Europa wersalska

Powojenny ład europejski został ustalony na konferencji paryskiej w 1919 roku. Decydujący głos należał do prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona, premiera Wielkiej Brytanii Davida Lloyda George’a i premiera Francji Georges’a Clemenceau. Nieobecni byli dyplomaci rosyjscy, a przedstawicieli Niemiec wezwano dopiero pod koniec obrad do pałacu wersalskiego w Paryżu, by podpisali przygotowany traktat. Nastąpiło to 28 czerwca 1919 roku. Stany Zjednoczone nie ratyfikowały traktatu, zawarły z Niemcami, Austrią i Węgrami odrębne traktaty dwa lata później.

Rd4LHayqLpV7Q

Ilustracja przedstawia zdjęcie Woodrowa Wilsona, wokół którego znajduje się tekst w języku angielskim zatytułowany jako Origin of The League of Nations. Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę o pociągłej twarzy z krótkimi włosami i okularami w okrągłych oprawkach. Ubrany jest w garnitur.

Na straży pokoju miała stać nowo powołana organizacja międzynarodowa – Liga Narodów. Jej siedzibą była Genewa w neutralnej Szwajcarii. Stałymi członkami Rady Ligi zostały Francja, Japonia (do 1933 r.), Niemcy (w latach 1926–1933), Wielka Brytania, Włochy (do 1937 r.) i Związek Sowiecki (w latach 1934–1939). Do organizacji nie przystąpiły Stany Zjednoczone, choć to prezydent Wilson był jej pomysłodawcą. Ameryka powróciła do polityki izolacjonizmu i zasady niemieszania się do spraw europejskich. Lidze nie udało się zapobiec konfliktom zbrojnym na świecie, jej niewątpliwą zasługą są natomiast apolityczne akcje humanitarne, m.in. pomoc dla uchodźców i ofiar epidemii.

R17OU6EhHZxs1

Ilustracja przedstawia mapę. Przedstawia ona rozmieszczenie ludności polskiej w Europie Środkowej i Środkowo‑Wschodniej. Na mapie widnieją dwie legendy: jedna w języku angielskim i druga w języku polskim. Kolorem czerwonym zaznaczono na mapie obszar zaludniony przez co najmniej 50% Polaków według materiałów i dokumentów z lat 1914–1920. Na mapie jest to głównie obszar obejmujący tereny środkowe, południowe i wschodnie dzisiejszej Polski z miastami Kraków, Poznań, Kielce i Warszawa, a także okolice Gdańska oraz Wilna. Pojedyncze obszary z przewagą ludności polskiej występują na wschodzie, między innymi w okolicach Lwowa.

Niemcy utracili 1/7 swego terytorium – Alzacja i Lotaryngia zostały oddane Francji, Wielkopolska i pas Pomorza – Polsce. Na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach oraz Szlezwiku- Holsztynie miały się odbyć plebiscytyplebiscytplebiscyty, Zagłębie Saary oddano natomiast pod zarząd Ligi Narodów (po 15 latach zamierzano tam przeprowadzić plebiscyt, w którym mieszkańcy zadecydowaliby o przyłączeniu regionu do Niemiec lub Francji bądź zachowaniu status quo). Zarząd nad niemieckimi koloniami jako terytoriami mandatowymi (łac. mandare – powierzać) objęły Francja, Japonia, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. O dalszym losie tych terytoriów miała zadecydować Liga Narodów.

Rj5zTYTagx2SO

Zdjęcie przedstawia czterech starszych mężczyzn w garniturach, którzy stoją przy wejściu do budynku. Rozmawiają ze sobą i uśmiechają się.

Armia niemiecka mogła liczyć tylko 100 tys. żołnierzy, zlikwidowano przemysł zbrojeniowy, Niemcy pozbawiono lotnictwa oraz okrętów podwodnych. Nadrenia, leżąca przy granicy z Francją, miała stać się strefą zdemilitaryzowanąstrefa zdemilitaryzowanastrefą zdemilitaryzowaną. Traktat wersalski przewidywał też wypłatę przez Niemcy odszkodowań wojennych.

Integralną częścią systemu wersalskiego były traktaty zawarte z sojusznikami Niemiec: Austrią, Bułgarią, Turcją i Węgrami, dotyczące zapłaty reparacji wojennych, demilitaryzacji i zmniejszenia terytoriów tych państw.

Na gruzach monarchii habsburskiej utworzono nowe państwa: Austrię, Węgry, Czechosłowację, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (Srba, Hrvata, Slovenaca – SHS), od 1929 r. zwane Jugosławią, oraz Polskę. Na rozpadzie Austro‑Węgier skorzystały terytorialnie także Włochy i Rumunia.

