Czym jest kultura?

KulturakulturaKultura jest bardzo szerokim pojęciem. Najczęściej definiuje się ją jako ogół materialnego i duchowego dorobku ludzkości wytworzonego na danym obszarze w ciągu rozwoju cywilizacyjnego: od fazy rolniczej przez przemysłową aż po poprzemysłową (informacyjną). Składają się na nią:

• wartości (ważniejsze i mniej ważne kwestie w życiu),

• normy (oczekiwania społeczeństwa w stosunku do zachowań ludzkich),

• instytucje (stojące na straży wartości i norm),

• artefakty (materialne wytwory kultury),

• dorobek (historia, religia, tradycja, wyznawane wartości, język, nauka i sztuka) zgromadzony w trakcie dziejów i przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Kulturę materialną stanowi to, co stworzył człowiek i co ma trwały charakter. Zaliczają się do niej na przykład: budynki mieszkalne, przemysłowe, sakralne, infrastruktura i inne formy zagospodarowania terenu. Nie można jej jednak pojmować jedynie jako dziedzictwa historycznego, czyli zabytków techniki, architektury i sztuki. Każda rzecz jest produktem kultury. Do kultury materialnej zalicza się również sposoby wytwarzania przedmiotów, np. technologię produkcji stali, ceramiki, sposoby uprawy roślin i hodowli zwierząt. Natomiast kulturę duchową (nazywaną także symboliczną) należy utożsamiać z systemem wartości wyznaczanym przez religię i etykę. Błędnym jest pojmowanie jej wyłącznie jako określonej tradycji, obyczajów i folklorufolklorfolkloru (głównie wiejskiego). W pojęciu tym mieści się przede wszystkim zachowanie ludności oraz stosunek do ludzi i świata. Kultura symboliczna wiąże się z zaspokajaniem potrzeb wtórnych, a więc wyższego rzędu. Jest to świat wartości, estetyki, piękna. Do jej wytworów należą w szczególności dzieła literackie, malarskie, muzyczne, teatralne, architektoniczne i – coraz częściej – elektroniczne (cyfrowe).
W skład kultury duchowej wchodzą takie dziedziny jak: język, obyczaj, sztuka, magia, religia, filozofia, nauka, prawo i inne. Najistotniejszą cechą kultury symbolicznej jest to, że jej wytwory mogą zostać spożytkowane (użyte, skonsumowane, zrozumiane) tylko wtedy, gdy ten, kto je wykorzystuje, rozumie takie same reguły kulturowe jak twórca. Oba powyższe wymiary kultury są od siebie zależne i wpływają na siebie. Wielu badaczy utożsamia kulturę z cywilizacją. Inni natomiast określają cywilizację jako najwyższe stadium rozwoju ogólnie rozumianej kultury.

Cywilizacja jest to poziom rozwoju społecznego wyznaczony przez ogół dóbr materialnych, środków technologicznych i stan zorganizowania społeczności.

Krąg kulturowykrąg kulturowyKrąg kulturowy to wspólnota ludzi mających wspólny system wartości i posługująca się takim samym lub podobnym językiem.

R1b6AkT4CnjQh

Zdjęcie przedstawia polską wieś. Na pierwszym planie widoczne jest pole słoneczników posadzonych w rzędach. Obok znajdują się pasące się krowy oraz pasterz. W głębi widać zabudowę wsi - drewniany dom ze spiczastym dachem i stodołę na siano. Za zabudowaniami są widoczne wysokie drzewa.

RwW5mgG60Jna9

Na fotografii przedstawione jest miasto z drapaczami chmur w ujęciu z lotu ptaka. Pomiędzy nimi znajduje się siatka dróg. Po lewej stronie widoczny jest obszar zalesiony, a po prawo zbiornik wodny – fragment oceanu lub morza.

Kręgi kulturowe (cywilizacyjne)

Już w czasach starożytnych zarysował się podział świata na wielkie regiony społeczno‑ekonomiczne. Związany był on z granicami poszczególnych cywilizacjicywilizacjacywilizacji: babilońskiej, egipskiej, greckiej, rzymskiej, chińskiej czy indyjskiej. Następnie powstały kolejne cywilizacje, np. arabska, bizantyjska, osmańska czy wreszcie europejska - związana później z okresem kolonizacji. W związku z ekspansją terytorialną państw rozprzestrzeniały się i mieszały się ze sobą różne poglądy religijne i filozoficzne, systemy wartości czy nurty artystyczne. W ten sposób kształtowały się języki, obyczaje czy alfabety. Różny poziom rozwoju społeczno‑ekonomicznego poszczególnych regionów świata jest wypadkową warunków przyrodniczych, historycznych, a także kultury i tradycji.

