Ilustracja przedstawiająca strukturę chemiczną wybranych aminokwasów, którym przypisano wzory sumaryczne, skróty jedno- i trzyliterowe. Aminokwasy ułożone są na planie okręgu - wzdłuż obwodu i zostały podzielone na siedem grup. Do pierwszej grupy aminokwasów alifatycznych należą alanina, glicyna, izoleucyna, leucyna, prolina oraz walina. Do aminokwasów aromatycznych zostały przypisane fenyloalanina, tryptofan i tyrozyna. Wśród aminokwasów kwasowych znajdują się kwas asparaginowy i kwas glutaminowy. Do grupy aminokwasów zasadowych należą arginina, histydyna i lizyna. Seryna została zakwalifikowana jako aminokwas hydroksylowy. Do aminokwasów zawierających siarkę zostały przypisane cysteina i metionina, zaś do amidowych asparagina oraz glutamina. 1. ALANINA Ala, A
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-aminopropanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_3{\text{H}}_7{\text{NO}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki alaniny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku alaniny jest grupa metylowa ${\text{CH}}_3$., 2. GLICYNA Gly, G
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-aminoetanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_2{\text{H}}_5{\text{NO}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki glicyny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$ oraz grupa karboksylowa $\text{COOH}$., 3. IZOLEUCYNA Ile, I
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-metylopentanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_6{\text{H}}_{13}{\text{NO}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki izoleucyny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku izoleucyny jest grupa $\text{CH}$ podstawiona grupą metylową ${\text{CH}}_3$ oraz grupą etylową ${\text{CH}}_2{\text{CH}}_3$., 4. LEUCYNA Leu, L
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$4$-metylopentanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_6{\text{H}}_{13}{\text{NO}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki leucyny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku leucyny jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ połączona z grupą $\text{CH}$ podstawioną dwiema grupami metylowymi ${\text{CH}}_3$., 5. PROLINA Pro, P
Nazwa systematyczna:
kwas pirolidyno-$2$-karboksylowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_5{\text{H}}_9{\text{NO}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki proliny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa karboksylowa $\text{COOH}$ połączona z grupą $\text{CH}$, która wbudowana jest w pięcioczłonowy nasycony pierścień składający się z czterech atomów węgla i jednego atomu azotu. Zatem wspomniana grupa $\text{CH}$ z węglem alfa łączy się z grupą $\mathrm{NH}$ związaną z grupą metylenową ${\text{CH}}_2$, która to łączy się z kolejną grupą metylenową, ta z następną, która zamyka pierścień wiążąc się z węglem alfa aminokwasu., 6. WALINA Val, V
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-metylobutanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_5{\text{H}}_{11}{\text{NO}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki waliny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku waliny jest grupa $\text{CH}$ podstawiona dwiema grupami metylowymi ${\text{CH}}_3$., 7. FENYLOALANINA Phe, F
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-fenylopropanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_9{\text{H}}_{11}{\text{NO}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki fenyloalaniny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku fenyloalaniny jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ połączona z pierścieniem fenylowym, to jest sześcioczłonowym pierścieniem aromatycznym., 8. TRYPTOFAN Trp, W
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$- indolylopropionowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_{11}{\text{H}}_{12}{\text{N}}_2{\text{O}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki tryptofanu. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a niebieskie - azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku tryptofanu jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ połączona z pięcioczłonowym pierścieniem indolu. Strukturę indolu stanowią dwa skondensowane pierścienie aromatyczne posiadające dwa wspólne atomy węgla, to jest atomy mostkowe. Pierwszy pięcioczłonowy pierścień buduje atom węgla związany z jednym z dwóch atomów mostkowych i podstawiony fragmentem zawierającym grupy aminową i karboksylową. Atom ten łączy się dalej w pierścieniu z grupą $\text{CH}$, ta z grupą $\text{NH}$, która to związana jest z drugim atomem mostkowym. Atomy mostkowe łączą się ze sobą, co zamyka pierwszy pierścień. Drugi pierścień jest pierścieniem sześcioczłonowym, do którego należą wspomniane atomy mostkowe., 9. TYROZYNA Tyr, Y
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-($4$-hydroksyfenylo)propanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_9{\text{H}}_{11}{\text{NO}}_3$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki tyrozyny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku tyrozyny jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ połączona z pierścieniem fenylowym, to jest sześcioczłonowym pierścieniem aromatycznym, który w pozycji czwartej podstawiony jest grupą $\text{OH}$., 10. KWAS ASPARAGINOWY Asp, D
