Problematyka Fantazego

Fantazy to tytuł dramatu wierszem, który Juliusz Słowacki napisał prawdopodobnie na przełomie 1844 i 1845 roku. Utwór jest niedokończony i nie został opublikowany za życia poety.

Bohaterowie dramatu

R1AHkaiGiNvyi

Obraz przedstawia park. W jego centralnej części znajduje się fontanna z figurą, z której wydobywa się w górę woda. Obok fontanny stoi kobieta w długiej, eleganckiej sukni. W oddali majaczy się kształt pałacu.

Bohaterowie dramatu są wyrazistymi charakterologicznie postaciami. Dzięki takiej konstrukcji świata przedstawionego Juliusz Słowacki pokazuje, że uwarunkowania klasowe wpływają na postawy moralne.

Konwencje romantyczne

W Fantazym można dostrzec zderzenie różnych romantycznych wzorów życia. Bohaterowie podporządkowują się schematom ukształtowanym przez literaturę epoki. Ujawnia się to w ich sposobie myślenia, wyznawanych systemach wartości, zachowaniach. Znakomitym przykładem takiej postawy jest hrabina Respektowa, która stara się nadać swojemu ogrodowi charakter „romantyczny”, dzięki sztucznym zabiegom upodobnić go do natury. Słowacki ośmieszył w dramacie bohaterkę i jej zabiegi, ujawnił ich sztuczność. Ogród bowiem tylko wówczas mógł mieć dla romantyka wartość, gdy dzika natura zwyciężała w nim nad przyrodą uporządkowaną przez człowieka; tylko taki ogród mógł stać się zwierciadłem jego duszy.

R1Oi6bnhJl2OD

Obraz przedstawia pejzaż. Na pierwszym planie widoczna jest pole, którą porastają niskie krzewy i pojedyncze brzozy. Pomiędzy krzewami i małymi drzewami widać parę całujących się ludzi. Na drugim planie widać wijącą się rzekę płynącą między pagórkami.

Proza życia

Romantyczna egzaltacja zostaje w dramacie Słowackiego w szyderczy sposób zderzona z prozą życia. Fałsz konwencji demaskuje się w zmaganiach z codzienną egzystencją. Najboleśniejsza dla pielęgnujących romantyczne ideały lub chociażby romantyczny styl życia jest jednak konfrontacja z realiami ekonomicznymi. Nie miłość okazuje się najwyższą wartością, lecz wymierna suma, która w utworze Słowackiego staje się przedmiotem rozmaitych zabiegów.

RJ0aBoXQrogzi

Obraz przedstawia kobietę stojącą na ścieżce biegnącą przez pola. Kobieta jest odwrócona tyłem do widza. Jest w długiej sukni. Ma rozłożone ręce. Naprzeciw niej widać wzgórza i zachodzące słońce.

Niektórzy komentatorzy zwracają uwagę, że w dramacie ujawnił się konflikt charakterystyczny dla wczesnego społeczeństwa kapitalistycznego – romantyczny idealizm coraz częściej musiał ustępować miejsca myśleniu ekonomicznemu. Warto jednak zaznaczyć, że napięcie między idealizmem a materializmem obecne było już we wczesnej twórczości Słowackiego (np. w Kordianie), a wiązało się z jego doświadczeniem życiowym – w swojej twórczości poeta stawał zdecydowanie po stronie idealizmu, zarazem jednak potrafił bardzo zapobiegliwie pomnażać swój majątek.

Komedia i ironia

Fantazy rozpoczyna się jak komedia, humor ma jednak w tym dramacie szczególny charakter, gdyż w istocie to za jego sprawą ujawnia się smutek zagubienia bohaterów. Śmieszna i tragiczna zarazem jest niewspółmierność głoszonych przez nich ideałów i rzeczywistości, w której żyją i którą akceptują. Poeta szydzi z romantyków; dostrzega bowiem, że tylko udają oni wierność przyjętym kiedyś wartościom, tymczasem naprawdę stają się aktorami odgrywającymi raz przyjęte role. Ważną funkcję pełni w dramacie ironia romantycznaironia romantycznaironia romantyczna. Ujawnia się ona w sposobie zachowań bohaterów, które nie zawsze poddają się jednoznacznej interpretacji. Podobnie ich wypowiedzi często zawierają ukryte sensy i podteksty. Wiele znaczeń trzeba odczytywać z niedopowiedzeń i z niuansów słownych.

Rozprawa ze współczesnymi

R4A9PkCv8n0mp1

Obraz przedstawia portret młodej kobiety. Jest ukazany jej prawy profil. Kobieta ma długie, upięte na głowie włosy, duże kolczyki z perłami. Mały nos i wąskie usta. Ubrana jest w suknię, na szyi ma naszyjnik, na lewej dłoni dużą bransoletę z pereł.

Fantazy to rozrachunek z romantyzmem dokonany z perspektywy człowieka dojrzałego. Porównanie tego dramatu z powstałym dziesięć lat wcześniej Kordianem pozwala zobaczyć, że w obu tekstach niejednoznacznie ocenia się romantyczne wzorce życia. W młodzieńczym dramacie poeta ukazał historię egzaltowanego młodzieńca, a w Fantazym przedstawił losy ludzi doświadczonych i zgorzkniałych, ale i w jednym, i w drugim utworze zwrócił uwagę na nieautentyczność romantycznego stylu życia. Komentatorzy dostrzegają w tym dramacie rozrachunek poety z sobą samym oraz z przyjaciółmi – postać Fantazego wzorowana jest na Zygmuncie Krasińskim, a Idalii – na dwóch kobietach, które obaj poeci darzyli uczuciem: Joannie Bobrowej i Delfinie Potockiej. Słowacki rozprawia się więc w Fantazym nie tylko z ideami i konwencjami epoki, lecz także krytycznie komentuje fakty z biografii ludzi mu współczesnych.

MistycyzmmistycyzmMistycyzm

W końcowej części komedia przekształca się w mistyczną tragedię ofiary. Major popełnia samobójstwo. Traktuje je jako akt zadośćuczynienia za młodzieńczą niezdolność do czynu, a zarazem poświęcenia swego życia w imię szczęścia innych. Jego ofiara ma wymiar osobisty, ale można ją porównać do czynu Winkelrieda, o którym mowa w Kordianie. Widać więc w Fantazym wyraźną kontynuację poglądów obecnych już we wczesnej twórczości Słowackiego, a jeszcze wzmocnionych po jego przełomie mistycznym, gdy szczególnie ważne stały się dla niego ideały świętości i pokory.

RFbF0Yd8t40FZ

Obraz przedstawia pejzaż górski. Na pagórku, oparty o skałę stoi mężczyzna z laską. Na drugim planie widać szczyty gór. Niebo jest zachmurzone. Rozjaśnia je jedynie wąska, jasna łuna w kształcie łuku.

Słownik