Armenia, Czechosłowacja, Grecja, Jugosławia, Polska i Rumunia musiały podpisać zobowiązania do ochrony mniejszości narodowych mieszkających na ich terytorium, zwane traktatami mniejszościowymi lub małym traktatem wersalskim. Nad ich przestrzeganiem miała czuwać Liga Narodów, która zyskiwała dzięki temu możliwość ingerencji w wewnętrzne sprawy tych państw. Było to niesprawiedliwe w sytuacji, gdy takich zobowiązań nie musiały podpisać Niemcy.

Industrializacja i wojna

Rry2C2bEQT6yi1

Zdjęcie przedstawia kilku niewidomych mężczyzn z ciemnymi okularami. Siedzą na podłodze i plotą kosze z wikliny. Obok leży kilka gotowych koszy oraz długie pędy wiklinowe.

I wojna światowa odsłoniła groźne oblicze industrializacjiindustrializacjaindustrializacji. Okazało się, że prawie wszystkie nowe wynalazki, mające służyć dobru ludzi, mogą się przyczynić do ich zagłady. Przykładem jest kolej, pozornie niemająca z wojną wiele wspólnego. Jej militarną przydatność wykazała już wojna francusko‑austriacka z 1859 roku: w ciągu zaledwie 11 dni Francuzi przewieźli do północnych Włoch 120 tys. żołnierzy. Nie zadbali jednak o transport zaopatrzenia, mieli też problem z niedostatkiem amunicji, środków medycznych i żywności. Prusacy wyciągnęli wnioski z błędów swoich przyszłych wrogów i lepiej wykorzystali kolej podczas wojen w 1866 i 1870 roku.

Zwiększenie mobilności wojska nie było jedyną zaletą kolei. Wcześniej wszystkie środki niezbędne do przeprowadzenia kampanii należało zgromadzić w magazynach i transportować razem z wojskiem. Kolej umożliwiła przestawienie gospodarki na doraźną produkcję dla wojska. Żołnierze docierali na linię walk nie tylko szybciej, ale i w lepszej kondycji, ponieważ nie byli zmęczeni wielodniowym marszem. Rannych i chorych można było w miarę sprawnie ewakuować na tyły, zastępując ich zdrowymi żołnierzami. Kolej umożliwiła także zwiększenie liczebności armii. W 1870 r. po stronie pruskiej walczyło 1,2 mln żołnierzy, a w 1914 r. Niemcy zmobilizowały aż 3,4 mln żołnierzy. Wcześniej zbyt duże siły nie radziły sobie z aprowizacją − był to jeden z powodów klęski sześćsettysięcznej armii Napoleona w Rosji w 1812 roku.

R2opkovXBYEoT

Zdjęcie przedstawia grupę żołnierzy, która pozuje do zdjęcia w okopie. Mają niebieskie mundury oraz kaski. Kilku trzyma broń. Wśród żołnierzy jest jedna osoba czarnoskóra. Nad okopem widoczna jest trawa.

W drugiej połowie XIX w. nastąpił gwałtowny rozwój środków łączności. Dzięki temu o wydarzeniach na froncie społeczeństwo dowiadywało się niemalże na bieżąco. Pierwszym konfliktem relacjonowanym za pomocą telegrafu była wojna krymska. Dzięki łatwiejszej dostępności i szybszemu przepływowi informacji wzrósł także wpływ opinii publicznej na prowadzenie wojny. Doniesienia o krwawych bitwach uwiarygodnione fotografiami przyczyniły się również do polepszenia opieki sanitarnej. Dzięki takim wynalazkom, jak telegraf, telefon czy radio, usprawniona została komunikacja na polu walki, co pozwoliło na lepszą koordynację działań.

R22JfPtLjR9dx

Zdjęcie przedstawia pięciu mężczyzn w mundurach i kaskach. Mężczyzna po lewej trzyma słuchawkę, która jest podłączona kablami do urządzenia zawieszonego na mężczyźnie obok. Ten z trzecim mężczyzną trzyma w rękach konstrukcję z nawiniętym kablem. Mężczyźni są uzbrojeni. W tle widoczne są drzewa.

Na początku XX w. w większości armii doceniono praktyczność maskujących kolorów umundurowania, jedynie w armii francuskiej konserwatywni oficerowie upierali się przy tradycyjnych barwach. Czerwone spodnie i kepi były doskonale widoczne, co ułatwiało celny strzał. Duże straty spowodowały, że pod koniec 1914 r. Francuzi zaczęli wprowadzać szarobłękitne uniformy.

