeniom konsystorza przewodniczył burmistrz.
Konsystorz sprawował kontrolę nad moralnością w sposób bezwzględny, a obywateli obowiązywała zasada całkowitego posłuszeństwa wobec jego państwowo‑kościelnej władzy. Obowiązkiem rady miejskiej była ochrona Kościoła i moralności, włącznie z karaniem heretykówheretykheretyków i odstępców. W tak zorganizowanej gminie całe życie obywateli bez reszty zostało podporządkowane Kościołowi i państwu. Przeciwnicy Kalwina i jego nauk byli ścigani i karani w sposób okrutny. Jedną z ofiar kalwińskich prześladowań religijnych został Michał Serwet – wybitny lekarz, uczony i teolog.

Gmina kalwińska dbała nie tylko o moralność swoich członków, ale również o ich wykształcenie – w 1559 r. w Genewie powstała akademia kalwińska, która kształciła na wysokim poziomie przyszłych ministrów.

Słownik

Słowa kluczowe

reformacja, protestantyzm, celibat, Jak Kalwin, Marcin Luter, kalwinizm, luteranizm

Bibliografia

Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego. T 3. Czasy nowożytne 1517‑1758, Warszawa 1991.

Cottre B., Jan Kalwin, przekł. M. Milewska, Warszawa 2000.

Grzybowski S., Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453‑1605, Warszawa 2005.

Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.

Poter G. R., Zwingli, Warszawa 1994.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. X, Warszawa 2010.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.