W 1996 roku amerykański politolog Samuel Huntington wyróżnił 9 kręgów kulturowych (cywilizacyjnych):

• zachodni - w którym można wyróżnić krąg anglo‑amerykański (prawie cała Ameryka Północna do Meksyku), krąg europejski (Europa Zachodnia i Środkowa) oraz krąg australijski (cała Australia); główne wartości wyznawane w tym kręgu to poszanowanie obcych kultur, tolerancja, swoboda w działaniu, duża przedsiębiorczość, dążenie do osiągnięcia sukcesu, równouprawnienie; krąg ten opiera się na fundamencie starożytnych cywilizacji Rzymu i Grecji oraz na chrześcijaństwie; przykładami dziedzictwa tego kręgu mogą być: trójpodział władzy, demokratyczne rządy prawa oraz wolnorynkowy system gospodarczy,

• prawosławny - obejmujący Europę Wschodnią i Północną Azję; opierający się na fundamencie chrześcijańskim, ale w obrządku ortodoksyjnym; główne wartości są bardzo podobne do tych w kręgu zachodnim, z tym że wolność jednostki jest tutaj mocno ograniczona; dziedzictwo kręgu prawosławnego to m.in.: bardzo mocne przywiązanie do tradycyjnych wartości, silny związek władz państwowych i kościelnych, poświęcenie jednostki na rzecz społeczności,

• latynoamerykański - obejmuje Amerykę Południową i Środkową wraz z Meksykiem; bardzo charakterystyczne w tym kręgu jest mieszanie się kultur; relacje międzyludzkie są oparte na swobodzie i otwartości; występują duże dysproporcje w poziomie życia mieszkańców; dziedzictwo to na przykład bogata historia rozwoju muzyki i tańca na przestrzeni lat,

• islamski - w jego skład wschodzą kraje Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej; oparty na religii muzułmańskiej, brak rozdzielenia religii od państwa; dozwolone wielożeństwo; pozycja mężczyzny jest dużo silniejsza niż kobiety; dużą wartością jest siła; w wielu krajach obowiązuje prawo szariatu, które jest rygorystycznie przestrzegane; do dziedzictwa tego kręgu można zaliczyć: upowszechnienie na całym świecie cyfr arabskich, duży wkład w rozwój dziedzin takich jak matematyka, fizyka,

• afrykański - obejmuje Środkową oraz Południową Afrykę; bardzo charakterystyczną cechą jest duże zróżnicowanie pod względem religijnym, etnicznym oraz kulturowym; krąg oparty na kulturze plemiennej, w której można również zauważyć wpływy islamskie oraz kolonialne; za przykład dziedzictwa może służyć dorobek plemion Afryki jako wkład w kulturę światową,

• hinduski - obejmuje państwa takie jak Indie, Sri Lanka, Nepal, Bangladesz, Mjanma; oparty na hinduizmie; podział społeczeństwa na kasty, ograniczona rola kobiet; przyzwolenie na finansowy i społeczny sukces jest przywilejem tylko wybranych kast; przykłady dziedzictwa: kuchnia znana na całym świecie oraz bogaty dorobek w zakresie literatury, filmu, tańca,

• chiński - obejmuje Chiny; oparty na fundamencie konfucjanizmu; przedkładanie dobra ogółu nad dobro jednostki, silnie rozwinięta hierarchiczność; powszechna umiejętność pracy zespołowej; kult ciężkiej pracy; dziedzictwo kręgu chińskiego to znana na całym świecie kuchnia czy wynalazki cywilizacji chińskiej,

• japoński - obejmuje Japonię, Koreę Północną i Południową; oparty na fundamencie buddyzmu i shintoizmu; głęboki szacunek do władzy; ogromna pracowitość; bardzo dużą rolę odgrywa honor; punktualność; ścisłe stosunki hierarchiczne; elementy dziedzictwa to kuchnia japońska, ogromny wkład w rozwój filmów animowanych, rozwój nowoczesnych technologii,

• buddyjski - obejmuje Wietnam, Tajlandię, Mongolię; oparty na fundamencie buddyzmu; mieszkańcy dążą do osiągnięcia nirwany, w drodze do której  spełniają jedynie konieczne potrzeby i samodoskonalą swoje ciało i ducha; duży nacisk na wyznawane wartości oraz postawy (np. pilność, skupienie); idealnym przykładem dziedzictwa jest karma, czyli właściwy stosunek do innych ludzi.