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-aminobutanodiowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_4{\text{H}}_7{\text{NO}}_4$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki kwasu asparaginowego. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku kwasu asparaginowego jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ podstawiona grupą karboksylową $\text{COOH}$., 11. KWAS GLUTAMINOWY Glu, E
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-aminopentanodiowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_5{\text{H}}_9{\text{NO}}_4$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki kwasu glutaminowego. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku kwasu glutaminowego jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ połączona z drugą grupą metylenową ${\text{CH}}_2$ podstawioną grupą karboksylową $\text{COOH}$., 12. ARGININA Arg, R
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$5$-guanidynopentanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_6{\text{H}}_{14}{\text{N}}_4{\text{O}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki argininy. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a niebieskie - azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku argininy są trzy kolejno połączone ze sobą grupy metylenowe ${\text{CH}}_2$, z których ostatnia łączy się z grupą $\text{NH}$ związaną z atomem węgla połączonym za pomocą wiązania podwójnego z grupą $\text{NH}$ oraz za pomocą wiązania pojedynczego z grupą aminową., 13. HISTYDYNA His, H
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-imidazopropionowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_6{\text{H}}_9{\text{N}}_3{\text{O}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki histydyny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a niebieskie - azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku histydyny jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ połączona z pięcioczłonowym pierścieniem zbudowanym z atomu węgla połączonego za pomocą wiązania podwójnego z grupą $\text{CH}$ związaną z atomem azotu połączonym za pomocą wiązania podwójnego z grupą $\text{CH}$. Grupa ta wiąże się z grupą $\text{NH}$, która to łączy się z atomem węgla, co zamyka pierscień., 14. LIZYNA Lys, K
Nazwa systematyczna:
kwas $2$,$6$-diaminoheksanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_6{\text{H}}_{14}{\text{N}}_2{\text{O}}_2$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki lizyny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a niebieskie azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku lizyny są cztery kolejno połączone ze sobą grupy metylenowe ${\text{CH}}_2$, z których ostatnia łączy się z grupą aminową ${\text{NH}}_2$., 15. SERYNA Ser, S
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-hydroksypropanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_3{\text{H}}_7{\text{NO}}_3$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki seryny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku seryny jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ podstawiona grupą hydroksylową $\text{OH}$., 16. TREONINA Thr, T
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-hydroksybutanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_4{\text{H}}_9{\text{NO}}_3$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki treoniny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku treoniny jest grupa $\text{CH}$ podstawiona grupą metylową ${\text{CH}}_3$ oraz grupą hydroksylową $\text{OH}$., 17. CYSTEINA Cys, C
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-sulfanylopropanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_3{\text{H}}_7{\text{NO}}_2\text{S}$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki cysteiny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, kulka niebieska odpowiada atomowi azotu, zaś żółta - siarki. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku cysteiny jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ podstawiona grupą tiolową $\text{SH}$., 18. METIONINA Met, M
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$4$-metylotiobutanowy
Wzór sumaryczny: >C5H11NO2S
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki metioniny. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, kulka niebieska odpowiada atomowi azotu, zaś żółta - siarki. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku metioniny jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ związana z kolejną grupą metylenową podstawioną atomem siarki połączonym z grupą metylową ${\text{CH}}_3$., 19. ASPARAGINA Asn, N
Nazwa systematyczna:
kwas $2$-amino-$3$-amidopropanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_4{\text{H}}_8{\text{N}}_2{\text{O}}_3$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki asparaginy. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku asparaginy jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ podstawiona grupą ${\text{CONH}}_2$., 20. GLUTAMINA Gln, Q
Nazwa systematyczna:
kwas-$2$,$5$-diamino-$5$-oksopentanowy
Wzór sumaryczny: ${\text{C}}_5{\text{H}}_{10}{\text{N}}_2{\text{O}}_3$
Ilustracja przedstawiająca model kulkowo-pręcikowy cząsteczki glutaminy. Kulki czarne reprezentują atomy węgla, białe - atomy wodoru, czerwone - tlenu, a kulka niebieska odpowiada atomowi azotu. Aminokwas stanowi grupa $\text{CH}$, do której przyłączone są grupa aminowa ${\text{NH}}_2$, grupa karboksylowa $\text{COOH}$ oraz determinujący omawiany podział łańcuch boczny, którym w przypadku glutaminy jest grupa metylenowa ${\text{CH}}_2$ połączona z drugą grupą metylenową ${\text{CH}}_2$ podstawioną grupą ${\text{CONH}}_2$.