Tak było

RElUKod3zQOBC1

Mapa Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej. Przedstawia kolonie hiszpańskie, które obejmują zachodnią i środkową część Ameryki Północnej, całą Amerykę Środkową oraz zachodnie i południowe tereny Ameryki Południowej.

Wschodnia część Ameryki Południowej podlegała Portugalii, a największą powierzchnię kontynentu obejmowały kolonie hiszpańskie podzielone na cztery wicekrólestwa: Nowa Hiszpania, Nowa Grenada, Peru, La Plata, którymi zarządzali wicekrólowie przysyłani z metropolii (Hiszpanii). Struktura narodowościowa i warstwowa ludności Ameryki Łacińskiej była zróżnicowana. Najwyżej w hierarchii stali Hiszpanie i Portugalczycy, którzy zdominowali politycznie resztę mieszkańców kontynentu, ale nie stanowili grupy najliczniejszej. To oni zajmowali najwyższe stanowiska w administracji i byli właścicielami ziemskimi, panując nad ogromnymi połaciami ziemi. Tworzyli wraz bogatą burżuazją rządzącą oligarchię. Ameryka traktowana była przez nich jako teren przeznaczony do wyzysku. Ubodzy KreoleKreolKreole, a także MetysiMetysMetysi i MulaciMulatMulaci byli poddanymi władców europejskich i najniższą warstwą społeczną. Najgorzej traktowani byli czarnoskórzy niewolnicy - siłą przywiezieni z Afryki Zachodniej, pozbawieni jakichkolwiek praw i zmuszani do ciężkiej pracy.

Inspiracja

Literatura oświecenia oraz zwycięskie walki o niepodległość USA oraz hasła wolnościowe rewolucji francuskiej (1789 r.) przyczyniły się do rozbudzenia nadziei wielu mieszkańców hiszpańskiej Ameryki (Ameryki Południowej i Środkowej) na uzyskanie wolności społecznej i niepodległości narodowej. Centrami oświeceniowymi, skupiającymi uczonych stały się miasta. Znaczna grupa uczonych skupiła się w GwatemaliGwatemalaGwatemali. Przekonywali oni miejscową ludność (Kreolów) o odrębności ich kraju od Hiszpanii. Centrum oświecenia stała się Bogota, na ulicach miasta kolportowane było hiszpańskie tłumaczenie „Deklaracji praw człowieka i obywatela”. Pod wpływem tych zdarzeń największą aktywność w drodze do ograniczenia praw Hiszpanom i Portugalczykom, a następnie do niepodległości przejawiały wyższe warstwy i rodząca się inteligencja kreolska.

Pierwszy zryw

Pierwszą, bardziej znaczącą próbę wzniecenia powstania niepodległościowego w Ameryce Południowej podjął gen. Francisco de Miranda, Wenezuelczyk, polityk i obieżyświatobieżyświatobieżyświat. W 1806 r. wraz z grupą ok. 600 najemnych żołnierzy wylądował w jednym z portów Wenezueli. Jego postawa nie wywołała jednak spodziewanego zrywu ludności, toteż próba inwazji zakończyła się fiaskiem.

RLW3epCyXDTO7

Na ilustracji mężczyzna. Ukazany jest jego lewy półprofil. Ma długie, upięte do tyłu włosy. Ma wystający podbródek. Ubrany jest w surdut.

Droga do niepodległości

R10o1DXeQi1jR1

Na ilustracji dwóch mężczyzn w mundurach. Rozmawiają ze sobą. W tle jest morze.

Sytuacja nieoczekiwanie przyjęła inny obrót, na co wpływ miała polityka Napoleona, który w roku 1807 podbił Portugalię. Król portugalski Jan VI wraz z całym dworem wyemigrował wtedy do Brazylii. Kiedy rok później król Hiszpanii Karol IV zmuszony zamachem stanu przeprowadzonym przez arystokrację abdykował i przekazał tron synowi, Ferdynandowi VIIFerdynand VIIFerdynandowi VII, Napoleon obu Burbonów zmusił do abdykacji i mianował królem Hiszpanii i wicekrólestw w Ameryce Południowej swego brata Józefa. To zachwiało całą strukturą polityczną Ameryki Południowej i stało się bezpośrednią przyczyną walk o niepodległość.

Tereny kolonii hiszpańskich

Na terenach kolonii hiszpańskich Kreole zaczęli tworzyć własne organy władzy. Ich samodzielne działania spotkały się jednak ze sprzeciwem w Hiszpanii, czyli metropolii, która całkowicie kontrolowała gospodarkę kolonii. W odpowiedzi część Kreolów zaczęła głosić hasła o suwerenności narodu. Zaczęły tworzyć się kongresy narodowe, które uchwalały niepodległość poszczególnych krajów. Wprowadzenie decyzji w życie było jednak możliwe po opanowaniu przez terenów kolonialnych. Dowódcami armii wyzwoleńczych byli wykształceni Kreole, między innymi Simon Bolívar, Fransisco de Miranda, Antonio Nariño, Bernando O’Higgins, Jose de San Martín. Simon Bolívar (uważany za najwybitniejszą postać ruchu amerykańskiego niepodległościowego) był przywódcą ruchu na północy, Jose de San Martín na południu.

