W najprostszym i najbardziej tradycyjnym słownikowym czy też encyklopedycznym rozumieniu społeczeństwospołeczeństwospołeczeństwo to szeroko pojęte zbiorowisko ludzi zamieszkujące dane terytorium, mające wspólną kulturę, wspólne tradycje, wspólną tożsamość, wspólne cele i podzielające wspólne wartości. W takim rozumowaniu społeczeństwo pozostaje społecznym terminem „parasolem” (z ang. umbrella term), który można interpretować jako ogólne pojęcie czy też koncept składający się z wielu innych, bardziej specyficznych pojęć/konceptów. Grupy społecznegrupa społecznaGrupy społeczne są jednymi z  najistotniejszych składowych społeczeństwa. Ich istnienie związane jest z polaryzacją, czyli rozróżnieniem na grupę „własną” i „obcą”.

RkbPhIZcwey8P1

Zdjęcie przedstawia grupę młodych ludzi siedzących w kole. Ponieważ zdjęcie jest robione z góry widać tylko bose nogi i dłonie młodych ludzi.[

Aby mówić o polaryzacji społecznejpolaryzacja społecznapolaryzacji społecznej, nie trzeba oczywiście skupiać się na grupach społecznych. Zjawisko to można równie dobrze zbadać, skupiając się na ogólnej koncepcji społeczeństwa. Niemniej studium przypadku nad grupami społecznymi umożliwi bardziej przejrzystą analizę tego procesu.

Czym właściwie jest grupa społeczna? W encyklopedii PWN można przeczytać, że pojęcie grupy społecznej jest jednym z podstawowych terminów w socjologii. Oznacza zbiorowisko ludzi, między którymi istnieje więź społeczna, związana z poczuciem wspólnoty i przynależności, wspólnymi wartościami, celami i działaniami. Nieco głębszą definicję grupy społecznej można znaleźć w publikacji Piotra Sztompki. Według niego grupa społeczna to:

Podziały na „swoich” i „obcych” w społeczeństwie pojawiają się za każdym razem, gdy przeciwstawione zostają przynajmniej dwie różne grupy społeczne. Już samo istnienie wielu grup skutkuje automatycznym, często nawet nieświadomym podziałem na grupę „własną” i grupę „obcą”.

R1Glj3RaQtO9p1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę w garniturze. Mężczyzna ma owalną twarz, krótkie wąsy i siedzi bokiem do widza.

Termin grupa „własna” został wprowadzony do socjologii przez amerykańskiego naukowca Williama Sumnera. Koncepcja grupy „własnej” i grupy „obcej” opiera się na etnocentryzmieetnocentryzmetnocentryzmie, który głosi, że systemy wartości grupy „własnej”, jej kultura i cele są wyższe, ważniejsze, godne powielania, a nie te reprezentowane przez grupy „obce”. To grupa „własna” powinna być punktem odniesienia dla pozostałych. Skutkuje to pozytywnym postrzeganiem grupy „własnej”, wręcz idealizowaniem jej, oraz negatywnym nastawieniem i przejawiającą się na wielu poziomach dyskryminacjądyskryminacjadyskryminacją grupy „obcej”.

Przyjmując postawę etnocentryzmu, z góry zakłada się, że:

• grupa „własna” jest silna, a grupa „obca” słaba;

• grupa „własna” ma wyższe standardy, które są słuszne i należy traktować je jako uniwersalne;

• nawiązując do poprzedniego punktu, standardy i przekonania grupy „obcej” traktowane są jako nieprawidłowe i godne krytyki lub potępienia, co skutkuje subiektywnym przekonaniem, że istnieją powody do nienawiści i niechęci w stosunku do grupy „obcej” oraz do odczuwania przed nią nieufności i strachu;

• warto współpracować z członkami grupy „własnej” i należy ograniczać czy też zaniechać jakiejkolwiek współpracy/kontaktu z grupą „obcą”.

Postawa etnocentryczna, o której pisał Sumner, łączy się także z teorią tzw. kwadratu ideologicznegokwadrat ideologicznykwadratu ideologicznego holenderskiego językoznawcy Teuna van Dijka (z ang. ideological square). W skrócie teoria ta skupia się na:

• podkreślaniu dobrych działań i bagatelizowaniu złych działań grupy „własnej”;

• podkreślaniu złych działań i bagatelizowaniu dobrych działań grupy „obcej”;

• przedstawieniu grupy „własnej” jako tej dobrej i grupy „obcej” jako tej złej.

Poruszając temat polaryzacji społecznej, warto się również odnieść do koła konfliktu Christophera Moore’a, amerykańskiego mediatora i projektanta systemów zarządzania konfliktami.

RWlgbZor2t0tW

Grafika przedstawia koło konfliktu Moore’a. Na wykresie przedstawiono kategorie konfliktu wraz z opisami. 1. Konflikt wartości: różnica religii, ideologii, tradycji; wartości związane z własną tożsamością osoby; wartości dnia codziennego. 2. Konflikt danych: brak informacji; błędne rozumienie danych; różne interpretacje danych; różne procedury zbierania danych. 3. Konflikt interesów: interesy rzeczowych; interesy proceduralne; interesy psychologiczne. 4. Konflikt relacji: błędne spostrzeganie; zła komunikacja; silne emocje; stereotypy; negatywne, odwetowe działania. 5. Konflikt strukturalny: nierówna kontrola zasobów; nierówny rozkład sił; rozmieszczenie przestrzenne; ograniczenia czasowe; różne rolę społeczne.

Christopher Moore wyróżnił pięć kategorii konfliktów. A czym są konflikty, jeśli nie skutkiem interakcji dwóch lub więcej grup społecznych lub oczywiście jednostek? W kole konfliktu Moore’a również więc znajdziemy informacje odnośnie do przyczyn polaryzacji społeczeństwa. W kontekście podziału na grupę „własną” i grupą „obcą” konflikty wartości, interesów i relacji wydają się idealnie łączyć z postawą etnocentryzmu i teorią kwadratu ideologicznego.

Wszystkie wyżej wymienione kwestie prowadzą niestety do społecznej polaryzacji, której skutkami są z kolei nietolerancja i szeroko rozumiana stygmatyzacjastygmatyzacjastygmatyzacja, manifestująca się na wiele sposobów.

Słownik