Ilustracja przedstawia zależności grup w społeczeństwie. Na społeczeństwo składają się grupy społeczne: grupa społeczna A i grupa społeczna B. Przez jej członków postrzegane są one z perspektywy – grupa „własna” kontra grupa „obca”. Każda z grup postrzega tę drugą jako obcą, a swoją jako własną z czego wynikają określone skutki: nietolerancja i stygmatyzacja, stereotypy, konflikty i nieporozumienia, dyskryminacja. Zadane jest pytanie: Jak się przeciwstawić? I odpowiedzi: odnaleźć wspólną płaszczyznę porozumienia i tolerancja nie jest równa akceptacji. Opisy interaktywne: 1. Grupa „własna”:
– zróźnicowanie i indywidualizm;
– wyolbrzymianie pozytywnego zachowania, cech i zasług;
– umniejszanie negatywnego zachowania i cech;
– negatywne zachowanie jest skutkiem sytuacji z zewnątrz;
– pozytywne zachowanie wynika ze szlachetnego charakteru członków grupy;
– przekonanie o własnej nieomylności i wyjątkowości;
– wspólne wartości, przekonania, cele., 2. Grupa „własna”:
– zróżnicowanie i indywidualizm;
– wyolbrzymianie pozytywnego zachowania, cech i zasług;
– umniejszanie negatywnego zachowania i cech;
– negatywne zachowanie jest skutkiem sytuacji z zewnątrz;
– pozytywne zachowanie wynika ze szlachetnego charakteru członków grupy;
– przekonanie o własnej nieomylności i wyjątkowości;
– wspólne wartości, przekonania, cele., 3. Grupa „obca”:
– jednorodność i brak zróżnicowania grupy obcej (tzw. błąd jednorodności);
– wyolbrzymianie negatywnego zachowania i cech;
– umniejszanie pozytywnego zachowania, cech i zasług;
– pozytywne zachowanie nie jest zasługą członków grupy, a sytuacji losowej z zewnątrz;
– negatywne zachowanie jest spowodowane złym charakterem członków grupy;
– inne wartości, przekonania, cele., 4. Stereotypy Błąd jednorodności grupy „obcej” (z ang. outgroup homogeneity bias) w wielkiej mierze jest odpowiedzialny za powstawanie negatywnych stereotypów. Cechą charakterystyczną dla grupy „własnej” jest postrzeganie jej członków jako osób zróżnicowanych, jako indywidualności, które wnoszą różnorodność i wartościowość do grupy. Sytuacja przedstawia się inaczej w przypadku grupy „obcej”, której członkowie są postrzegani przez grupę „własną” jako identyczni. Przedstawiciele „innych” są tacy sami, nie cechują się różnorodnością i indywidualizmem, co oczywiście nie jest zgodne z prawdą. Grupa „własna” postrzega więc grupę „obcą” stereotypowo, niejednokrotnie przypisując wszystkim przedstawicielem grupy zewnętrznej jednakowe negatywne cechy czy też wartości., 5. Dyskryminacja Dyskryminacja oznacza niewłaściwe traktowanie drugiej osoby ze względu na to, kim i jaka jest, jakie są podzielane przez nią wartości, jej światopogląd, postępowanie i zachowanie.
Do najczęstszych rodzajów dyskryminacji należy dyskryminacja ze względu na:
– narodowość (szowinizm);
– niepełnosprawność;
– orientację seksualną;
– płeć (seksizm);
– pochodzenie;
– przekonania/działania;
– rasę (rasizm);
– religię;
– status społeczny;
– wiek;
– wygląd zewnętrzny., 6. W literaturze specjalistycznej wspólna płaszczyzna porozumienia (z ang. common ground), jest definiowana przez językoznawców i socjologów jako klucz do nawiązywania i utrzymywania jakichkolwiek relacji społecznych, zarówno tych podstawowych, jak i bardziej rozbudowanych.
