Przygotowania do wojny

R12jc3eCOzpjN1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku z czarną brodą i wąsami. Ubrany jest w długi, czerwony płaszcz zapinany od szyi do połowy długości na rząd guzików. Na głowie wysoka, czarna czapka w kształcie niewielkiego walca, z zatkniętymi po boku czarnymi piórami. Mężczyzna ma ostre rysy, długi, prosty nos, wysokie czoło z widocznymi zmarszczkami. W prawej dłoni trzyma białą chustkę.

Król Stefan Batory docenił powagę sytuacji, uznając, że północne rubieże Rzeczypospolitej są zagrożone. Zdeterminowani mieszkańcy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego chcieli zdobyć nad Bałtykiem wymarzone „okno na świat”, które umożliwiłoby im szersze kontakty – zwłaszcza handlowe – z bogatym Zachodem. Batory, mając do czynienia z mocno zmotywowanym przeciwnikiem, dysponującym licznymi siłami, postanowił jak najsolidniej przygotować się do prowadzenia działań wojennych. Król położył szczególny nacisk na rozbudowę artylerii oraz piechoty, niezbędnych do zdobywania silnie ufortyfikowanych moskiewskich twierdz. Z braku wystarczających sił polskich powołał do służby swoich rodaków – Węgrów oraz Niemców, a nawet Szkotów. Zadbał także o zorganizowanie oddziałów inżynieryjnych i saperskich dowodzonych przez wysokiej klasy zagranicznych specjalistów. Ponadto z inicjatywy króla kartografowie przygotowali odpowiednie mapy. Batory pomyślał nawet o stworzeniu obozowej drukarni, której zadaniem było szerzenie propagandy wojennej zgodnej z zaleceniami władcy. Przygotowany w ten sposób do odparcia ataku cara Iwana IV Groźnego król polski zdecydował się na przeniesienie wojny na terytorium wroga, zamiast walczyć z najeźdźcą w Inflantach.

R1PXi2enRPtlv

Ilustracja przedstawia port w dużym mieście widziany z perspektywy wody. Na falach kołyszą się kilku i jedno masztowce oraz łodzie. Na nabrzeżu zabudowania w formie warownego grodu otoczonego murem obronnym z licznymi wieżyczkami i basztami położonymi w rogach. W mieście widoczne trzy bardzo wysokie, strzeliste wieże kościołów, katedra, ratusz oraz liczne domy. W tle niewielkie wzniesienia, przed nimi, poza murami miasta, zbudowane na planie kwadratu zamek z czterema wieżami. Nad nim podpis: das Schlos – po polsku zamek.

Batalie sejmowe

Sporym wyzwaniem dla króla Stefana było zmobilizowanie szlachty do uchwalenia podatków na kolejne kampanie wojenne przeciwko Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Z punktu widzenia zachodnich dzielnic kraju walki toczyły się tak daleko, że trudno było zwolennikom monarchy nakłonić tamtejszą szlachtę do podjęcia większego wysiłku finansowego. Ciężar przekonania posłów do królewskiej polityki zagranicznej spadł głównie na barki zdolnego mówcy, zręcznego polityka, a przy tym najbliższego doradcy Stefana Batorego – Jana Zamoyskiego. To głównie dzięki jego wysiłkom i darowi przekonywania udało się uzyskać niemałe środki finansowe na zorganizowanie trzech kolejnych kampaniikampaniakampanii wojennych w latach 1579–1582. Pieniędzy starczało na powołanie pod broń około 50 tys. bardzo dobrze zaopatrzonych, dowodzonych i wyszkolonych żołnierzy. Połączenie talentów politycznych Zamoyskiego oraz umiejętności organizacyjnych i dowódczych króla przyniosło wymierne efekty w postaci spektakularnych zwycięstw.

R1bIBImohGGmU

Ilustracja przedstawia obrady sejmu. W centrum sali obrad na tronie siedzi król. Na głowie korona, w jednym ręku berło, w drugim kula z krzyżykiem tak zwane jabłko królewskie. Wokół tronu w rzędach ustawionych w literę U zasiadają posłowie i senatorowie, wszyscy ubrani w stroje szlacheckie w stylu epoki. Za osobami zajmującymi miejsca siedzące, tłum stojących szlachciców.

