Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat twórczości Stanisława Barańczaka, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Manifest poetycki Stanisława BarańczakaManifest poetycki Stanisława Barańczaka
Program Nowej Fali w ujęciu Stanisława BarańczakaProgram Nowej Fali w ujęciu Stanisława Barańczaka
Odkłamywanie świata w poezji Nowej FaliOdkłamywanie świata w poezji Nowej Fali
Drogi kąciku porad – metafizyka w poezji Stanisława BarańczakaDrogi kąciku porad – metafizyka w poezji Stanisława Barańczaka
Jaką postawę życiową odrzuca, a jaką wybiera bohater wiersza Stanisława Barańczaka Drobnomieszczańskie cnoty?Jaką postawę życiową odrzuca, a jaką wybiera bohater wiersza Stanisława Barańczaka Drobnomieszczańskie cnoty?
Przeżycie pokoleniowe
Stanisław Barańczak (1946‑2014) – poeta, tłumacz, krytyk literacki i wykładowca akademicki. Przez swoją działalność opozycyjną (był współtwórcą KORKOR-u) wobec totalitarnej władzy został zmuszony do opuszczenia kraju, od 1983 aż do śmierci przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie tworzył i pracował jako wykładowca. Między innymi wraz z Adamem Zagajewskim, Julianem Kornhauserem, Ewą Lipską należał do Pokolenia ’68 (zwanego także Nową Falą). Twórcy tego pokolenia skupiali swą uwagę na doświadczeniu szarego obywatela, który zmuszany był wówczas do ulegania totalitarnym praktykom i poddawany był działaniu propagandy. Jako główny materiał poetycki twórcy Pokolenia’68 traktowali język. Polemizowali z utartymi związkami frazeologizmami, często stosując grę słówgrę słów. Często twórczość miała zatem charakter metatekstowymetatekstowy. Wyróżnia się dwie przyczyny wspólnego lub zbliżonego stanowiska poetów Nowej Fali wobec zadań poezji, które w swojej twórczości rozwijał także Stanisław Barańczak. Jak pisze badacz Dariusz Pawelec:
Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i kontekstyChcąc w pełni rozpoznać reguły organizujące tkankę poetycką wierszy Stanisława Barańczaka, musimy przywołać cechy szerszej struktury literackiej, mianowicie poezję Pokolenia ’68. (...) Pisząc o pokoleniu literackim, zawsze wskazuje się na dwie istotne cechy, które stają się dla badaczy podstawą przy łączeniu twórców w generacje. Pierwszym wyznacznikiem pokoleniowym jest data urodzenia. Za nią idą wpływy wychowawcze (...). Z tym właśnie wiąże się druga ze wspomnianych cech istotnych: „przeżycie pokoleniowe”, przez co należy rozumieć – jak pisze Kazimierz WykaKazimierz Wyka – „wielkie wstrząsy duchowe, które przypadając na lata młodości, stają się wspólnym dziedzictwem młodych”. Przeżycie pokoleniowe staje się później obszarem szczególnie eksploatowanym w twórczości danej wspólnoty. Przeżyciami, które wpłynęły na świadomość twórców urodzonych w okolicach roku 1946, stały się bez wątpienia tzw. wydarzenia marcowe w roku 1968.
Badacz miał tu na myśli nasilające się protesty przeciwko niewiarygodnej i propagandowej prasie. Wydarzeniem, które wywołało najgłębszy kryzys i sprzeciw społeczeństwa w tym okresie było zdjęcie z afisza Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka. To właśnie protesty studenckie przeciwko tej decyzji państwa, które miały miejsce w marcu 1968 roku, zadecydowały o nazwie całego pokolenia.
