Przeczytaj
Koniec wojny
Ogólnoświatowy konflikt powoli dobiegał końca. Akt kapitulacji III Rzeszy został podpisany 8 maja 1945 r. co zakończyło wojnę w Europie. Na Dalekim Wschodzie wojna zakończyła się dopiero po zrzuceniu bomb na Hiroszimę i Nagasaki 6 i 9 sierpnia 1945 r., co zmusiło rząd japoński do kapitulacji 2 września 1945 roku. Jeszcze podczas trwania działań zbrojnych przywódcy trzech zwycięskich mocarstw: Stanów Zjednoczonych, Związku Sowieckiego i Wielkiej Brytanii spotkali się celem ustanowienia zasad mających obowiązywać w powojennej Europie. Sprawą priorytetową było podjęcie decyzji dotyczących Niemiec i temu była poświęcona konferencja poczdamskakonferencja poczdamska, obradująca w dniach 17 lipca – 2 sierpnia 1945 r. Odpowiedzialność za wojnę, prócz III Rzeszy, ponosiły kraje sprzymierzone z Hitlerem, tworzące blok państw Osipaństw Osi, i je także z tego tytułu miały objąć sankcje powojenne. Podczas konferencji w Poczdamie wyłoniono Radę Ministrów Spraw ZagranicznychRadę Ministrów Spraw Zagranicznych ZSRS, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i Chin, która miała opracować zarys traktatów pokojowych z sojusznikami III Rzeszy: Włochami, Rumunią, Węgrami, Bułgarią i Finlandią.
Wymień osoby siedzące w pierwszym rzędzie.
Sesje i konferencje
Teksty traktatów zostały przygotowane podczas sesji w Londynie (wrzesień– październik 1945 r.), w Paryżu (kwiecień–maj i czerwiec–lipiec) oraz podczas spotkania w Moskwie w grudniu 1945 roku. Ostatnie sprawy ustalano jeszcze w Nowym Jorku w listopadzie 1946 roku. Po opracowaniu projektów traktatów pokojowych zostały one przedstawione do konsultacji i rokowań na ogólnej konferencji w Paryżu. Uczestniczyły w niej również państwa pokonane, z którymi miano zawrzeć układy. Zgodnie z sugestią amerykańską na obrady konferencji zostali zaproszeni przedstawiciele 21 państw, które wchodziły w skład koalicji antyhitlerowskiej i uczestniczyły w walkach z III Rzeszą. Były to Australia, Belgia, Brazylia, Chiny, Czechosłowacja, Etiopia, Francja, Grecja, Holandia, Indie, Jugosławia, Kanada, Norwegia, Nowa Zelandia, Polska (reprezentowana przez rząd komunistyczny), Stany Zjednoczone, Związek Południowej Afryki oraz Związek Sowiecki wraz z Białoruską SRS i Ukraińską SRS. Konferencja zakończyła się 15 października 1946 r., a traktaty pokojowe podpisano 10 lutego 1947 r. w Paryżu.
Jak myślisz, dlaczego wybrano akurat to miejsce?
Trudności były olbrzymie
Ustalenie tekstu traktatów pokojowych nie było sprawą łatwą. Jak mówił gospodarz konferencji paryskiej, francuski premier Georges Bidault:
Trudności były olbrzymie. Nie łatwo było uzgodnić wszystkie skomplikowane zagadnienia. Trzeba stwierdzić, że twórcy projektów traktatów […] z wielką cierpliwością, a nawet zawziętością szukali sprawiedliwego i trwałego rozwiązania.
Źródło: „Rzeczpospolita”, R. 3, nr 207 = 703 (30 lipca 1946), Warszawa 1946, tekst dostępny online: dlibra.umcs.lublin.pl.
Cel rokowań stanowiło wytyczenie nowego przebiegu granic z państwami, które w czasie II wojny światowej stały się sojusznikami III Rzeszy. Kwestie te były ściśle związane z rozpoczynającą się rywalizacją między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Sowieckim. Trzy państwa spośród tych, które sprzymierzyły się z Hitlerem, a więc Bułgaria, Rumunia i Węgry, znalazły się po wojnie w sowieckiej strefie wpływów. Powstały tam również rządy podporządkowane Moskwie. W interesie Związku Sowieckiego nie leżało więc nakładanie na nie zbyt surowych sankcji. Rewizje granic miały na celu rozwiązanie sporów tak, by współżycie państw w ramach bloku socjalistycznego układało się pokojowo, tymczasem wiele emocji wzbudzały np. kwestie statusu Triestu, żeglugi na Dunaju czy przynależności Tracji. W Finlandii i we Włoszech przeważały natomiast wpływy amerykańsko‑angielskie, państwom zachodnim zależało więc na podyktowaniu tym krajom niezbyt surowych warunków.
Im dłużej trwała sesja, tym bardziej problemy sporne dominowały nad chęcią kompromisu. Państwa Zachodnie nie chciały się pogodzić z przejęciem kontroli przez ZSRS w Europie Środkowo‑Wschodniej, a Stalin nie pozostawał dłużny, odwołując się do argumentów o przewrotnych dążeniach imperializmu amerykańskiego, ucisku w krajach kapitalistycznych i konieczności obalenia ustroju kapitalistycznego. Znaczenie Związku Sowieckiego w obradach podkreślał jego minister spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow:
W pewnych kołach zagranicznych istnieje dążenie do odsunięcia Związku Sowieckiego od zaszczytnej pozycji, jaką słusznie zajął w sprawach międzynarodowych, i do wystawienia na szwank prestiżu międzynarodowego ZSRS. Ale tak mogą działać jedynie skazane na fiasko krótkowzroczne koła reakcyjne. Nie mogą one zrozumieć, że Związek Sowiecki, który dźwigał na swych barkach główny ciężar walki o uratowanie ludzkości przed tyranią faszyzmu, zajmuje teraz słusznie taką pozycję w stosunkach międzynarodowych, jaka odpowiada interesom równouprawnienia wielkich i małych narodów, w ich dążeniu do pokoju i bezpieczeństwa. Broniąc słusznych interesów i zasad przyjaznej współpracy z innymi krajami demokratycznymi i stawiając opór imperialistycznym, reakcyjnym wysiłkom, skądkolwiek by one wychodziły – Związek Sowiecki jest całkowicie przekonany o słuszności swej polityki, zmierzającej do obrony pokoju i postępu ludzkości.