R119DQvTZDhtS1

Zdjęcie przedstawia trzech starszych mężczyzn w wojskowych mundurach, którzy stoją przy stole. Na ich mundurach wiszą medale i odznaczenia. Na stole rozłożone są mapy. Mężczyźni oglądają je, jeden wskazuje na jakiś fragment palcem. Za mężczyznami na ścianie wiszą obrazy oraz jelenie rogi.

Powstanie sztabu generalnego było chyba najważniejszą innowacją militarną w XIX wieku. Wojna stała się w tym czasie przedmiotem analiz naukowych i planowania. Industrializacja wymusiła na wojskowych potrzebę nieustannego podnoszenia zawodowych kompetencji. Instytucję sztabu generalnego powołali Prusacy po klęsce w wojnach napoleońskich, a udoskonalił ją feldmarszałek Helmut von Moltke (starszy), dowodzący kampaniami w 1864, 1866 i 1870 roku. Moltke zatrudnił w sztabie najzdolniejszych oficerów frontowych. Co pewien czas kierował ich na odpowiedzialne stanowiska dowódcze, aby nie stracili bezpośredniego kontaktu z polem walki.

R1KCai1gF5WxW1

Ilustracja przedstawia dwóch młodych żołnierzy z bronią. Żołnierzy po prawej ma brązowy mundur i przykuca. Żołnierz po lewej ma niebieski mundur, stoi za pierwszym żołnierzem i dotyka jego ramienia. Obydwaj patrzą w prawą stronę zdjęcia. Za nimi znajduje się namiot, w tle widoczne są smugi dymu. Na górze plakatu jest napis w języku francuskim: Entente Cordiale.

Do 1914 r. armie kontynentalnej Europy skopiowały pruskie wzorce, do których oprócz sztabu generalnego zaliczyć należy powszechny pobór, techniki mobilizacyjne i strategiczne wykorzystanie linii kolejowych. Jedynie w Wielkiej Brytanii, ufnej w siłę swej floty, lekceważono problem modernizacji armii. Dopiero porażki w przeciągającej się wojnie burskiej uzmysłowiły Brytyjczykom konieczność przeprowadzenia reform. Królewska komisja ujawniła, że armia walcząca w południowej Afryce nigdy nie opracowała planu kampanii. Na początku XX w. Brytyjczycy utworzyli sztab generalny, nadal jednak nie wprowadzili powszechnego poboru.

Wprowadzenie do użytku w drugiej połowie XIX w. szybkostrzelnych karabinów ładowanych od tyłu zmieniło sposób walki piechoty. Odtąd można było prowadzić ciągły ostrzał przeciwnika z pozycji leżącej. Pod koniec wieku piechota została wyposażona w karabiny maszynowe, które mogły oddać kilkaset strzałów na minutę. Na polu walki zaczęto stosować drut kolczasty jako ochronę przed nacierającymi piechurami. Dowódcy wojskowi nie byli jednak przygotowani na nowe warunki bitewne i stosowali taktykę z poprzedniej epoki. Zmasowane ataki piechoty ustawionej w tyralierę kończyły się masakrą żołnierzy zatrzymanych przez zasieki z drutu kolczastego i ostrzeliwanych z broni maszynowej.

R1HLSP3AkcrGy

Ilustracja przedstawia dwa zdjęcia, które są podpisane w języku angielskim. Zdjęcie na górze przedstawia wiwatujący tłum zgromadzony na placu przed pałacem królewskim w Londynie. Są zwróceni w stronę budynku po lewej stronie. Zdjęcie na dole przedstawia wiwatujący tłum zgromadzony na miejskiej ulicy w Paryżu. Kilka osób trzyma transparenty. Ludzie są zwróceni przodem do widza. Za nimi stoi rząd kamienic.

Konieczne stało się korzystanie z ciągłego wsparcia artyleriiartyleriaartylerii, precyzyjnie bombardującej pozycje wroga. W I wojnie światowej to właśnie artyleria zdobywała teren, dokonując zmasowanego ostrzału, a piechota zajmowała pozycje, na których nie było już przeciwnika. W 1914 r. wszystkie armie doceniały mobilność i znaczącą jeszcze siłę uderzeniową kawalerii. Jednak coraz bardziej ujawniał się anachronizm tego rodzaju broni.

R1UD7tCnAxgbh

Zdjęcie przedstawia trzech żołnierzy w mundurach i kaskach, którzy znajdują się przy usypanej ziemi. Dwóch obsługuje karabin maszynowy, który skierowany jest w lewą stronę zdjęcia.

Efektem poszukiwań środka, który zapobiegałby ponoszeniu ogromnych strat w ludziach, stały się czołgi. Pierwsze skonstruowali Anglicy. Opancerzone pojazdy miały chronić nacierającą piechotę przed ogniem karabinów maszynowych. Za datę narodzin broni pancernej uznaje się użycie czołgów w bitwie pod Cambrai w 1917 roku.