Kręgi te zostały wyodrębnione w oparciu o podobieństwa i różnice wspólnych elementów kultury danych społeczności, głównie religii i języka, ale również zasad moralnych, systemów wartości, wspólnych świąt, tradycji, historii. Wspomniany wyżej badacz dokonał podziału na kręgi kulturowe w oparciu o nową wówczas teorię geopolityczną „zderzenia cywilizacji”. Jego zdaniem może dojść do konfliktu między poszczególnymi kręgami kulturowymi. W przyszłości prawdopodobnie wzrośnie rola kultur wschodnich kosztem kultur zachodnich. Należy pamiętać, że mimo powyższej klasyfikacji świat jest bardzo zróżnicowany kulturowo i wszelkie systematyki są skazane na niepowodzenie. Obecnie krajami, w których szczególnie widoczne są różnice cywilizacyjne, ponieważ zachodzi tam zderzenie cywilizacji, są np. Turcja, Izrael, Etiopia czy Haiti.

Zadaniem geografów jest określenie zasięgu przestrzennego danej kultury i tego, w jaki sposób ludzie przekształcają obszar, na którym żyją, nadając mu charakterystyczny wygląd - krajobraz kulturowykrajobraz kulturowykrajobraz kulturowy. Model Huntingtona jest krytykowany za brak uwzględnienia wewnętrznego zróżnicowania kręgów kulturowych oraz wyznaczenie ostrych granic zamiast łagodnych (przejściowych).

Świat jest bardzo zróżnicowany kulturowo, nawet w obrębie jednego kręgu kulturowego. Upowszechnianie tolerancji kulturowej we współczesnym świecie jest niezwykle ważne. Największą tolerancją odznaczają się kraje kultury zachodniej, gdzie nie ustanowiono religii państwowej.

Konsekwencje zróżnicowania kulturowego i religijnego ludności

Pozytywne

• poznawanie przez ludzi kultur i religii innych krajów,

• rozwój przemysłu, rolnictwa, handlu przez niektóre kultury,

• sukcesy gospodarcze przedstawicieli niektórych kultur, dzięki wartościom którym hołdują, np. przedkładaniu interesu ogółu nad dobro jednostki (Japonia),

• poznawanie nowych języków.

Negatywne

• konflikty na tle religijnym (wojny religijne), w związku z którymi ginie wiele niewinnych osób,

• złe traktowanie ludzi innych ras, kultur, religii,

• zacieranie się kultur,

• pozbawianie miejsc pracy ludności rdzennej przez imigrantów.

RiG92AUeUefTf

Zdjęcie przedstawia kapłana w katolickim kościele podczas sprawowania liturgii. Jest on odwrócony w stronę ołtarza, na którym znajduje się krzyż. Kapłan jest w pozycji klęczącej. W obu rękach unosi ku górze hostię. Po jego bokach za nim widoczni są dwaj ministranci.

R1BRnkYNHyZEz

Na zdjęciu widać wyznawców judaizmu pod Ścianą Płaczu w Jerozolimie. Stoją zwróceni przodem ku ścianie zbudowanej z jasnego kamienia. Większość osób widocznych na zdjęciu jest ubranych w czarny strój oraz czarne nakrycie głowy.

R14q1fJ7BEMD9

Zdjęcie przedstawia wyznawców islamu na placu koło meczetu. Mężczyźni są ubrani głównie w jasne ubrania, z kolei kobiety mają zakrytą większość ciała, tym włosy i twarze. Są skupieni wokół złotej, bogato zdobionej klatki.

Chrześcijaństwo uznaje równość kobiet i mężczyzn (z wyjątkiem sprawowania funkcji kościelnych i wyznaczania nieco innych ról społecznych). Natomiast w islamie i judaizmie występuje wyraźna dominacja mężczyzn, choć nie zezwala się na przemoc wobec kobiet. Ponadto w wielu krajach kultury islamskiej, gdzie obowiązuje prawo koraniczne, nie zezwala się na praktyki wyznawców innych religii.

Słownik