Warto przeczytać

Kim był Ohm?

Prawo Ohma należy do najbardziej znanych praw fizyki. Styka się z nim prawie każdy uczeń w szkole średniej. Mało kto jednak wie, że odkrywca tego prawa, Georg Simon Ohm, był profesorem matematyki, a wyniki jego badań w dziedzinie fizyki większość współczesnych mu uczonych ignorowała albo traktowała jako „fantazje” i „urojenia”.

Ojciec naszego bohatera, Johann Wolfgang Ohm, był prostym ślusarzem w Erlangen w Bawarii. Miał jednak bardzo szeroką wiedzę matematyczną, którą uzyskał w młodości w dość niecodzienny sposób. Jego rodzice wynajmowali pokój pewnemu studentowi uniwersytetu w Erlangen, a on spłacał część czynszu udzielając lekcji matematyki synowi gospodarzy. Potem Johann Wolfgang samodzielnie studiował filozofię, zwłaszcza dzieła sławnego Immanuela Kanta i pogłębiał znajomość matematyki bezpośrednio z dzieł Leonharda Eulera i innych wybitnych uczonych. Miał też kontakty z profesorami matematyki na uniwersytecie w Erlangen.

Rn0v8syprodny

Rys. 1. Zdjęcie przedstawia okazały budynek – barokowy zamek w Erlangen w Bawarii. Zdjęcie prezentuje budynek od frontu. Zamek zbudowano z kamienia w kolorze brunatnoszarym. Budynek zamku poza parterem posiada dwa piętra. Nad środkową częścią zamku, nieco wyższą niż boczne skrzydła, widoczne są rzeźby przedstawiające postacie z mitologii. Przed frontowymi drzwiami prowadzącymi do zamku, na brukowanym dziedzińcu stoi pomnik fundatora Uniwersytetu, margrabiego Friedricha von Brandenburg‑Bayreuth. Pomnik został postawiony w tysiąc osiemset czterdziestym trzecim roku z okazji stulecia powołania uczelni.

Szacunek dla wiedzy i wiarę w jej wartość Johann Wolfgang przekazał swym dwóm synom. Georg Simon urodził się 16 marca 1789 r. Wraz z bratem Martinem był kształcony w domu przez ojca. Nauczanie to okazało się bardzo skuteczne – obaj bracia stali się matematykami.

Po nauce w domu Georg Simon wstąpił do lokalnego gimnazjum, ale tam już niewiele się mógł nauczyć. W 1805 r. zapisał się na uniwersytet w Erlangen. Okazało się szybko, że uroki życia studenckiego są silniejsze niż pociąg do wiedzy, toteż Ohm spędzał wiele czasu na tańcach, grze w bilard i jeździe na łyżwach. Ojciec, zdegustowany tym, że syn marnuje czas i możliwość zdobywania wykształcenia, po zaledwie trzech semestrach przestał opłacać koszty jego studiowania i wysłał go do SzwajcariiSzwajcariaSzwajcarii, aby zarabiał na siebie.

Georg Simon zatrudnił się jako nauczyciel matematyki w szkole w Gottstadt. Szybko porzucił tam pracę i zaczął dawać prywatne lekcje w Neuchâtel. Był zafascynowany matematyką i cały czas samodzielnie studiował dzieła wielkich matematyków, ponieważ zamierzał wrócić do przerwanych studiów. Wkrótce udało mu się ponownie zapisać na uniwersytet w Erlangen. Tym razem przykładał się do nauki i w październiku 1811 r. uzyskał doktorat z matematyki.

Młody doktor rozpoczął pracę jako nauczyciel w dość marnej szkole w Bambergu. Po trzech latach zamknięto ją i wtedy Ohm wrócił do Erlangen. Czekając na lepsze czasy, pracował w warsztacie ślusarskim ojca. W 1817 r. wydał podręcznik geometrii, napisany – jak wspominał – w nieogrzewanym pokoju. Książka ta zwróciła uwagę, toteż zaproponowano mu posadę nauczyciela matematyki w jezuickim gimnazjum w Kolonii. Ohm ochoczo przyjął propozycję i przepracował tam niemal dziesięć lat. Był bardzo dobrym nauczycielem.

ROmc5mxFFQ85k

Rys. 2. Zdjęcie przedstawia reprodukcję strony tytułowej podręcznika geometrii autorstwa Georga Ohma. Tytuł podręcznika oraz nazwisko autora zapisano w języku niemieckim. Na reprodukcji widoczna jest również oryginalna pieczęć Politechniki Norymberskiej. W dolnej części strony umieszczono informację o roku i miejscu wydania podręcznika: Erlangen 1817 rok.

Właśnie w Kolonii Ohm zainteresował się fizyką. Zorientował się, że niewiele wiadomo o warunkach przepływu prądu elektrycznego. Postanowił zbadać zależność przewodzenia prądu od długości drutu. Na nieszczęście swe pierwsze wyniki w 1825 r. ubrał w skomplikowaną postać matematyczną, mało zrozumiałą dla ówczesnych fizyków eksperymentatorów. Mało kto zresztą chciał uwierzyć, że nieznany gimnazjalny nauczyciel matematyki osiągnął ciekawe wyniki w fizyce.

W dalszych eksperymentach Ohm chciał już przedstawić swoje nowe wyniki w prostszej postaci, ale było za późno. Profesor fizyki z uniwersytetu w Berlinie Georg Friedrich Pohl napisał, że teoria Ohma to stek nagich fantazji, które nie znajdują potwierdzenia nawet w najbardziej powierzchownych obserwacjach faktów. Pruski minister oświaty przekonany tymi krytycznymi uwagami oświadczył, że „fizyk głoszący takie herezje nie zasługuje na to, aby nauczać”.

Głęboko dotknięty tymi niezasłużonymi opiniami Ohm złożył na ręce ministra rezygnację ze stanowiska nauczyciela w Kolonii. Przyjechał do Berlina i przez następne sześć lat zarabiał na życie dorywczymi lekcjami matematyki. Stopniowo wyniki pomiarów Ohma uzyskały potwierdzenie i akceptację fizyków. W 1833 r. rząd Bawarii zaproponował mu posadę profesora na politechnice w Norymberdze. Ohm ją przyjął, uznając, że to go przybliża do upragnionego celu, jakim była katedra uniwersytecka. Cel ten osiągnął dopiero pod koniec życia, kiedy w 1852 r. został profesorem uniwersytetu w Monachium. Był już wtedy znany w świecie i miał wiele wyróżnień, jak członkostwo londyńskiego Towarzystwa Królewskiego i Bawarskiej Akademii Nauk.

Ohm był niski, tęgi, miał miłe spojrzenie, odznaczał się skromnością oraz spokojnym usposobieniem. Podkreślano jego uprzejmość w stosunku do innych, nawet przeciwników. Rzadko odzywał się, jeśli nie był pytany. Żył samotnie, pochłonięty pracą. Zmarł w 1854 r., pozostając do końca aktywnym badaczem i nauczycielem.

Słowniczek