R13wgNBqiH7yQ1

Obraz przedstawia dwie postacie. Na pierwszym planie widoczny jest mężczyzna w dojrzałym wieku. Siedzi na ratanowym fotelu. Jest częściowo odwrócony swoim lewym profilem do widza. Mężczyzna ma krótkie, lekko falujące, siwawe włosy. Na jego twarzy widać gęste wąsy i bujną brodę. Mężczyzna ubrany jest w garnitur, koszulę. Pod szyją ma zawiązany szeroki krawat. Mężczyzna ma założoną nogę na nogę. Na udach trzyma dłonie. W prawej dłoni ma papieros. Zdaje się być zamyślony. Za mężczyzną, po lewej stronie obrazu, siedzi wsparta o stół młoda kobieta. Jest ubrana w ludowy strój. Jej nogi spowite są cienkim, przezroczystym woalem. Kobieta patrzy uważnie na mężczyznę. Na stole, o który wspiera się kobieta, położonych jest wiele książek. W tle obrazu, za stołem, widać niewyraźnie postacie dużej grupy ludzi.

Powyższy utwór pochodzi z cyklu trzydziestu trzech sonetówsonetsonetówNad głębiami, publikowanych w latach 1883–94, w czasie przypadającym na kres pozytywizmu oraz początek Młodej Polski. W wierszach wchodzących w skład cyklu Adam Asnyk zawarł refleksje dotyczące poszukiwania prawdy, całkowicie niedostępnej codziennemu, powierzchownemu poznaniu. Sonety zostały sformułowane i ułożone na podobieństwo filozoficznego traktatu, co uwidoczniło się poprzez jasność, przejrzystość rozumowania, logiczność i precyzję sformułowań. Dzięki doskonałemu wyważeniu klasycystycznej estetyki i treści ukierunkowanej na zagadkę istnienia, Asnyk stał się łącznikiem pomiędzy dwiema epokami oraz dwoma stylami, tj. pomiędzy pozytywizmem a symbolizmem.

W swoim cyklu sonetów Asnyk dokonał syntezy poezji i filozofii. Wykorzystał kunsztowną formę wiersza, aby postawić podstawowe pytania, jakie od starożytności zadawali sobie najwięksi myśliciele. Połączył on ogniwa najróżniejszych tradycji filozoficznych i jednocześnie przetworzył je w taki sposób, by dać dać własnym poglądom. Nietypowa koncepcja tego zbioru poetyckiego wyróżniała się na tle literatury doby pozytywizmu.

Filozoficzne nawiązania w Sonecie I

R1KNVaVKc13bj1

Obraz przedstawia portret mężczyzny. To starszy człowiek. Ma lekko łysiejące czoło i krótkie włosy po bokach głowy. Na szczupłej twarzy widoczne są zmarszczki. Mężczyzna ma bujny zarost. Siedzi na złotym fotelu przy stole. Lewą ręką wspiera się o stół i położoną na nim, dużą, otwartą księgę. Mężczyzna trzyma w lewej dłoni serce. Serce płonie. Płomienie sięgają niemal głowy starca. Prawa ręka mężczyzny wsparta jest o poręcz fotela. W dłoni trzyma on duże, gęsie pióro. Mężczyzna ubrany jest w złoty, bogato haftowany ornat. Jest on spięty na piersiach wizerunkiem Jezusa Chrystusa. Po lewej i prawej stronie, na ramionach widoczne są postacie dwóch świętych. Za plecami mężczyzny, w lewej części obrazu, stoi wysoki pulpit. Jest na nim oparta otwarta księga. W lewym górnym rogu obrazu widnieje świetlna plama z napisem Veritas.

Pisząc o „fali zmiennego bytu” Asnyk porusza zagadnienie charakterystyczne dla działu filozofii zwanego metafizykąmetafizykametafizyką. Podstawową kwestią rozważaną na jej gruncie jest pytanie:co istnieje naprawdę, a co jest tylko złudzeniem naszych zmysłów oraz wyobrażeń? Poeta sięga tu do starożytnych źródeł filozofii. Przekonania wyrażone w pierwszej strofie Sonetu I znane były od czasów Parmenidesa i Platona. Myśliciele ci uważali, że wszystko, co podlega nieustannym przemianom, a w końcu umiera, nie jest bytem, tylko pozorem bytu, jego zjawiskiem. Prawdziwy byt jest wieczny i niezmienny, nie rodzi się i nie umiera, ale zawsze jest. Nie docieramy do niego za pomocą zmysłów – naszych najprostszych narzędzi poznawczych. Możemy jednak próbować go objąć władzą doskonalszą – umysłem. On bowiem drąży znacznie głębiej i dociera tam, gdzie zmysły nie sięgają.

Zawarty w wierszu wniosek wyrażony został w wyrazie Próżno otwierającym trzecią zwrotkę tekstu. Wyraz ten powtarza się bardzo często w biblijnej Księdze Koheleta, podkreślając bezsensowność wszelkich ludzkich działań. Tego rodzaju postawa rezygnacji okazuje się radykalnie odmienna od poznawczego optymizmu pozytywistów, którzy wierzyli w siłę ludzkiego działania oraz okiełzywania świata. Asnyk dostrzega ograniczenia człowieka wobec rzeczywistości. Jeśli przyjrzelibyśmy się jednak całemu cyklowi Nad głębiami, moglibyśmy dostrzec, że początkowy pesymizm poety staje się punktem wyjścia do nowego odnalezienia sensu istnienia oraz ludzkiej twórczości.

Słownik