Przeznaczenie ludzkości w myśle objawione: bożoczłowieczeństwo

Główna teza Trentowskiego, do której według filozofa dochodzi się tylko dzięki mysłowimysłmysłowi, głosi, że absolutabsolutabsolut, czyli Bóg, rozwija się w czasie i osiąga samowiedzę w człowieku. Tezę tę cechuje oryginalne przekonanie, że samowiedza absolutu nie realizuje się w absolucie, lecz w osobie człowieka. Z przekonaniem tym wiąże się cel dziejów: mają one doprowadzić do tego, aby boskie atrybutyatrybutatrybuty rozwinęły się w ludziach i to we wszystkich – każdy ma się stać człowiekiem‑Bogiem. Na bazie tej teorii Trentowski interpretuje dogmat wcielenia: ludzie mają tzw. jaźń – władzę poznającą, która stanowi pierwiastek boski w człowieku. Jaźń jest źródłem wolnej woli, to właśnie dzięki jaźni człowiek może rozwinąć w sobie boskie cechy (twórczość, samodzielność, aktywność) i osiągnąć w ten sposób bożoczłowieczeństwo, tj. upodobnić się do Boga. Jezus Chrystus jest jedynie idealnym wzorem tak rozumianego bożoczłowieczeństwa – na przestrzeni dziejów nie był też, zdaniem Trentowskiego, odosobnionym przypadkiem.

Krytyka religii instytucjonalnej

Podobnie jak KołłątajHugo KołłątajKołłątaj, Trentowski atakował kler, tradycyjną teologię i instytucje religijne. Twierdził, że wraz z wejściem ludzkości w fazę realizacji ideału bożoczłowieczeństwa tradycyjna wiara staje się wyłącznie przeszkodą w jego urzeczywistnieniu (głównie wskutek dogmatyzmu i jednostronnego akcentowania znaczenia ducha kosztem materii). W swej krytyce Trentowski szczególnie napiętnował katolicyzm, głosząc, że stoi on na drodze dziejowej misji Polski. Antycypując wielu późniejszych autorów, twierdził też, że był on dla Słowian szkodliwy, gdyż wynaturzał ich naturalną duchowość,

Słownik