Przeczytaj
Następstwa rewolucji przemysłowej
Na przełomie XVIII i XIX w. doszło do istotnych przemian związanych z rewolucją przemysłowąrewolucją przemysłową. Powstały fabryki, w których do produkcji wykorzystywano przede wszystkim maszyny oraz pracę rąk ludzkich. Narodziła się nowa grupa społeczna – robotnicyrobotnicy. Pracownicy fabryk pochodzili głównie z terenów wiejskich, ale byli wśród nich również rzemieślnicyrzemieślnicy oraz chałupnicychałupnicy, którzy stracili zajęcie w związku z mechanizacją produkcji. Sytuacja robotników była wtedy bardzo trudna. Dzień pracy trwał 12, a czasami nawet 16 godzin, zatrudniano także dzieci.
Jaką pracę wykonują dzieci przedstawione na ilustracji?
Kobiety i dzieci otrzymywały zdecydowanie niższe wynagrodzenie niż mężczyźni. Nie istniały również znane dzisiaj zabezpieczenia socjalne: renty, emerytury, urlopy czy zwolnienia chorobowe. Większość robotników żyła w skrajnej biedzie. To dlatego już na początku XIX w. zaczęły powstawać ruchy mające na celu wywalczenie poprawy warunków życia. Ich kolebką była Wielka Brytania, w której przemiany w przemyśle postępowały najszybciej.
Luddyzm
Część robotników o swoją trudną sytuację ekonomiczną obwiniała rozwój technologii i wprowadzenie do produkcji nowych maszyn, które według nich „zabierały” pracę wykwalifikowanym pracownikom. W latach 1811–1813 w Anglii narodził się ruch robotniczy nazywany luddyzmem. Luddyści gromadzili się nocami i w ramach protestu atakowali zakłady produkcyjne i niszczyli maszyny, przede wszystkim mechaniczne krosnamechaniczne krosna do produkcji tkanin. Straty w przemyśle, jakie spowodowali luddyści, szacuje się na ok. 1,5 mln ówczesnych funtów.
Jak myślisz, dlaczego karykaturzysta przedstawił go w kobiecym stroju? Co miał na celu?
W 1812 r. rząd brytyjski stworzył ustawę Frame Breaking Bill (w dosłownym tłumaczeniu znaczy to: „rachunek za zniszczenie konstrukcji”). Niszczenie maszyn uznane zostało za przestępstwo, za które groziła kara śmierci. Kilkunastu robotników skazano na podstawie tej ustawy.
Mowa lorda Byrona w parlamencie przeciwko wprowadzeniu Frame Breaking BillWytrwałość tych nieszczęsnych ludzi w ich postępowaniu zdaje się dowodzić, że nic poza absolutną potrzebą nie mogło skłonić dużej i niegdyś uczciwej i pracowitej grupy ludzi do popełnienia ekscesów tak niebezpiecznych dla nich samych, ich rodzin i społeczności. W okresie, o którym piszę, miasto i hrabstwo były obciążone dużymi oddziałami wojskowymi, działała policja, zebrali się sędziowie, ale wszystkie te ruchy, cywilne i wojskowe, nie doprowadziły do niczego. Nie doszło do ani jednej sytuacji, w której zatrzymano by prawdziwego przestępcę faktycznie złapanego na gorącym uczynku, przeciwko któremu istniały dowody wystarczające do skazania. Ale policja, jakkolwiek bezużyteczna, nie pozostawała bezczynna: wykryto kilku notorycznych przestępców; mężczyzn, którzy na podstawie najwyraźniejszych dowodów mogą zostać skazani za wielką zbrodnię ubóstwa; mężczyzn, którzy byli niegodziwie winni legalnego spłodzenia kilkorga dzieci, których – dzięki ówczesnym czasom! – nie byli w stanie utrzymać.
Indeks górny W jaki sposób Byron usprawiedliwia działalność luddystów? Indeks górny koniecW jaki sposób Byron usprawiedliwia działalność luddystów?
Źródło: Mowa lorda Byrona w parlamencie przeciwko wprowadzeniu Frame Breaking Bill. Cytat za: Lord Byrons Speech, dostępny online luddites200.org.uk, tłum. K. Leśniak.
Do buntów robotników oraz zamieszek doszło również w innych krajach europejskich, m.in. we Francji i w Niemczech. Następne lata pokazały jednak, że obawy luddystów nie były do końca uzasadnione. Dlaczego? Wykorzystanie do produkcji maszyn nie zwiększyło bezrobocia, ale spowodowało zwiększenie popytupopytu na pracę robotników, którzy potrafili je obsługiwać.
