Od arkadii do apokalipsy

Krzysztof Kamil Baczyński w wierszu Pokolenie ukazuje świat, który znalazł się w szczególnym momencie swojej historii. Poeta kontrastuje arkadyjskie wyobrażenie bujnej ziemi dającej plony z apokaliptycznymi wizjami katastrofy. W arkadyjski świat wkracza zło opisywane za pomocą poetyckich, wizyjnych obrazów. Arkadia zmienia się w apokalipsę. Ład świata zostaje zburzony, a ludzi wypełniają strach, cierpienie, nienawiść.

RrGDlytZkafET

Trzy zdjęcia. Pierwsze zdjęcie przedstawia Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w młodości. Ma krótkie, gęste, falowane włosy, głęboko osadzone oczy. Patrzy z powagą przed siebie. Kolejne zdjęcie przedstawia Tadeusza Borowskiego. To młody, uśmiechnięty mężczyzna. Ma krótkie, gęste, włosy. Jego grzywka jest postawiona do góry. Ubrany jest w koszulę rozpiętą pod szyją. Na ostatnim zdjęciu jest starszy mężczyzna - Tadeusz Różewicz. Siedzi. Ma siwe włosy i nosi okulary. Jego głowa jest pochylona nieco w dół. W prawej dłoni trzyma długopis.

Stracone pokolenie

Baczyński w wierszu Pokolenie wyraża odczucia swojej generacji – ludzi urodzonych w latach 20., których młodość przypadła na czas II wojny światowej. Mówi w imieniu rówieśników, stąd forma „my” dominująca w wierszu. Powtarzające się w utworze zdanie „nas nauczono” także odnosi się do doświadczeń całego pokolenia będącego ofiarą historii, skazanego na zły świat, w którym nie ma już litości, miłości i sumienia. W wierszu nie mówi się jednak wprost, kto jest sprawcą zła. Forma bezosobowa może wskazywać na przyczynę dziejową, pozaludzką. Najboleśniejsze wydaje się jednak to, że całe pokolenie skazane jest na zagładę i zapomnienie.

Tadeusz Borowski w Pieśni również wypowiada się w imieniu całego pokolenia. Świat ukazany w jego wierszu także jest groźny, spowija go noc, wypełniają wrogie krzyki. Młodzi ludzie żyjący w tym świecie rozpaczliwie szukają sensu walki, wciąż powtarzają sobie, że niepróżno chwytają za broń, biją się i giną. W rzeczywistości czują się jednak niewolnikami, przegranymi, ofiarami zwycięzców i cyrkowej gawiedzi. Tragizm tego pokolenia polega także na bolesnej samoświadomości, przeczuciu tego, że zostanie ono nie tylko zapomniane, lecz także wyszydzone przez potomnych. Borowski mówi:

Natomiast Tadeusz Różewicz w wierszu Zostawcie nas napisanym już po wojnie apeluje: zapomnijcie o nas. Jego pokolenie, które zostało tak boleśnie dotknięte wojenną traumą, że zazdrościło roślinom i kamieniom, chciałoby nie być, nie pragnie być zapamiętane. O nieludzkim czasie wojny trzeba zapomnieć, by móc żyć jak ludzie, a więc w zgodzie z wartościami, które wojna unieważniła.

RhCMkNV1M6HXq

Na ilustracji jest fragment nieba i morza. Na niebie są cztery znaki zodiaku - od lewej strony: Ryby - dwie ryby jedna pod drugą, Wodnik - mężczyzna wylewający wodę z naczynia, Koziorożec - zwierzę z rogami, ma przednie nogi, natomiast od połowy ciało zwierzęcia jest zwinięte w serpentynę. Ostatni znak zodiaku to Waga zilustrowana wagą szalkową. Pod Wodnikiem, znajdującym się centralnie na górze ilustracji, w prostokącie jest ozdobna litera B. Na niebie jest kilka gwiazd. Natomiast na środku morza znajduje się statek. Po lewej stronie statku są dwa wzniesienia - wulkany. Po prawej stronie w wodzie znajduje się morski stwór. Na akwareli dominują odcienie niebieskiego.

Cierpienie i zło

W wierszu Baczyńskiego Pokolenie, podobnie jak w Zostawcie nas Różewicza, pamięć jest źródłem cierpienia. Nie jest to jednak ta sama pamięć. Różnica wynika z faktu, że wiersz Baczyńskiego powstał w 1943 roku, a utwór Różewicza – dziesięć lat po zakończeniu wojny. Pamięć w utworze Baczyńskiego obejmuje zarówno wojenne zbrodnie, jak i panujący wcześniej ład. I trudno jednoznacznie powiedzieć, którą pamięć chce wyprzeć poeta. Jego obawa dotyczy głównie pamięci potomnych, którzy nie będą w stanie pojąć doświadczeń pokolenia II wojny światowej.

Wezwanie zostawcie nas z wiersza Różewicza jest natomiast zwrotem do tych, którzy mają mniejsze pojęcie o wojnie niż ci urodzeni w latach 20. XX wieku. W utworze brzmi także prośba, żeby zapomnieć o wojnie. Powojenne pokolenie nie chce bowiem wspominać swojej młodości kojarzącej się z cierpieniem i ze złem, o których pisze Różewicz m.in. w wierszu Ocalony.

Przeżycie pokolenioweprzeżycie pokoleniowePrzeżycie pokoleniowe przedstawiane przez Baczyńskiego za pośrednictwem poetyckich obrazów, Różewicz nakreśla oszczędnie, a jednocześnie dobitnie i przerażająco, jak nikt przed nim.

Słownik