RQmtCELTExxyC1

Drzeworyt przedstawia długowłosego mężczyznę w dworskim stroju. Mężczyzna trzyma w prawej ręce książkę.

TrentrenTren to gatunek poetycki wywodzący się z antyku. Jego źródeł poszukuje się z jednej strony w tradycji biblijnej (starotestamentowa Księga Jeremiasza), z drugiej – w kulturze Greków, wskazując na starogreckie obrzędowe pieśni żałobne wyrażające żal z powodu czyjejś śmierci, zawierające pochwały zalet i zasług zmarłego oraz służące rozpamiętywaniu jego czynów i myśli. Tren jest blisko związany z dwiema innymi formami poezji funeralnejfuneralnyfuneralnej: elegiąelegiaelegią i epicediumepicediumepicedium, które również podejmują kwestie przemijania i śmierci. Najbardziej znanymi autorami liryki żałobnej w okresie antyku byli m.in. Simonides z Keos (Grecja), Owidiusz i Cyceron (Rzym).

Pieśni żałobne tworzono zgodnie z ustalonymi regułami. W utworze występowały zazwyczaj trzy postacie: zmarły, jego pogrążony w żałobie bliski oraz osoba chwaląca zmarłego, która udzielała także napomnienia i pocieszenia. W klasycznym trenie opłakiwanym bohaterem mógł być tylko człowiek dorosły, sławny, z określonymi zasługami.

Utwory żałobne opierano na schemacie, w którym następowały po sobie kolejno: 
1) wstęp zawierający demonstrację żalu i prezentację osoby zmarłej oraz opłakującego (exordium), 2) pochwała zmarłego i wymienienie jego zalet (laudatio), 3) ukazanie wielkości poniesionej straty (iacturae demonstratio), 4) pocieszenie (consolatio) i ‒ niekiedy ‒ 5) napomnienie (exhortatio).

Poezja żałobna łączy się z określoną topiką ‒ charakterystyczne są dla niej toposy ubi sunt?, Horacjańskie exegi monumentum, non omnis moriar oraz motywy związane z przemijaniem, np. motyw snu, motyw odlotu duszy z ciała, motyw zimy. Częste jest również przywoływanie postaci mitologicznych czy biblijnych związanych z tradycją żałobną: np. Niobe, Antygony, Orfeusza, Hioba.

Epoka odrodzenia przyniosła liczne i różnorodne przykłady liryki żałobnej. Poeci renesansowi często pisali utwory upamiętniające zmarłych: bliskich i osoby publiczne. Poezję taką tworzono na zamówienie. Wzorce poezji funeralnej czerpano z antyku, zarówno jeśli chodzi o sposoby literackiego obrazowania, stylistykę, schematy kompozycyjne, jak i formy gatunkowe ‒ stąd popularność epitafiówepitafiumepitafiów, elegii, epicediów.

Jednocześnie jednak wyrastająca z klasycznych reguł poezja żałobna poświęcona osobom zmarłym ewoluowała, czego dowodem są Treny Jana Kochanowskiego - cykl 19 utworów opublikowany w 1580 roku w Krakowie.

Kochanowski podchodził z szacunkiem do tradycji liryki funeralnej i wiele z niej czerpie, o czym świadczą m.in. podniosły, refleksyjny ton, typowe dla klasycznej poezji żałobnej motywy i toposy, liczne nawiązania do kultury antyku, a także schemat epicedialny. Jednocześnie dzieło poety cechuje wysoka oryginalność. Cykl, który powstał po śmierci córki poety, Orszulki, był na tyle wyjątkowy, że już wydawca i przyjaciel Kochanowskiego, Jan Januszowski, uznał za właściwe wytłumaczyć poetę przed krytykami, którzy uważali za nieodpowiednie poświęcić poważny utwór żałobny małemu dziecku. Zgodnie z zasadą stosowności epicedia pisano na cześć wielkich osobistości, a nie kilkuletnich dzieci. Kochanowski przełamał tę tradycję, a dodatkowo, mimo że pisał pod wpływem żalu po utracie własnej córki, to nie zmarłą Urszulę uczynił główną bohaterką cyklu, lecz na pierwszy plan wysunął siebie: rozpaczającego ojca, przechodzącego kryzys światopoglądowy filozofa.

R4JT5mDXj6UUw

Obraz przedstawia niewielki pokój. Na jego środku stoi mała trumna z ciałem dziewczynki. Dziewczynka zdaje się spać. Przy trumnie znajduje się dojrzały mężczyzna, który prawą ręką obejmuje głowę dziecka, a lewą ręką trzyma jego prawą dłoń. Mężczyzna pochyla się nad dziewczynką, całuje ją w czoło. Na nogach dziecka leży lutnia. Po lewej stronie obrazu widać duży obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus. W pokoju palą się świece.

Poeta zmienił także formę lirycznego wyrażenia bólu ‒ rozbił długie i obszerne epicedium na kilkanaście mniejszych, samodzielnych utworów, w różny sposób operujących typowymi dla gatunku motywami. Zachował przy tym wszystkie niezbędne części, jakie dawni teoretycy przypisywali temu gatunkowi (a więc wstęp, pochwały zmarłego, ukazanie wielkości straty, żal, pocieszenie i napomnienie).

Cykl Kochanowskiego jest bardzo starannie zaplanowany pod względem kompozycji i sposobu ujęcia tematu. Łączy różne elementy bogatej tradycji literackiej, czerpiąc zarówno z antycznych trenów greckich, klasycznego epicedium, starożytnych elegii, jak i biblijnych psalmów.

Słownik