Wspólna płaszczyzna porozumienia to nic innego, jak podstawa wszelkiego poznania między członkami danej grupy społecznej, jak i poza nią, w kontaktach między różnymi grupami. Holenderski językoznawca Teun van Dijk rozróżnia wspólną płaszczyznę porozumienia typu „mikro” i „makro” (luźne tłumaczenie z języka angielskiego).
Wspólna płaszczyzna typu „mikro” to zestaw przekonań, wartości, celi itp., które umożliwiają komunikację i kooperację między członkami tej samej grupy. Natomiast wspólna płaszczyzna typu „makro” wychodzi poza relacje wewnątrzgrupowe i umożliwia kontakty międzygrupowe.
W przypadku polaryzacji społecznej i podziału na grupę „własną” i grupę „obcą” próba odnalezienia wspólnej płaszczyzny porozumienia jest pierwszym krokiem do przeciwstawieniu się negatywnym skutkom istnienia takiego podziału. Otwartość na drugiego człowieka i na to, co sobą reprezentuje, w co wierzy i do czego dąży, nie jest równoważna z automatycznym powieleniem jej poglądów i ich akceptacją. Otwartość i próba wypracowania wspólnej płaszczyzny porozumienia oznacza chęć odnalezienia czegoś, co łączy dwie grupy i co byłoby podstawą właściwej interakcji. Wypracowanie wspólnej płaszczyzny porozumienia jest najlepszą podstawą do dialogu, komunikacji i interakcji w każdej sferze życia społecznego, między wszystkimi jednostkami w społeczeństwie., 7. Tolerancja i akceptacja niejednokrotnie bywają traktowane jako pojęcia zamienne, podczas gdy zdecydowanie nie są one synonimami. Już same definicje słownikowe obrazują jedną zasadniczą różnicę.
W słownikach tolerancja definiowana jest jako poszanowanie poglądów drugiej osoby, jej wierzeń i upodobań, które różnią się od podzielanych przez inną osobę. Natomiast słownikowa definicja akceptacji jest bogatsza o aspekt aprobaty, uznania, formalnej zgody na poglądy drugiej osoby. Innymi słowy, tolerancja jest możliwa bez akceptacji, ale akceptacja nie jest możliwa bez tolerancji.
Osoba tolerancyjna cechuje się otwartością i szacunkiem wobec odmienności. Zdaje sobie sprawę z tego, że „inny” nie oznacza „gorszy”. Jest gotowa do dialogu i wypracowania wspólnej płaszczyzny porozumienia. To, że ktoś ma inne poglądy, wyznaje inne zasady, ma inne cele i podziela inne wartości, nie oznacza, że nie ma racji i że nie należy mu się szacunek, pod warunkiem, że to, co sobą reprezentuje, nie krzywdzi innych. Istnieje granica tolerancji, o której nie wolno zapominać. Są zachowania i przekonania, których nie sposób tolerować, których tolerancja skutkuje niebezpiecznymi konsekwencjami. Na świecie istnieją uniwersalne zasady zachowania i postępowania, których nie wolno łamać. Problem pojawia się tam, gdzie to, co oznacza „uniwersalne” i „podstawowe”, się różni. Dla jednych dane zachowanie czy pogląd jest oczekiwane i postrzegane jako uniwersalne, podczas gdy dla drugiej strony jest nie do zaakceptowania i wbrew jej światopoglądowi (przykład: różne religie).
Nie należy mylić tolerancji i otwartości z automatyczną i bezwarunkową akceptacją. Można być osobą otwartą i tolerancyjną, gotową do dialogu, ale jednocześnie nieakceptującą danego poglądu, przekonania czy zachowania. Osoba tolerancyjna może wykazać się zainteresowaniem, chęcią dowiedzenia się więcej i zrozumienia, może z czasem zmienić swoje poglądy całkowicie lub częściowo, ale nie musi. Człowiek często spotyka się z przekonaniami, które są dla niego dziwne i niezrozumiałe, z którymi absolutnie się nie zgadza. Jeśli jednak nie są one krzywdzące i niezgodne z uniwersalnymi poglądami, i zasadami postępowania w życiu społecznym, to zasługują one na poszanowanie i tolerancję.