Dariusz Pawelec Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i konteksty

Chcąc w pełni rozpoznać reguły organizujące tkankę poetycką wierszy Stanisława Barańczaka, musimy przywołać cechy szerszej struktury literackiej, mianowicie poezję Pokolenia ’68. (...) Pisząc o pokoleniu literackim, zawsze wskazuje się na dwie istotne cechy, które stają się dla badaczy podstawą przy łączeniu twórców w generacje. Pierwszym wyznacznikiem pokoleniowym jest data urodzenia. Za nią idą wpływy wychowawcze (...). Z tym właśnie wiąże się druga ze wspomnianych cech istotnych: „przeżycie pokoleniowe”, przez co należy rozumieć – jak pisze Kazimierz WykaKazimierz WykaKazimierz Wyka – „wielkie wstrząsy duchowe, które przypadając na lata młodości, stają się wspólnym dziedzictwem młodych”. Przeżycie pokoleniowe staje się później obszarem szczególnie eksploatowanym w twórczości danej wspólnoty. Przeżyciami, które wpłynęły na świadomość twórców urodzonych w okolicach roku 1946, stały się bez wątpienia tzw. wydarzenia marcowe w roku 1968.

3 Źródło: Dariusz Pawelec, Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i konteksty, Katowice 1992, s. 87–94.

Stanisław Barańczak Daje ci słowo, że nie ma mowy

Daję ci słowo, że nie ma mowy
takiej i takich słów, które by można
dać komuś tak, jak rękę na zgodę się daje,
dam sobie uciąć tę rękę, że nie ma
mowy o takich słowach, że dać słowo znaczy
dać gardło za coś, co i tak nie przejdzie
przez nie, co jest już z góry daniem za wygraną;
kto daje słowo, nie daje nikomu
posłuchu ani spokoju, niczemu
nie daje wiary i z niczym nie daje
sobie rady i wszystkim daje do myślenia, więc
daję ci słowo, że nie ma mowy,
że nie ma rady, że nie ma sensu,
że nie ma tu do kogo ust otworzyć i że
jednak dano nam tylko słowo do wyboru.

(Ja wiem, że to niesłuszne, 1977)

daje Źródło: Stanisław Barańczak, Daje ci słowo, że nie ma mowy, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, Kraków 2007, s. 171.

Dariusz Pawelec Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i konteksty

Konstrukcje poetyckie w szczególny sposób nakierowane na język, tzn. podnoszące rangę funkcję metajęzykowej komunikatu, równouprawniające ją niemal z funkcją poetycka, należą do podstawowych wyznaczników tzw. „poezji lingwistycznej”. Ich głównym zadaniem jest stworzenie takiej perspektywy oglądu świat, która rozpoczynałaby się od rozpoznania „świata języka”.

4 Źródło: Dariusz Pawelec, Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i konteksty, Katowice 1992, s. 39.

Dariusz Pawelec Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i konteksty

Z poezji, której ambicją jest „dawanie świadectwa”, wyłuskać można szereg konkretów, czyniących owo świadectwo wiarygodnym. Jednak dopiero poeci‑lingwiści Pokolenia’68 wzorujący się na osiągnięciach artystycznych Mirona BiałoszewskiegoMiron BiałoszewskiMirona Białoszewskiego, postanowili doświadczenia człowieka ich czasów przekazać w formie zapisu językowego zgiełku.

6 Źródło: Dariusz Pawelec, Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i konteksty, Katowice 1992, s. 58.

Dariusz Pawelec Czytając Barańczaka

Wiersz jest typową dla Barańczaka wariacją frazeologicznąinnowacja frazeologicznawariacją frazeologiczną mającą za zadanie potęgować wieloznaczność przekazu. Tematem wprost przedstawianym jest waga i wartość słowa. W wierszu postulowana jest postawa heroiczna, możliwa do zrealizowania przez każdego, kto zechce żyć w zgodzie z własnym sumieniem, nawet jeśli ma to oznaczać opowiedzenie się po stronie spraw z góry przegranych. Tekst można również nazwać mini‑wykładem poświęconym etyce twórczej, w którym następuje jednoznaczne opowiedzenie się za romantycznym postulatem, by żyć tak, jak się pisze.

5 Źródło: Dariusz Pawelec, Czytając Barańczaka, Katowice 1995, s. 89.