Czartyzm
Kolejną organizacją robotniczą, która również powstała w Wielkiej Brytanii, był ruch czartystów. Czartyści uważali, że do polepszenia sytuacji robotników będzie można doprowadzić dopiero po uzyskaniu przez ich przedstawicieli miejsc w parlamencie. Dlatego czartyści domagali się reformy prawa wyborczego. Nazwa „czartyzm” (ang. chartism) pochodzi od People’s Charter – Karty (praw) ludu.
Pierwsza petycja czartystów do parlamentu z 1837 roku (People’s Charter)Zechce przeto Dostojna Izba rozważyć najbardziej poważnie niniejszą petycję i dołożyć wszelkich starań przy zastosowaniu środków konstytucyjnych, aby przeprowadzić ustawę:
— przyznającą każdemu […] pełnoletniemu mężczyźnie, zdrowemu na umyśle i nie skazanemu za zbrodnie, prawo wybierania członków parlamentu;
— ustanawiającą wybory do przyszłego parlamentu w drodze tajnego głosowania;
— ustalającą, że kadencja parlamentu w ten sposób obranego nie przekroczy w żadnym wypadku jednego roku;
— znoszącą wszelki cenzus majątkowy wymagany od członków parlamentu;
— zapewniającą im odpowiednie wynagrodzenie w czasie pełnienia obowiązków parlamentarnych.Indeks górny Jakich reform prawa wyborczego domagali się czartyści? Indeks górny koniecJakich reform prawa wyborczego domagali się czartyści?
Źródło: Pierwsza petycja czartystów do parlamentu z 1837 roku (People’s Charter). Cytat za: Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640–1870. Wybór tekstów źródłowych, cz. 2, red. B. Krauze, Warszawa 1951, s. 97.
Pierwszą petycję z 1838 r., stworzoną m.in. przez Williama Lovetta, podpisało aż 1,2 mln osób, jednak rok później parlament ją odrzucił, a działaczy ruchu czartystów skazano na więzienie lub zesłanie do kolonii karnych, m.in. w Australii. W 1842 r. powstała druga petycja, autorstwa Feargusa O’Connora, z żądaniem m.in. podwyżki płac, którą parlament także odrzucił. Doszło do demonstracji oraz strajkówstrajków, które jednak wkrótce wygasły.
Porównaj przedstawioną na zdjęciu stronę gazety z współczesnymi czasopismami. Jakie widzisz różnice?
Skutki działalności ruchu czartystów
Chociaż czartyści nie osiągnęli swoich celów politycznych, to ostatecznie doprowadzili do pozytywnych zmian w sytuacji robotników. Działające legalnie od 1824 r. związki zawodowe zaczęły podejmować rozmowy z pracodawcami w celu poprawy warunków pracy oraz podniesienia wynagrodzeń. Rząd brytyjski wprowadził wiele praw normujących zasady zatrudnienia w przemyśle. Zakazano zatrudniania dzieci poniżej dziewięciu lat, skrócono czas pracy do dziesięciu godzin dziennie, wprowadzono inspekcje kontrolujące warunki w fabrykach. Te zmiany spowodowały, że ruch robotniczy zrezygnował z radykalnych działań.
Słownik
proces przejścia od pracy ręcznej do mechanizacji produkcji i produkcji fabrycznej
osoba żyjąca ze sprzedaży swojej siły roboczej w zamian za wynagrodzenie
osoba prowadząca działalność pozarolniczą w małym warsztacie, wykonująca produkty ręcznie
produkcja wyrobów lub ich części we własnym domostwie i za pomocą własnych narzędzi
mechanicznie napędzana maszyna do wytwarzania tkaniny
ilość dóbr i usług, które ludzie chcą i mogą kupić
zbiorowe, dobrowolne i okresowe przerwanie pracy w celu osiągnięcia poprawy warunków zatrudnienia
Słowa kluczowe
robotnicy, rewolucja przemysłowa, luddyzm, czartyzm, ruch robotniczy, kongres wiedeński
Bibliografia
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2011.
Historia Polski w liczbach, t. 3, Polska w Europie, red. C. Kuklo, J. Łukasiewicz, C. Leszczyńska, Warszawa 2014.
Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640‑1870. Wybór tekstów źródłowych, cz. 2, red. B. Krauze, Warszawa 1951.
Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2002.