Analfabetyzm

Analfabetyzm (gr. analphábētos ‘nieznający abecadła’), jak podaje Encyklopedia PWN, to „brak umiejętności czytania, pisania i wykonywania 4 podstawowych działań arytmetycznych [dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia] u osób, które osiągnęły określony wiek”. Według ustaleń UNESCOUNESCOUNESCO analfabetyzm dotyczy osób w wieku 15 lat i więcej. Analfabetyzm może być całkowity i połowiczny. Analfabeci całkowici nie potrafią czytać, pisać i wykonywać podstawowych działań. Natomiast półanalfabeta to osoba niepiśmienna lub ta, która pisze i czyta bardzo słabo.

Można wyróżnić także inne rodzaje analfabetyzmu, np.:

• funkcjonalny – brak umiejętności rozumienia tekstów pisanych, wypełnienia prostych dokumentów i wykonywania prostych obliczeń rachunkowych; istnieje także tzw. półanalfabetyzm funkcjonalny, czyli nieumiejętność rozumienia sensu i związków logicznych prostych tekstów, związany z ubogim zasobem pojęć i posługiwaniem się prostą gwarą,

• cywilizacyjny – niezdolność korzystania z informacji, przysługujących praw, technologii, dóbr kultury i rozwiązań organizacyjnych,

• informacyjny – brak zdolności posługiwania się informacją,

• informatyczny – brak umiejętności korzystania z nowych zdobyczy informatycznych.

Może być on także związany z brakami umiejętności z poszczególnych dziedzin naukowych, np. przyrodniczych, matematycznych, językowych itd.

Wskaźnik analfabetyzmu

Bardzo trudno jest zmierzyć poziom analfabetyzmu, szczególnie funkcjonalnego. W bazach danych UNESCO istnieje wskaźnik alfabetyzmuwskaźnik alfabetyzmuwskaźnik alfabetyzmu (ang. literacy rate). Jest on określony jako odsetek ludności w wieku 15 lat i więcej umiejącej jednocześnie czytać i pisać ze zrozumieniem proste i krótkie wypowiedzi na poziomie wystarczającym w codziennym funkcjonowaniu. Jego odwrotnością (różnicą między liczbą 100 a wskaźnikiem alfabetyzmu) jest wskaźnik analfabetyzmuwskaźnik analfabetyzmu wskaźnik analfabetyzmu (ang. illiteracy rate). Podawany jest on także osobno dla grupy wiekowej 15–24 lata oraz według struktury płci – dla kobiet i mężczyzn.

Według danych Banku Światowego (za UNESCO) w 2018 r. wskaźnik analfabetyzmu na świecie wynosił 13,7% (ponad 1,6 mld osób). Oznaczało to, że 13,7% ludności w wieku 15 lat i więcej nie posiadało wyżej opisanych umiejętności. Z problemem analfabetyzmu borykają się głównie kraje Afryki i Azji (przede wszystkim południowej i południowo‑zachodniej). W tych regionach wartości analizowanego wskaźnika są największe (przekraczają często 40%, a nawet 60%). Zjawisko to jest spowodowane przede wszystkim przez biedę. Wpływa ona na ograniczony dostęp do edukacji (rzadka sieć szkół, małe nakłady państwa na edukację) oraz fakt, że w tych regionach dzieci – zamiast chodzić do szkoły – bardzo ciężko pracują. Na wartości tego wskaźnika wpływają także uwarunkowania kulturowe, gdyż rodzice w wymienionych wyżej regionach świata często uznają, że edukacja nie jest istotna. Ponadto na wartości tego wskaźnika wpływają także: stopa bezrobocia, wielkość migracji, czynniki polityczne (stabilność polityczna) i tradycje. Skutkuje to niedoborem wykwalifikowanych pracowników. Pozytywną informacją jest to, że od wielu lat wskaźnik ten wykazuje tendencję malejącą (w 1990 r. wynosił on 25,6%, a w 2000 roku – 19,2%). Wartości tego wskaźnika są także zróżnicowane według struktury płci. Spośród ponad 1,6 mld analfabetów ponad 62% stanowią kobiety. Wskaźnik analfabetyzmu mężczyzn wynosi w skali świata 10,2%, a wskaźnik analfabetyzmu kobiet – 17,2%. Wśród przyczyn tego zjawiska należy wymienić uwarunkowania religijne. W państwach islamskich dziewczynki są rzadziej niż chłopcy posyłani do szkoły i okres ich edukacji trwa krócej. Również w hinduizmie i buddyzmie ograniczona jest rola kobiet w społeczeństwie. Ponadto w hinduizmie obowiązuje także nieformalnie system kastowy.

Przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika analfabetyzmu na świecie przedstawia mapa zamieszczona w grafice interaktywnej.

Indeks dolny *lub wg najnowszych dostępnych danych Indeks dolny koniec_{*lub wg najnowszych dostępnych danych}

Indeks dolny Źródło: opracowanie na podstawie danych Banku Światowego: https://data.worldbank.org/indicator/SE.ADT.LITR.ZS?view=chart oraz https://ourworldindata.org/literacy. Indeks dolny koniec_{Źródło: opracowanie na podstawie danych Banku Światowego: https://data.worldbank.org/indicator/SE.ADT.LITR.ZS?view=chart oraz https://ourworldindata.org/literacy.}

Polecenie 2

Porównaj poniższe mapy, a następnie zapisz wniosek dotyczący zróżnicowania wartości wskaźnika analfabetyzmu wśród ludzi młodych i starszych. Wyjaśnij przyczyny tego zjawiska.