Przewagi wojenne

Już pierwsza wyprawa z 1579 r. zakończyła się sukcesem. Siły polsko‑litewskie odbiły z rąk moskiewskich należący niegdyś do Wielkiego Księstwa Połock. Osiągnięciem drugiej wyprawy z 1580 r. było zajęcie twierdzy Wielkie Łuki. Aby dotrzeć na miejsce, armia królewska musiała przedzierać się bezdrożami wymagającymi karczowania całych połaci lasów. Wielkie Łuki nie wytrzymały naporu nowoczesnej armii. Kiedy oblegającym udało się podpalić drewniane fortyfikacje otaczające miasto, jego obrońcy zdecydowali się na kapitulację. Jednak największym wyzwaniem dla króla Batorego i kanclerza Zamoyskiego stała się trzecia kampania wojenna, skierowana na potężne miasto Psków (1581/1582 r.). Widok rozległej i bogatej metropolii otoczonej kamiennymi murami zrobił na jednym z uczestników wyprawy tak wielkie wrażenie, że napisał o niej do przyjaciela: O Jezu, toć wielkiego coś, by drugi Paryż. Wojskom królewskim udało się wprawdzie dokonać wyłomu w fortyfikacjach, ale determinacja mieszkańców Pskowa oraz wyczerpanie zapasu prochu uniemożliwiło zajęcie miasta. Obrońcom sprzyjała także pogoda: już w październiku chwyciły siarczyste mrozy dające się we znaki oblegającym nie mniej niż same działania wojenne.

Honorowy rozejm

R1eDjKsBhhST5

Zdjęcie przedstawia niewielkie zabudowania usytuowane na skarpie. W dole płynie rzeka. PO lewej stronie fragmenty starego muru. Do głównego wejścia w budynku prowadzi wiadukt ustawionych na łukowatych arkadach.

Wobec przedłużającego się oblężenia car zdecydował się na podjęcie rokowań. Iwan IV tym bardziej skłonny był do kompromisu, że zwycięstwa Batorego wykorzystali Szwedzi, przejmując kontrolę nad moskiewskim portem w Inflantach, Narwą, odcinając tym samym Wielkie Księstwo Moskiewskie od Bałtyku. W rokowaniach, jako mediator, brał aktywny udział wysłannik Stolicy Apostolskiej, jezuita Antonio Possevino. Ten zręczny dyplomata starał się pogodzić zwaśnione strony i nakłonić je do wspólnego ataku na muzułmańską Turcję. RozejmrozejmRozejm podpisano na początku 1582 r. w Jamie Zapolskim. Rzeczpospolita odzyskała Inflanty z Parnawą i Dorpatem, oraz ziemię połocką zagarniętą przez Moskwę w 1563 roku. Odzyskano także utracone wczesniej Homel i Lubecz. Ponadto porozumienie ustalało 10‑letni rozejm pomiędzy walczącymi stronami. Jednocześnie car zrzekł się pretensji do przejętych przez Polskę obszarów na mocy rozejmu. Klęska w wojnie o Inflanty powstrzymała na 100 lat ekspansję Moskwy na zachód. Autorytet króla Stefana Batorego w Europie niepomiernie wzrósł. Władca starał się wykorzystać popularność do zorganizowania wielkiej wyprawy przeciwko Osmanom. Myślał przy tym nie tylko o interesach Rzeczypospolitej, ale przede wszystkim o wyzwoleniu swojej węgierskiej ojczyzny od tureckiego jarzma. Ambitne królewskie plany przerwała jednak niespodziewana śmierć w 1586 r. Mimo nie zawsze pozytywnej oceny historyków poczynań politycznych Stefana Batorego w polskiej tradycji utrwalił się obraz władcy jako wielkiego wojownika, reformatora armii i pogromcy potężnej Moskwy. Co do talentów militarnych – opinia to z całą pewnością zasłużona, chociaż w dużej mierze umiejętnie wykreowana przez samego króla, po mistrzowsku posługującego się propagandą polityczną.

R1241bes3Q1B9

Zdjęcie przedstawia nagrobek Stefana Batorego w katedrze wawelskiej. Na płycie nagrobka widoczna jest postać leżącego na boku mężczyzny wyrzeźbiona w czerwonym marmurze, ubranego w zbroję żołnierską i długi płaszcz. Nad płaskorzeźbą znajduje się tablica z napisami w języku łacińskim podtrzymywana przez aniołki. W bocznych wnękach ustawiono posagi z białego kamienia Nad nimi zamieszczone zostały herby Polski, Litwy i Sforzów z inicjałami Anny Jagiellonki.

Słownik

Słowa kluczowe

I wojna północna, wojna o Inflanty, wojny z Moskwą, husaria, Inflanty, królowie elekcyjni, malarstwo historyczne, Wielkie Księstwo Moskiewskie

Bibliografia

J. Besala, Stefan Batory, Warszawa 1992.

T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2013.

M. Markiewicz, Historia Polski 1492‑1795, Kraków 2011.

D. Wójcik‑Góralska, Król niemalowany, Warszawa 1983.