W 1915 r. pod Bolimowem na południowy‑wschód od Warszawy i pod Ypres na północy Belgii Niemcy po raz pierwszy użyli gazów bojowych. Najpierw stosowano chlor, a od 1917 r. iperyt (nazwa substancji pochodzi od Ypres, ponieważ po raz pierwszy została użyta podczas trzeciej bitwy w okolicach tej miejscowości). Żołnierzom francuskim jego zapach przypominał musztardę z Dijon, dlatego mówili o nim także „gaz musztardowy”.

RlWk1YDEwQZF1

Zdjęcie przedstawia czołg, który stoi na małym wzniesieniu. Z przodu ma lufę armatnią.

R14crpyyP1imy1

Zdjęcie przedstawia duże działo armatnie, przy którym znajduje się czterech żołnierzy. Są ubrani w mundury oraz mają założone kaski i maski przeciwgazowe.

Na początku I wojny światowej nieliczne jeszcze samoloty wykorzystywano jedynie do zadań wywiadowczych oraz korygowania ognia artylerii. Do tych samych celów używano sterowców i balonów. Z czasem coraz większą rolę zaczęły odgrywać myśliwce, początkowo mające chronić samoloty wywiadowcze. Później lotnicy zaczęli także zrzucać granaty i bomby na pozycje wroga. W dalszym ciągu jednak samoloty nie były powszechnie stosowane, ponieważ często ulegały wypadkom.

W marynarce wojennej XIX stulecie było okresem przejścia od drewnianych żaglowców do opancerzonych okrętów o napędzie parowym, a następnie spalinowym. Stalowe pancernikipancernikipancerniki stały się symbolem mocarstwowej potęgi. Uważano, że to one odegrają decydującą rolę w wojnie na morzu. Okrętom podwodnym początkowo wyznaczono rolę ochrony wybrzeża. Zainstalowanie w nich silników dieslowskich przekształciło je w jednostki oceaniczne o dużym zasięgu. Uzbrojone w torpedy zmieniły oblicze wojny morskiej w XX wieku.

R56zjIGy5VIA7

Ilustracja przedstawia duży sterowiec, który leci nad miastem. Miasto jest położone nad rzeką. Fragment miasta płonie, nad budynkami unosi się gęsty dym.

Indeks dolny Wymień nowe rodzaje broni zastosowane w trakcie I wojny światowej, które weszły do kanonu uzbrojenia. Indeks dolny koniec_{Wymień nowe rodzaje broni zastosowane w trakcie I wojny światowej, które weszły do kanonu uzbrojenia.}

I wojna światowa a sytuacja kobiet

W czasie I wojny światowej w relacjach między dwiema płciami nastąpił przełom. Kiedy miliony mężczyzn poszło na front, ich miejsca pracy zajęły kobiety. Zmienił się sposób myślenia o roli kobiety w społeczeństwie, przede wszystkim zaś inaczej zaczęły myśleć same kobiety. Przed wybuchem wojny prawa wyborcze dla kobiet były wyjątkiem, po wojnie stały się oczywistością. W 1917 r. przyznano je kobietom w Wielkiej Brytanii i Rosji bolszewickiej, a w 1920 r. na terenie całych Stanów Zjednoczonych.

R19dHwtUojdUl

Zdjęcie przedstawia halę fabryki, w której pracują w większości kobiety. Stoją przy stołach, montują i pakują główki lontów. Są ubrane w proste suknie, mają na głowach czepki. Nad stołami wiszą lampy.

R16IWjWhzMVLb

Zdjęcie przedstawia samochód z przyczepką, na której siedzą kobiety oraz kilku mężczyzn. Większość się uśmiecha. Kobiety mają proste suknie, część ma chusty na głowach. W tle widoczne są wzgórza oraz drzewa.

R1br1kC1HIDsl

Zdjęcie przedstawia pomieszczenie fabryki. Przy stołach siedzą kobiety w prostych sukniach. Składają i malują elementu do masek gazowych, które umieszczone są w drewnianych pudełkach. W tle stoją półki z elementami.

R17LK0lHUpHac

Zdjęcie przedstawia młodą kobietę w mundurze. Siedzi na motorze. Uśmiecha się i pije herbatę z filiżanki. W tle widoczny jest płot oraz drzewa.

Słownik

Słowa kluczowe

industrializacja, wojna, kobiety, Europa wersalska, Rada Czterech

Bibliografia

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Puls Publications, Londyn 1992.

M. Kitchen, Historia Europy 1919‑1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, Warszawa, Kraków 1992.