Porównaj poniższe informacje zawarte w opisach map, a następnie zapisz wniosek dotyczący zróżnicowania wartości wskaźnika analfabetyzmu wśród ludzi młodych i starszych. Wyjaśnij przyczyny tego zjawiska.

R2spc1DmrLMuQ

Ilustracja przedstawia dwie mapy świata, na których za pomocą kolorów przedstawiono wartość wskaźnika analfabetyzmu w poszczególnych krajach w 2018 roku. Pierwsza mapa odnosi się do grupy wiekowej 15-24 lata. Cała Europa, Ameryka Północna i Południowa, Australia i cała Azja Północna i Środkowa, a Algieria, Tunezja, Libia, RPA, Botswana, Zimbabwe, Gabon, większość państw Półwyspu Arabskiego, Iran, większość państw Azji Południowo-Wschodniej mają wskaźnik od 0 do 10% W Ameryce Środkowej jedynie w kilku krajach wskaźnik ma wartość między 10 a 30%. Poza tym od 10 do 20% w Indiach, Egipcie, Laosie, Kambodży, Iraku, Jemenie, Namibii, Maroku, Kenii, Ugandzie, Kamerunie i Ghanie. Od 20 do 30% w Papui-Nowej Gwinei, Pakistanie, Bangladeszu, Bhutanie, Tanzanii, Malawi, Angoli, Togo. Od 30 do 40 % w kilku krajach afrykańskich: na Madagaskarze, w Mozambiku, Zambii, Demokratycznej Republice Konga, republice Środkowoafrykańskiej, Nigerii, Mauretanii i Senegalu. Między 40 a 50% w Etiopii. Między 50 a 60% w Mali, Czadzie, Beninie i Liberii. Między 60 a 70% w Gwinei, Burkina Faso i Nigrze. Wyższych poziomów brak. Na drugiej mapie przedstawiono wskaźnik analfabetyzmu w grupie wiekowej 65 lat i więcej. Wartość wskaźnika od 0 do 10% odnosi się do obszaru Australii, Ameryki Północnej bez Meksyku, w Ameryce Południowej odnosi się do Chile i Argentyny, Europy bez Bośni i Hercegowiny, Albanii, Macedonii, Grecji, Mołdawii, a także na obszarze Azji Północnej i częściowo Środkowej. Wskaźnik o wartości od 10 do 20 % dotyczy obszaru: Bośni i Hercegowiny, Albanii, Macedonii, Grecji, Mołdawii, Uzbekistanu, Mongolii, Filipin, Kostaryki, Panamy. Od 20 do 30% w Meksyku, Kolumbii, Wenezueli, Brazylii, Paragwaju, Turcji, Chinach, Mjanmarze i Tajlandii. Od 30 do 40% w Ekwadorze, Peru, Boliwii, RPA, na Madagaskarze, Indonezji, Wietnamie. Od 40 do 50% w Malezji, Demokratycznej Republice Konga, Tanzanii, Zambii, Zimbabwe. Od 50 do 60% w Kambodży, Namibii, Kenii, kilku krajach Ameryki Środkowej. Od 60 do 70% w Indiach, Laosie, Syrii, Egipcie, Angolii, Botswanie, Ugandzie, Ghanie, Liberii, Malawii. Od 70 do 80% w Arabii Saudyjskiej, Omanie, Iranie, Pakistanie, Tunezji, Senegalu, Sudanie, Nigerii, Kamerunie. Od 80 do 90% w Nepalu, Iraku, Etiopii, Maroku, Algierii, Mali, Nigrze, Republice Środkowoafrykańskiej. Powyżej 90% w Czadzie, Burkina Faso, Togo, Gwinei oraz na Haiti.

RVybH2ocVitRF

(Uzupełnij).

---

Na świecie dostrzegalna jest prawidłowość dotycząca większego odsetka analfabetów wśród ludzi starszych niż wśród ludzi młodych. Szczególnie duże różnice można zauważyć w krajach słabo i średnio rozwiniętych, w których poziom rozwoju gospodarczego jest coraz wyższy. Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych różnice w wartościach analizowanego wskaźnika dla obu grup wiekowych są nieznaczne i na bardzo niskim poziomie.

Skąd pochodzą dane dotyczące tego wskaźnika? Są cztery źródła takich danych:

– deklaracja własna, np. we Włoszech, Meksyku, Brazylii, Arabii Saudyjskiej czy Indonezji,

– deklaracja głowy rodziny, np. w Argentynie, Estonii, Indiach, Filipinach czy RPA,

– test sprawdzający umiejętność rozumienia informacji, w Egipcie, Czadzie, Birmie czy na Ukrainie,

– oparte na stopniu posiadanego wykształcenia (dyplomy), np. w Omanie, Turcji czy Azerbejdżanie.

Słownik