Przeczytaj
Cyprian Norwid (1821–1883) był wszechstronnie uzdolnionym artystą; zajmował się nie tylko literaturą, ale też filozofią, grafiką, malarstwem i rzeźbą. Uprawiał publicystykę i krytykę artystyczną. Mimo braku gruntownego wykształcenia znał wiele języków obcych: francuski, włoski, angielski, przyswoił elementy łaciny i greki.
Jego twórczość postrzegana jest jako trudna, niezrozumiała. Być może przyczyną jest odmienny od romantycznego sposób obrazowania, m.in. rezygnacja z rozbudowanych emocjonalnych opisów. Dla poezji Norwida charakterystyczne jest raczej skupienie na języku jako tworzywie skomplikowanych metafor, ale i dążenie do skrótu, stosowanie elipsy czy skoncentrowanie na szczegółach. Istotna jest też nieregularna wersyfikacja.
Poeta „osobny”
Według Norwida sztuka, w tym poezja, powinna być nie efektem natchnienia, a pracy, którą wykonują twórca i odbiorca. Praca jest szlachetną i wartościową częścią działalności człowieka, ponieważ nadaje mu godność i doskonali wewnętrznie. Z tego powodu Norwid odrzucał literaturę łatwą, która nie wymagała od czytelników wysiłku intelektualnego. Sztuka powinna pobudzać człowieka do myślenia, dlatego też w praktyce poetyckiej Norwid dążył do maksymalnego skondensowania sposobów wyrażania myśli, nawet kosztem komunikatywności poezji. Często stosował neologizmy poetyckie, pauzy i skróty myślowe, a w swojej twórczości podejmował doniosłe, niejednokrotnie filozoficzne tematy i motywy.
Przyczyny niezrozumienia twórczości Norwida
Od aktów mowy do aktów moralnychCharakterystyczną cechą Norwidowskiego pisarstwa jest prowadzenie dyskursu moralnego nie tylko poprzez język, ale i w języku. Norwid zmusza czytelnika do nieustannej czujności semantycznej, poddając słowa, językowe konstrukcje i wyrażane w nich pojęcia reinterpretacjireinterpretacji i redefiniowaniuredefiniowaniu. […] Gra językowa ma zawsze u Norwida walor poznawczy i etyczny […]. Refleksja nad językiem staje się refleksją nad światem i człowiekiem. Uważna obserwacja tego, jak mówimy, analiza językowego ujmowania świata i porozumiewania się prowadzi Norwida do odkrycia etycznego wymiaru mowy i sakralnegosakralnego fundamentu słowa.
Syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku
Cyprian Norwid artyście i tworzonej przez niego sztuce przypisywał szczególną rolę w społeczeństwie. Twierdząc, że [Ojczyzna jest to wielki‒zbiorowy‒Obowiązek]
, nakładał na artystę trudne do wykonania, ale jednocześnie doniosłe zadanie.
Człowiek sztuki powinien chronić narodowe tradycje, wyrażać ducha swoich czasów, jak również wskazywać kierunek działania oraz uczyć tego, co dobre i piękne. Twórczość Norwida miała więc moralistyczny charakter. Poeta wierzył, że sztuka jest czynnikiem postępu moralnego, doskonali umysł, wznosi kolejne pokolenia na coraz wyższy poziom, uczy sprawiedliwości, demokracji, szacunku dla drugiego człowieka i jego pracy.
Klaskaniem mając obrzękłe prawiceSyn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku,
Co znika dzisiaj (iż czytane pędem)
Za panowania Panteizmu‑druku,
Pod ołowianej litery urzędem;
I jak zdarzało się na rzymskim bruku,
Mając pod stopy katakomb korytarz,
Nad czołem słońce i jaw, ufny w błędzie –
Tak znów odczyta on, co ty dziś czytasz,
Ale on spomni mnie... bo mnie nie będzie!
Wiele cech charakterystycznych dla poetykipoetyki Norwida można znaleźć w tomie Vade‑mecum, który był komponowany w latach 1865–18661865–1866. Łaciński tytuł cyklu oznacza „pójdź ze mną” i wyróżnia się typową dla twórczości poety wieloznacznością. W liście z listopada 1867 roku Norwid pisał do jednego ze swoich przyjaciół:
List do Bronisława Zaleskiego z listopada 1867 rokuJak wyjdzie z druku moje Vade‑mecum, to dopiero zobaczą i poznają, co jest właściwa języka polskiego liryka, bo jej jeszcze wcale a wcale nie znają i najmniejszego o niej nie mają pojęcia.
Słownik
(gr. allēgoréo – mówię w przenośni, obrazowo) – postać, idea lub wydarzenie, które poza dosłownym sensem mają również stałe i umowne znaczenie przenośne, na przykład sowa jest alegorią mądrości
(łac. delimitatio – rozgraniczenie) – zaznaczanie granic morfemów lub wyrazów
(gr. epifania ‒ objawienie, ukazanie się) – oficjalna nazwa święta Objawienia Pańskiego; także: niezwykłe doznanie, olśnienie
(gr. historía – badanie, informacja, opowiadanie + sophía – mądrość) – filozofia historii, filozofia dziejów dotycząca rozważań nad przebiegiem procesu dziejowego oraz sensem dziejów
(gr. eironeía – przestawianie, pozorowanie) – figura stylistyczna polegająca na celowo wprowadzanej sprzeczności między przekazywaną informacją a jej znaczeniem ukrytym; wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje ironii: retoryczną, sokratejską i romantyczną; bywa trudna do zidentyfikowania, nie należy utożsamiać jej z kłamstwem i sarkazmem
(gr. parabole < łac. parabŏla – porównanie) – przypowieść składająca się z krótkiej historii, w której codzienne, pozornie zwyczajne wydarzenia stają się ilustracją prawdy moralnej; służy ukazaniu symbolicznego lub alegorycznego znaczenia przedstawionego świata
(gr. parádoxos – nieoczekiwany, nieprawdopodobny, zadziwiający) – zaskakujące twierdzenie, często sprzeczne z powszechnie przyjętą opinią; także twierdzenie logiczne prowadzące do zaskakujących i sprzecznych wniosków
(gr. poiētikē – produktywny, pomysłowy) – sposób pisania; formalne cechy charakterystyczne dla twórczości danego pisarza, szkoły poetyckiej, kierunku lub prądu literackiego
(łac. re – znów, na nowo + łac. definitio - definicja) – określać coś na nowo, nadawać nowe znaczenie, definiować na nowo
(łac. re – znów, na nowo + łac. interpretatio – tłumaczenie) – ponowna interpretacja czegoś; nowy sposób odczytania sensu utworu literackiego, stworzenie nowej wykładni
(gr. sýmbolon) – środek stylistyczny o jednym znaczeniu dosłownym i większej liczbie ukrytych znaczeń związanych z kontekstem interpretacyjnym lub kręgiem kulturowym, w którym funkcjonuje dany symbol