Kiedy zaczęła się historiahistoriahistoria

Utrwalanie wydarzeń, by do nich wrócić po jakimś czasie, stało się możliwe, gdy człowiek wynalazł pismo. Nastąpiło to ok. 3500 lat p.n.e. Wtedy skończyła się prehistoriaprehistoriaprehistoria - okres, gdy ludzie nie znali pisma - a zaczęła się historia. Pismo umożliwiło ludzkości szybszy i wszechstronny rozwój. Dzięki zapiskom pochodzącym sprzed lat poznajemy naszą przeszłość o wiele dokładniej, niż gdybyśmy badali jedynie zabytki materialne takie jak: grobowce, budynki czy przedmioty codziennego użytku

RYN87TfFTCVuc

Rysunek przedstawia widok wnętrza pomieszczenia podtrzymywanego przez masywne, zdobione kolumny. Wewnątrz kilka osób siedzi przy stoliku i przegląda karty pergaminu. Inne osoby przenoszą i układają na wysokich regałach zwoje pergaminów.

Słowo o wielu znaczeniach

R7G2QWrInI2XQ1

Zdjęcie przedstawia kartę postrzępionego pergaminu ze starożytnym pismem w dwóch kolumnach.

Gdy mamy na myśli wydarzenia i zmiany, mówimy „historia” lub „dzieje”dzieje„dzieje”, ale słowo „historia” ma więcej znaczeń. Kiedy ktoś nam opowiedział coś ciekawego, możemy nazwać taką wypowiedź „ciekawą historią”, w sensie ciekawej opowieści (narracji). Jeśli była to opowieść o minionych wydarzeniach, o zmienności świata, to znaczy, że wysłuchaliśmy narracji historycznej. Jeżeli czytamy opowieść o przeszłości napisaną zgodnie z regułami naukowymi, to mamy do czynienia z opracowaniem historycznym. Należy ono do ogromnego zbioru naukowych prac historycznych, nazywanego historiografiąhistoriografiahistoriografią. Historia to również nazwa przedmiotu szkolnego; z kolei w znaczeniu kierunku na uniwersytecie to dziedzina wiedzy, nauka. Ma ona swoje metody badania przeszłości i zasady, według których ją opisuje. Dlatego nie każda opowieść o minionych wydarzeniach jest pracą naukową i nie każda należy do historiografii.

Podział na epokiepokaepoki

Od czasu wynalezienia pisma do współczesności upłynęło kilka tysięcy lat. W tym okresie miały miejsce przełomowe wydarzenia, które wpłynęły na losy poszczególnych państw, kontynentów, a także świata. Posłużyły one historykom do dokonania periodyzacjiperiodyzacjaperiodyzacji - podziału historii na epoki. Cechą charakterystyczną danej epoki są podobne zjawiska, które przebiegały na dużych obszarach. Epoki te następują po sobie chronologiczniechronologiachronologicznie, czyli w kolejności następowania jednej po drugiej. Najstarszą epoką jest starożytność, po niej nastąpiło średniowiecze, następnie nowożytność i okres nazywany w historii powszechnej XIX wiekiem, a w historii Polski - epoką rozbiorową. Ostatnią epoką, trwającą do dziś, są dzieje najnowsze.

ROBCjX2rDYZNk

Zdjęcie przedstawia grupę powstańców zgromadzonych wokół żołnierza trzymającego sztandar. Powstańcy rozglądają się dookoła. Każdy ma w dłoniach broń, jeden celuje strzelbą przed siebie. Wokół dym przysłaniający gęstwinę lasu.

RFGCFl8WUjOvY

Zdjęcie przedstawia przestronną halę fabryczną. Z obu stron hala podpierana jest przez stalowe słupy. Wzdłuż widzimy wiele maszyn, kół zamachowych i pomniejszych urządzeń. Pomiędzy maszynami widać pracowników wykonujących różne prace i przenoszących przedmioty.

CezurycezuraCezury w historii powszechnej

Rn9GqF8zidym81

Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny z długą brodą i wąsami. Ubrany jest w średniowieczny strój oraz ma czapkę na głowie.