Język w funkcji świata przedstawionego
Daje ci słowo, że nie ma mowyDaję ci słowo, że nie ma mowy
takiej i takich słów, które by można
dać komuś tak, jak rękę na zgodę się daje,
dam sobie uciąć tę rękę, że nie ma
mowy o takich słowach, że dać słowo znaczy
dać gardło za coś, co i tak nie przejdzie
przez nie, co jest już z góry daniem za wygraną;
kto daje słowo, nie daje nikomu
posłuchu ani spokoju, niczemu
nie daje wiary i z niczym nie daje
sobie rady i wszystkim daje do myślenia, więc
daję ci słowo, że nie ma mowy,
że nie ma rady, że nie ma sensu,
że nie ma tu do kogo ust otworzyć i że
jednak dano nam tylko słowo do wyboru.(Ja wiem, że to niesłuszne, 1977)
Wiersz Stanisława Barańczaka Daję ci słowo, że nie mam mowy pochodzi z tomiku Ja wiem, że to niesłuszne z 1977 roku. Ze względu na koncept wiersza, który zbudowany jest wokół możliwości języka, defrazeologizacjidefrazeologizacji, czyli dyskusji z utartymi frazeologizmami występującymi w komunikacji międzyludzkiej, a więc z jego metatekstowym charakterze, można go uznać za przykład poezji lingwistycznejpoezji lingwistycznej
Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i kontekstyKonstrukcje poetyckie w szczególny sposób nakierowane na język, tzn. podnoszące rangę funkcję metajęzykowej komunikatu, równouprawniające ją niemal z funkcją poetycka, należą do podstawowych wyznaczników tzw. „poezji lingwistycznej”. Ich głównym zadaniem jest stworzenie takiej perspektywy oglądu świat, która rozpoczynałaby się od rozpoznania „świata języka”.
Język jako świadectwo
W wierszu Daję ci słowo, że nie ma mowy dynamika rozwijania kolejnych myśli jest niezwykle głęboka. Utwór jest wypadkową wątpliwości, dylematów i niezwykle trudnych decyzji moralnych trapiących przeciętnego obywatela okresu PRL‑u żyjącego w dojmującej, totalitarnej rzeczywistości.
Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i kontekstyZ poezji, której ambicją jest „dawanie świadectwa”, wyłuskać można szereg konkretów, czyniących owo świadectwo wiarygodnym. Jednak dopiero poeci‑lingwiści Pokolenia’68 wzorujący się na osiągnięciach artystycznych Mirona BiałoszewskiegoMirona Białoszewskiego, postanowili doświadczenia człowieka ich czasów przekazać w formie zapisu językowego zgiełku.
Wiersz Daję ci słowo, że nie ma mowy jako mini‑wykład
Czytając BarańczakaWiersz jest typową dla Barańczaka wariacją frazeologicznąwariacją frazeologiczną mającą za zadanie potęgować wieloznaczność przekazu. Tematem wprost przedstawianym jest waga i wartość słowa. W wierszu postulowana jest postawa heroiczna, możliwa do zrealizowania przez każdego, kto zechce żyć w zgodzie z własnym sumieniem, nawet jeśli ma to oznaczać opowiedzenie się po stronie spraw z góry przegranych. Tekst można również nazwać mini‑wykładem poświęconym etyce twórczej, w którym następuje jednoznaczne opowiedzenie się za romantycznym postulatem, by żyć tak, jak się pisze.
Słownik
(łac. de – przedrostek, który odwraca znaczenie pierwotnego wyrazu) – zabieg polegający na przedstawieniu dosłownego znaczenia elementów składających się na związek frazeologiczny (patrz: frazeologizmy)
(ang. word‑play, play on words) – zabieg językowy polegający na zestawieniu słów o podobieństwie brzmieniowym; celem gry słów jest podkreślenie znaczeń tych słów, ale także ich wieloznaczności prowadzącej do np. kontrastu, paradoksu
ingerencja świadoma lub nieświadoma w budowę i znaczenie związku frazeologicznego
Komitet Obrony Robotników; polska organizacja opozycyjna, której członkowie sprzeciwiali się polityce władz komunistycznych, niosąc pomoc osobom represjonowanym w wyniku strajków w 1976 roku (przede wszystkim w Radomiu, Ursusie oraz Płocku); działalność KOR‑u opierała się przede wszystkim na organizacji: pomocy finansowej, prawnej oraz lekarskiej i informowaniu opinii publicznej o represjach; wśród założycieli KOR‑u znaleźli się m.in.: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Antoni Macierewicz
(gr. meta – ponad, poza + tekstum – tkanina, związek wyrazów) - tekst traktujący o innym tekście; tekst naśladujący inny tekst lub będący wynikiem jego przekształcenia
(łac. lingua – język) – poezja poddająca analizie język pozaliteracki, zwłaszcza codzienny, kolokwialny