Indeks dolny Rozstrzygnij, czy powyższa wypowiedź jest wyrazem współpracy, czy narastających napięć w stosunkach między Związkiem Sowieckim a blokiem państw zachodnich. Odwołaj się do konkretnych argumentów. Indeks dolny koniecRozstrzygnij, czy powyższa wypowiedź jest wyrazem współpracy, czy narastających napięć w stosunkach między Związkiem Sowieckim a blokiem państw zachodnich. Odwołaj się do konkretnych argumentów.
Źródło: Oświadczenie Wiaczesława M. Mołotowa o wynikach paryskiej sesji Rady Ministrów Spraw Zagranicznych, z 27 maja 1946 r. [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, WArszawa 1997, s. 304.
Mimo wszystko udało się osiągnąć kompromis. Państwa, z którymi zawierano traktaty pokojowe, nie odgrywały raczej bardzo ważnej roli w europejskim układzie sił, dlatego w ich przypadku łatwiej było dojść do porozumienia niż np. w przypadku Niemiec.
Vae victis (biada zwyciężonym)*
Indeks dolny *Źródło: Tytus Liwiusz, Ab urbe condita, Books on demand, 2019. Indeks dolny koniec*Źródło: Tytus Liwiusz, Ab urbe condita, Books on demand, 2019.
Na wszystkie kraje, z którymi w Paryżu 1947 r. podpisano traktaty pokojowe, nałożono ograniczenia w rozwoju potencjału militarnego. Zostały one także zobowiązane do zapłacenia wysokich reparacjireparacji celem pokrycia strat, jakie państwa zwycięskiej koalicji poniosły, prowadząc działania wojenne. Kwestia odszkodowań była zresztą jedną z najbardziej spornych. Sowieccy delegaci dążyli do zwiększenia ich wysokości, kraje zachodnie reprezentowały odmienny punkt widzenia. Ostatecznie wysokość reparacji wyniosła miliard siedemset milionów dolarów amerykańskich według cen z 1938 r. Najwyższe zapłacili Włosi, najniższe zaś Bułgaria, która jako jedyne państwo spośród byłych sojuszników Hitlera nie wypowiedziała wojny Związkowi Sowieckiemu.
Natomiast zmiany terytorialne, jakie nastąpiły w wyniku traktatów paryskichtraktatów paryskich, stanowiły potwierdzenie modyfikacji dokonanych w latach wojny, ewentualnie były powrotem do stanu przedwojennego lub korektą przedwojennego przebiegu granic. Państwa zwycięskie zobowiązały sygnatariuszy do zapewnienia wszystkim obywatelom podstawowych praw i wolności bez względu na rasę, płeć i religię. Nakazano również zapobiegać odrodzeniu się partii faszystowskich czy innych, których celem byłoby ograniczenie ustroju demokratycznego.
Jakie znasz inne sposoby zaznaczania granic między państwami?
Konferencja paryska, pomimo pewnych rozbieżności, stanowiła pierwszą w świecie powojennym pomyślnie zakończoną próbę współdziałania państw sojuszniczych i jednocześnie też ostatnią. Rozpoczynająca się zimna wojna położyła kres nadziejom na współpracę między członkami zwycięskiej koalicji.
O zapisach traktatów paryskich z 1947 r. opowiada historyk, prof. Włodzimierz Borodziej:
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DAVvq0gpb
Nagranie filmowe dotyczące paryskich traktatów pokojowych.
Wymień postanowienia paryskiej konferencji pokojowej z 1947 r. dotyczące granic w powojennej Europie.
Słownik
spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej, tzw. Wielkiej Trójki (Stalina, Churchilla i Trumana) w Poczdamie w dniach 17 lipca – 2 sierpnia 1945 r. celem podjęcia decyzji dotyczących przyszłości Niemiec
organ powołany na konferencji poczdamskiej celem ustalenia traktatów pokojowych z państwami sprzymierzonymi z III Rzeszą podczas II wojny światowej, w jego skład weszli przedstawiciele Chin, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRS
traktaty pokojowe zawarte 10 lutego 1947 r. z Bułgarią, Rumunią, Włochami, Węgrami w Paryżu
(z łac. reparatio – naprawa, odnowienie, od reparare – odzyskiwać, odnawiać) rekompensaty finansowe wypłacane przez państwa pokonane państwom zwycięskim za straty poniesione podczas wojny
sojusz państw walczących podczas II wojny światowej przeciwko aliantom, w skład sojuszu wchodziły Niemcy, Włochy i Japonia (jako pierwszorzędni członkowie) oraz Bułgaria, Rumunia, Węgry, Finlandia
Słowa kluczowe
traktaty pokojowe, konsekwencje II wojny światowej, świat po II wojnie światowej, zimna wojna, reparacje wojenne, państwa Osi
Bibliografia
A. Kastory, Problematyka terytorialna traktatów pokojowych z Rumunią, Bułgarią i Węgrami w obradach paryskiej konferencji pokojowej 1946 r., „Dzieje Najnowsze” 1977, R. 9.
A. Czubiński, Historia powszechna XX wieku, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2009.
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2012.