Starożytność, jako pierwsza epoka historyczna zaczęła się wraz z wynalezieniem pisma ok. 3500 p.n.e. Za jej koniec przyjęto upadek cesarstwa rzymskiego na zachodzie w 476 n.e. Zaczęło się wówczas średniowiecze. Najczęściej uznaje się, że trwało ono do odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 r. Niekiedy przyjmuje się, że wydarzeniem kończącym średniowiecze było wynalezienie druku przez Gutenberga w 1450 r., upadek cesarstwa rzymskiego na wschodzie, czyli Cesarstwa Bizantyjskiego, w 1453 r., albo wystąpienie Marcina Lutra w 1517 r., które doprowadziło do reformacji i powstania kościoła protestanckiego. Za koniec epoki nowożytnej kraje należące do zachodniego kręgu kulturowego przyjmują rok 1789, w którym wybuchła rewolucja francuska. W jej wyniku monarchia absolutna we Francji została zastąpiona konstytucyjną. Źródłem władzy już nie był król, lecz naród. Wydarzenia, które zaczęły się we Francji, doprowadziły do zmian w całej Europie.

RqwwcMiV0nDD6

Zdjęcie przedstawia wnętrze pomieszczenia, w którym znajduje się stara prasa drukarska oraz regały do przechowywania przedmiotów służących do prac drukarskich. Strop pomieszczenia wykonany jest z drewnianych bali.

W roku 1789 zaczął się tzw. długi wiek XIX, trwający do wybuchu I wojny światowej w 1914 r. Od tego momentu do dziś trwa epoka nazywana  w historii powszechnej dziejami najnowszymi (historią najnowszą). Niekiedy określa się ją także współczesnością.

Cezury w historii Polski

RpiFdg6sGSfLe1

Zdjęcie przedstawia kamienną niską budowlę z wejściem pośrodku. Przy wejściu oparte są metalowe, półokrągłe drzwi. Przed budowlą stoi metalowy średniowieczny krzyż. Całość osłonięta jest drewnianym dachem wspartym na metalowych kolumnach.

Polscy historycy uznali rok 966, w którym Mieszko I przyjął chrzest, za rozpoczynający historię Polski. Wcześniejszy okres został nazwany prehistorią ziem polskich, tzn. starożytność wyróżniamy jedynie w dziejach powszechnych. W 966 r. rozpoczęło się średniowiecze, które umownie trwało w Polsce do 1505 r. W tym roku została uchwalona konstytucja Nihil novi (łac. nic nowego). Na mocy jej postanowień szlachta uzyskała przewagę na królem, ponieważ mogła zablokować każde prawo, które uznała za niezgodne z jej interesem. Rozpoczęła się epoka nowożytna (nowożytność), która trwała do III rozbioru Polski w 1795 r. Wówczas nastała epoka rozbiorowa, zakończona w 1918 r. wraz z odzyskaniem niepodległości przez Polskę. Zaczął się trwający do dziś okres nazywany dziejami najnowszymi.

Podobnie jak Polska również inne państwa i narody podzieliły swe dzieje na okresy według przełomowych dla nich wydarzeń.

Kryteria wyboru cezur

Historię podzielono na epoki głównie ze względu na wydarzenia polityczne i przekształcenia ustrojowe. Rzadziej uwzględnia się przemiany ekonomiczne i społeczne. Najbardziej rozpowszechniony, po politycznym, jest podział stosowany ze względu na zmiany kulturowe, zgodnie z nim np. po średniowieczu wyodrębniono renesans, następnie barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, modernizm i współczesność.

Wiedzę na temat przeszłości czerpiemy ze źródeł historycznych, czyli zachowanych do dziś śladów działalności człowieka. Mogą to być źródła materialne – pisane (np. kroniki, pamiętniki, listy, żywoty świętych, żywoty cesarzy, dokumenty, akta, napisy na ścianach budynku) i niepisane (np. wykopaliska, dzieła sztuki, budowle, ikonografia), oraz źródła niematerialne, czyli legendy, zwyczaje.

Słownik

Słowa kluczowe

prehistoria, historia, historiografia, epoka, chronologia, periodyzacja

Bibliografia:

N. Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, przekł. Elżbieta Tabakowska, Kraków 2006.

J. Le Goff, Długie średniowiecze, przekł. Maria Żurowska, Warszawa 2007.

J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 2009.

W. Werner, Wprowadzenie do historii, Warszawa 2012.