Polityka rodzinna w Polsce stanowi element szeroko rozumianej polityki społecznej.

Polityka społeczna

Polityka społeczna jest zorganizowaną działalnością państwa i jego instytucji. Służy do:

• zaspokajania potrzeb zbiorowych społeczeństwa;

• rozwiązywania problemów społecznych;

• zaspokajania indywidualnych potrzeb obywateli, którzy bez wsparcia państwa nie mogą ich zaspokoić samodzielnie.

We współczesnych społeczeństwach istotnym dopełnieniem tej polityki jest działalność szeroko rozumianych organizacji pozarządowych: związków zawodowych, organizacji pracodawców i organizacji społecznych.

Politykę społeczną można rozumieć na dwa sposoby:

• w wąskim znaczeniu: polityka socjalna państwa, czyli wsparcie materialne (finansowe, rzeczowe i organizacyjne) osób i rodzin, które z różnych powodów nie dysponują środkami wystarczającymi do przeżycia;

• w szerokim znaczeniu: polityka zaspokajająca pozagospodarcze potrzeby obywateli lub stwarzająca niezbędne i konieczne warunki do samodzielnego zaspokojenia tych potrzeb przez obywateli.

Świadczenia finansowe na rzecz rodzin

Indeks świadczeń rodzinnych jest obecnie dość rozbudowany, związany z konkretnymi sytuacjami rodzinnymi.

Polityka rodzinna: cele, funkcje, instrumenty

Działania polityczne adresowane bezpośrednio do rodzin to główny trzon polityki rodzinnej państwa. Jej instytucjonalnym wyrazem w Polsce jest np. ministerstwo właściwe ds. rodziny i polityki społecznej. Już sama nazwa tego ministerstwa wskazuje na wielowymiarowy charakter działania ukierunkowanego na rodzinę i wkraczanie jego polityki w zakres innych polityk państwa:

• demograficzną,

• zdrowotną,

• edukacyjną,

• mieszkaniową,

• migracyjną,

• zatrudnienia,

• zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej,

• ochrony środowiska,

• profilaktyki i zwalczania patologii społecznej.

Dlatego też w obszarze polityki społecznej wyróżnia się bezpośrednią politykę rodziną.

Powiązane ze sobą cele realizowane przez politykę rodzinną

• Wzrost dzietności rodzin (powiązanie polityki rodzinnej z funkcją prokreacyjną rodziny);

• inwestycja w kapitał ludzki, czyli wspieranie rodziców w utrzymaniu, wychowaniu i kształceniu dzieci (powiązanie polityki rodzinnej z funkcją socjalizacyjnąsocjalizacyjna funkcja rodzinyfunkcją socjalizacyjną);

• pomoc rodzinom ubogim (powiązanie polityki rodzinnej z funkcją ekonomiczną rodziny);

• pomoc poszczególnym typom rodzin: niepełnym, wielodzietnym, z dziećmi niepełnosprawnymi (powiązanie polityki rodzinnej z funkcją opiekuńczo‑wychowawczą rodziny).

Funkcje, jakie spełniają świadczenia społeczne, będące podstawowym instrumentem bezpośredniej polityki rodzinnej

Instrumenty wsparcia wykorzystywane w polskiej polityce rodzinnej

Świadczenia rodzinne związane z różnymi sytuacjami rodzinnymi wynikającymi z faktu urodzenia dziecka i opieki nad nim

Aktualnie system świadczeń rodzinnych jest regulowany ustawowo:

System ulg podatkowych związanych z sytuacją rodzinną podatnika

Należą do niego: możliwość wspólnego opodatkowania małżonków (przywilej ten dotyczy tylko formalnych małżeństw) i możliwość wspólnego opodatkowania dla rodzin niepełnych. Ponadto osoby niepełnosprawne mogą odliczać wydatki na cele rehabilitacyjne od dochodu do podatkowania. Według tej samej zasady odliczane są wydatki związane z odpłatnym kształceniem na studiach wyższych oraz dojazdy dzieci do szkół poza miejscem zamieszkania. Zwolnione z podatku są świadczenia rodzinne: zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne, zasiłki wychowawcze, zasiłki porodowe, jednorazowe zasiłki z tytułu urodzenia dziecka, świadczenia dla rodzin zastępczych, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia rzeczowe oraz stypendia.

Programy wspierania rodziny

Są to programy wykraczające poza standardowy system świadczeń rodzinnych, np.:

• program „Rodzina 500 plus” - czyli zasiłek w wysokości 500 zł wypłacany co miesiąc na każde dziecko, bez względu na dochód rodziny:

• Karta Dużej Rodziny - czyli system zniżek i dodatkowych uprawnień dla rodzin wychowujących co najmniej troje dzieci: 

• program „Dobry start”, czyli tzw. wyprawka szkolna – wypłacane raz w roku świadczenie w wysokości 300 zł na uczące się w szkole dziecko do 20. roku życia (a w przypadku dziecka niepełnosprawnego – do 24. roku życia), niezależnie od dochodu rodziny.

• tzw. becikowe – jednorazowa zapomoga w wysokości 1000 zł przyznawana z tytułu urodzenia się dziecka; przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1922 zł.

Dodatkowo państwo wspiera wychowanie dzieci i młodzieży poprzez tworzenie i finansowanie infrastruktury opiekuńczo‑wychowawczej, na którą składają się państwowe żłobki, przedszkola i szkoły.

Słownik