R1ISI1gKMM6Hf

Mapa Ameryki Południowej i Środkowej w I połowie XIX wieku. Po lewej jest Ocean Spokojny, a po prawej Ocean Atlantycki. Mapa przedstawia granice państw wraz z datą uzyskania przez nie niepodległości. Brazylia 1822. Boliwia 1825. Peru 1821. Ekwador 1822. Kolumbia 1810. Wenezuela 1811. Salwador 1839. Nikaragua 1838. Kostaryka 1838. Haiti 1804. Dominikana 1844. Paragwaj 1811. Argentyna 1816. Chile 1818. Urugwaj 1828.

Walki o niepodległość rozpoczęły się w 1810 r. i toczyły się w całej hiszpańskiej Ameryce. Do roku 1815 Hiszpania utrzymywała przewagę militarną i przywracała swoje panowanie w krajach, które proklamowały swoją niepodległość. Najbardziej intensywne walki toczyły się w Meksyku, Chile, Kolumbii, Wenezueli, Ekwadorze i Peru. W Chile kampanie wyzwoleńcze zakończyły się sukcesem w latach 1817–1818, w Peru 1820–1822, w Wenezueli, Kolumbii i Ekwadorze 1817–1822, w Peru i Boliwii 1824–1826; 1826 padły ostatnie punkty oporu rojalistów: Chiloé (w Chile) i Callao (w Peru). Najdłużej utrzymywali się Hiszpanie w wicekrólestwie Peru, gdzie padł ostatni punkt oporu rojalistów. Powstało 7 niepodległych państw o republikańskiej przeważnie formie rządów (wyjątek krótko stanowił Meksyk) i 2 federacje (Zjednoczone Prowincje Ameryki Środkowej, Wielka Kolumbia), które wkrótce rozpadły się, tworząc 8 nowych republik. Tym samym zakończyło się panowanie Hiszpanów w Ameryce Południowej. Powstańcom pomógł wybuch rewolucji w Hiszpanii oraz wsparcie dyplomatyczne ze strony USA i Wielkiej Brytanii.

Tereny kolonii portugalskiej

RnWd53t4mZvYq1

Na obrazie po prawej stronie na tronie siedzi król. Trzyma berło. Na głowie ma koronę. Przed nim klęczy mężczyzna. Wokół znajdują się służba oraz dostojnicy.

Inaczej, bo pokojowo przebiegł proces dekolonizacji Brazylii. Wspomniany już Król Portugalii Jan VI przebywał w Brazylii (od roku 1807 r.) i zarządzał imperium z terenów zamorskich. Po upadku Napoleona nie zamierzał wracać do metropolii, wtedy to (1815 r.) status Brazylii podniesiono do rangi równorzędnego królestwa, tworząc Zjednoczone Królestwo Portugalii, Brazylii i Algarve. Wydarzenia w Portugalii (1820 r.), których przyczyną stał się projekt nowej konstytucji, znoszącej odrębny status Brazylii, przyczynił się do powrotu (1821 r.) Jana VI do Lizbony. W Brazylii pozostał syn - Piotr. W czerwcu 1822 roku zwołał on brazylijskie zgromadzenie konstytucyjne, a we wrześniu ogłosił zerwanie unii, tym samym ogłaszając niepodległość Brazylii. 1 grudnia 1822 roku został koronowany jako Piotr I na cesarza Brazylii. W roku 1825 koronacja została uznana przez metropolię (króla Jana VI).

Epilog

Młode państwa Ameryki Południowej nie były przygotowane do politycznego samostanowienia. Były słabe i wewnętrznie skłócone. Często dochodziło w nich do wojen domowych, przewrotów, ustanawiania dyktatur. Nie udało się Bolívarowi połączenie terytoriów dawnych kolonii w federację, której wzorem były Stany Zjednoczone. Nie doszło także do powstania jednego narodu – Ameryki Południowej (i Środkowej), co udało się w dużej mierze w USA. Powstanie niepodległych państw nie przyspieszyło rozwoju gospodarczego tych terenów, eksploatowanych już przez Hiszpanów, którzy traktowali je wyłącznie jako rynki zbytu.

Słownik

Słowa kluczowe

dekolonizacja, niepodległość, Ameryka Południowa, Simón Bolívar, kolonie hiszpańskie, kongres wiedeński

Bibliografia

R. Harvey, Libertadores. Bohaterowie Ameryki Łacińskiej.

Encyklopedia PWN Historia. Wiek XIX i XX, 2002.