Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat mesjanizmu polskiego, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Charakter mesjanizmuCharakter mesjanizmu
Polscy mesjaniściPolscy mesjaniści
Formułowanie zasadnych pytań w odniesieniu do mesjanistycznych tekstów filozoficznychFormułowanie zasadnych pytań w odniesieniu do mesjanistycznych tekstów filozoficznych
Filozofia polska w dobie nowożytnej: Bronisław TrentowskiFilozofia polska w dobie nowożytnej: Bronisław Trentowski
Przeznaczenie ludzkości w myśle objawione: bożoczłowieczeństwo
Główna teza Trentowskiego, do której według filozofa dochodzi się tylko dzięki mysłowimysłowi, głosi, że absolutabsolut, czyli Bóg, rozwija się w czasie i osiąga samowiedzę w człowieku. Tezę tę cechuje oryginalne przekonanie, że samowiedza absolutu nie realizuje się w absolucie, lecz w osobie człowieka. Z przekonaniem tym wiąże się cel dziejów: mają one doprowadzić do tego, aby boskie atrybutyatrybuty rozwinęły się w ludziach i to we wszystkich – każdy ma się stać człowiekiem‑Bogiem. Na bazie tej teorii Trentowski interpretuje dogmat wcielenia: ludzie mają tzw. jaźń – władzę poznającą, która stanowi pierwiastek boski w człowieku. Jaźń jest źródłem wolnej woli, to właśnie dzięki jaźni człowiek może rozwinąć w sobie boskie cechy (twórczość, samodzielność, aktywność) i osiągnąć w ten sposób bożoczłowieczeństwo, tj. upodobnić się do Boga. Jezus Chrystus jest jedynie idealnym wzorem tak rozumianego bożoczłowieczeństwa – na przestrzeni dziejów nie był też, zdaniem Trentowskiego, odosobnionym przypadkiem.
Krytyka religii instytucjonalnej
Dlaczego Trentowski atakował kler, tradycyjną teologię i instytucje religijne?
Podobnie jak KołłątajKołłątaj, Trentowski atakował kler, tradycyjną teologię i instytucje religijne. Twierdził, że wraz z wejściem ludzkości w fazę realizacji ideału bożoczłowieczeństwa tradycyjna wiara staje się wyłącznie przeszkodą w jego urzeczywistnieniu (głównie wskutek dogmatyzmu i jednostronnego akcentowania znaczenia ducha kosztem materii). W swej krytyce Trentowski szczególnie napiętnował katolicyzm, głosząc, że stoi on na drodze dziejowej misji Polski. Antycypując wielu późniejszych autorów, twierdził też, że był on dla Słowian szkodliwy, gdyż wynaturzał ich naturalną duchowość,
Pisma o filozofii religiiże zaprowadzone chrześcijaństwo zachodnie zadało cios śmiertelny narodowemu duchowi; że oddzieliło katolicką przez rozum i politykę szlachtę od ludu, dzierżącego do dziś niemal za pogańską wiarę; że złacińszczyło polskie piśmiennictwo i zaraziło je naśladownictwem, a myśl ludową zagnało pod strzechę wieśniaczą i okryło pogardą; że dopiero teraz przychodzi ku sobie jeniusz nasz.
Słownik
(łac. absolutus — zupełny, bezwględny) byt samoistny, nieograniczony, wieczny, doskonały
(łac. attributus – przydzielony) właściwość, która jest nieodłączna od bytu (należy do jego istoty)
termin, według słownika Trentowskiego, oznaczający najwyższą władzę poznawczą zdolną do bezpośredniego poznania rzeczy boskich
(gr. paidagogos — prowadzący dziecko) nauka o celach i metodach wychowania i kształcenia; świadoma i celowa działalność wychowawcza