Przeczytaj
Analfabetyzm
Analfabetyzm (gr. analphábētos ‘nieznający abecadła’), jak podaje Encyklopedia PWN, to „brak umiejętności czytania, pisania i wykonywania 4 podstawowych działań arytmetycznych [dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia] u osób, które osiągnęły określony wiek”. Według ustaleń UNESCOUNESCO analfabetyzm dotyczy osób w wieku 15 lat i więcej. Analfabetyzm może być całkowity i połowiczny. Analfabeci całkowici nie potrafią czytać, pisać i wykonywać podstawowych działań. Natomiast półanalfabeta to osoba niepiśmienna lub ta, która pisze i czyta bardzo słabo.
Można wyróżnić także inne rodzaje analfabetyzmu, np.:
funkcjonalny – brak umiejętności rozumienia tekstów pisanych, wypełnienia prostych dokumentów i wykonywania prostych obliczeń rachunkowych; istnieje także tzw. półanalfabetyzm funkcjonalny, czyli nieumiejętność rozumienia sensu i związków logicznych prostych tekstów, związany z ubogim zasobem pojęć i posługiwaniem się prostą gwarą,
cywilizacyjny – niezdolność korzystania z informacji, przysługujących praw, technologii, dóbr kultury i rozwiązań organizacyjnych,
informacyjny – brak zdolności posługiwania się informacją,
informatyczny – brak umiejętności korzystania z nowych zdobyczy informatycznych.
Może być on także związany z brakami umiejętności z poszczególnych dziedzin naukowych, np. przyrodniczych, matematycznych, językowych itd.
Wskaźnik analfabetyzmu
Bardzo trudno jest zmierzyć poziom analfabetyzmu, szczególnie funkcjonalnego. W bazach danych UNESCO istnieje wskaźnik alfabetyzmuwskaźnik alfabetyzmu (ang. literacy rate). Jest on określony jako odsetek ludności w wieku 15 lat i więcej umiejącej jednocześnie czytać i pisać ze zrozumieniem proste i krótkie wypowiedzi na poziomie wystarczającym w codziennym funkcjonowaniu. Jego odwrotnością (różnicą między liczbą 100 a wskaźnikiem alfabetyzmu) jest wskaźnik analfabetyzmuwskaźnik analfabetyzmu (ang. illiteracy rate). Podawany jest on także osobno dla grupy wiekowej 15–24 lata oraz według struktury płci – dla kobiet i mężczyzn.
Według danych Banku Światowego (za UNESCO) w 2018 r. wskaźnik analfabetyzmu na świecie wynosił 13,7% (ponad 1,6 mld osób). Oznaczało to, że 13,7% ludności w wieku 15 lat i więcej nie posiadało wyżej opisanych umiejętności. Z problemem analfabetyzmu borykają się głównie kraje Afryki i Azji (przede wszystkim południowej i południowo‑zachodniej). W tych regionach wartości analizowanego wskaźnika są największe (przekraczają często 40%, a nawet 60%). Zjawisko to jest spowodowane przede wszystkim przez biedę. Wpływa ona na ograniczony dostęp do edukacji (rzadka sieć szkół, małe nakłady państwa na edukację) oraz fakt, że w tych regionach dzieci – zamiast chodzić do szkoły – bardzo ciężko pracują. Na wartości tego wskaźnika wpływają także uwarunkowania kulturowe, gdyż rodzice w wymienionych wyżej regionach świata często uznają, że edukacja nie jest istotna. Ponadto na wartości tego wskaźnika wpływają także: stopa bezrobocia, wielkość migracji, czynniki polityczne (stabilność polityczna) i tradycje. Skutkuje to niedoborem wykwalifikowanych pracowników. Pozytywną informacją jest to, że od wielu lat wskaźnik ten wykazuje tendencję malejącą (w 1990 r. wynosił on 25,6%, a w 2000 roku – 19,2%). Wartości tego wskaźnika są także zróżnicowane według struktury płci. Spośród ponad 1,6 mld analfabetów ponad 62% stanowią kobiety. Wskaźnik analfabetyzmu mężczyzn wynosi w skali świata 10,2%, a wskaźnik analfabetyzmu kobiet – 17,2%. Wśród przyczyn tego zjawiska należy wymienić uwarunkowania religijne. W państwach islamskich dziewczynki są rzadziej niż chłopcy posyłani do szkoły i okres ich edukacji trwa krócej. Również w hinduizmie i buddyzmie ograniczona jest rola kobiet w społeczeństwie. Ponadto w hinduizmie obowiązuje także nieformalnie system kastowy.
Przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika analfabetyzmu na świecie przedstawia mapa zamieszczona w grafice interaktywnej.
Przeanalizuj poniższą tabelę, a następnie wyjaśnij przyczyny zróżnicowania wskaźnika analfabetyzmu według płci w różnych regionach/krajach na świecie.
Region/kraj | Wskaźnik analfabetyzmu mężczyzn [%] w 2018 r.* | Wskaźnik analfabetyzmu kobiet [%] w 2018 r.* |
---|---|---|
państwa muzułmańskie | 18,6 | 32,8 |
państwa Afryki Subsaharyjskiej | 27,5 | 41,2 |
Indie | 17,6 | 34,2 |
Chiny | 1,5 | 4,8 |
Kambodża | 13,5 | 25,0 |
Indeks dolny *lub wg najnowszych dostępnych danych Indeks dolny koniec*lub wg najnowszych dostępnych danych
Indeks dolny Źródło: opracowanie na podstawie danych Banku Światowego: https://data.worldbank.org/indicator/SE.ADT.LITR.ZS?view=chart oraz https://ourworldindata.org/literacy. Indeks dolny koniecŹródło: opracowanie na podstawie danych Banku Światowego: https://data.worldbank.org/indicator/SE.ADT.LITR.ZS?view=chart oraz https://ourworldindata.org/literacy.
Porównaj poniższe mapy, a następnie zapisz wniosek dotyczący zróżnicowania wartości wskaźnika analfabetyzmu wśród ludzi młodych i starszych. Wyjaśnij przyczyny tego zjawiska.
Porównaj poniższe informacje zawarte w opisach map, a następnie zapisz wniosek dotyczący zróżnicowania wartości wskaźnika analfabetyzmu wśród ludzi młodych i starszych. Wyjaśnij przyczyny tego zjawiska.
Na świecie dostrzegalna jest prawidłowość dotycząca większego odsetka analfabetów wśród ludzi starszych niż wśród ludzi młodych. Szczególnie duże różnice można zauważyć w krajach słabo i średnio rozwiniętych, w których poziom rozwoju gospodarczego jest coraz wyższy. Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych różnice w wartościach analizowanego wskaźnika dla obu grup wiekowych są nieznaczne i na bardzo niskim poziomie.
Skąd pochodzą dane dotyczące tego wskaźnika? Są cztery źródła takich danych:
– deklaracja własna, np. we Włoszech, Meksyku, Brazylii, Arabii Saudyjskiej czy Indonezji,
– deklaracja głowy rodziny, np. w Argentynie, Estonii, Indiach, Filipinach czy RPA,
– test sprawdzający umiejętność rozumienia informacji, w Egipcie, Czadzie, Birmie czy na Ukrainie,
– oparte na stopniu posiadanego wykształcenia (dyplomy), np. w Omanie, Turcji czy Azerbejdżanie.
Wymień skutki analfabetyzmu.
Słownik
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization – Organizacja ds. Oświaty, Nauki i Kultury, wyspecjalizowana agenda ONZ
udział ludności umiejącej jednocześnie czytać i pisać ze zrozumieniem proste i krótkie wypowiedzi na poziomie wystarczającym w codziennym funkcjonowaniu; badany jest w grupie wiekowej 15 lat i więcej
udział ludności nieumiejącej czytać i/lub pisać ze zrozumieniem prostych i krótkich wypowiedzi na poziomie wystarczającym w codziennym funkcjonowaniu; badany jest w grupie wiekowej 15 lat i więcej