Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Upadek władzy królewskiej

RlWLs45q9Dcsz1
Odrysowana zaginiona karta z tzw. Kodeksu Matyldy, średniowiecznego kodeksu z ok. 1027 r., będącego prezentem Matyldy, księżnej lotaryńskiej i córki księcia szwabskiego, dla króla Mieszka II. Scena przedstawia moment wręczania daru. Celem podarunku było uzyskanie wsparcia Mieszka jako sojusznika przeciwko królowi niemieckiemu Konradowi II.
Wyjaśnij, o czym świadczy scena przedstawiona na miniaturze.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W 1031 r. nastąpił jednoczesny atak na Polskę wojsk niemieckich Konrada II oraz ruskich księcia Jarosława Mądrego. Osamotniony Mieszko poniósł zupełną klęskę i zbiegł do Czech, gdzie został schwytany przez czeskiego księcia Ołdrzycha. Państwo Piastów pogrążyło się w głębokim kryzysie, ale klęska króla wynikała również z przyczyn wewnętrznych. Bezprym i Otton, przyrodni bracia Mieszka, odsunięci wcześniej od dziedziczenia przez Bolesława Chrobrego, domagali się udziału we władzy. Wygnani przez Mieszka II, wraz z wojskami ruskimi wkroczyli do Polski. Cesarz na tronie polskim osadził Bezpryma, wyznaczając jednocześnie dzielnice Ottonowi i innemu Piastowi, kuzynowi Mieszka – Dytrykowi. Zwierzchnictwo cesarstwa nad Polską zostało w pełni przywrócone, a walki wewnątrzdynastyczne obniżyły autorytet Piastów.

Po kilku miesiącach okrutnych rządów Bezprym został w 1032 r. zamordowany. Wówczas Mieszko II powrócił do Polski za cenę zrzeczenia się korony królewskiej oraz hołdu złożonego cesarzowi w Merseburgu. W następnym roku, po zgonie Ottona, Mieszko wygnał Dytryka i zjednoczył kraj, już jednak w 1034 r. sam zmarł, przed śmiercią przekazawszy władzę swej żonie, królowej Rychezie, i synowi, Kazimierzowi, później nazwanemu Odnowicielem.

Bunt i nawrót pogaństwa

Zbuntowani poddani zmusili Kazimierza do opuszczenia kraju. Książę uciekł na Węgry, gdzie został uwięziony przez króla Stefana. Upadek władzy centralnej spowodował w latach 30. XI w. tzw. reakcję pogańską, czyli wystąpienie przeciwko Kościołowi, w wyniku którego polska organizacja kościelna została zupełnie zniszczona. Wówczas, w 1038 lub 1039 r., na niebroniony przez nikogo kraj napadł książę czeski Brzetysław. Czesi złupili Wielkopolskę i zagarnęli Śląsk i Kraków. Władza dynastii Piastów zupełnie zanikła.

RFClbFpgvBlBa1
Mapa przedstawia Polskę w jedenastym wieku. Stolicami Polski przed 1037 rokiem było Gniezno, Poznań i Ostrów Lednicki. W 1037 roku Polska obejmowała obszar Śląska, Wielkopolski, Pomorza, Pomorza Gdańskiego, Mazowsza, i Małopolski.  Państwo Miecława obejmowało obszar Mazowsza i północno wschodniej Wielkopolski. Północno centralny obszar Mazowsza został objęty tak zwaną mazowiecką częścią nadania  dla klasztoru w Mogilnie. Jaćwież i Litwę zajmowały ludy bałtyckie związane z państwem Miecława. W 1039 roku Śląsk i Małopolska zostały utracone na rzecz państwa Czeskiego. W 1041 roku na mocy pokoju ratyzbońskiego Kazimierz pierwszy odzyskał Małopolskę z rąk Czechów i przyłączył ją do Polski. Od 1038 do 1039 roku Wielkopolanie uchodzili Wielkopolski do Mazowsza. W 1038 roku obszary Centralnej i południowej wielkopolski jak i północnego Śląska były objęte powstaniem ludowym. W 1039 roku Czesi zaatakowali Polskę przeszli przez Śląsk i dotarli, aż do Giecza na południe od Gniezna. Rusini w 1038 roku zaatakowali Jaćwież, w 1040 Litwę, a w 1041 Polskę w okolicach Brześcia. W 1039 roku Miecław wyruszył do Wielkopolski.
Zasięg reakcji pogańskiej ok. 1038 roku. Wskaż tereny utracone na rzecz Czech po najeździe księcia czeskiego Brzetysława.
Źródło: Hoodinski za: Janusz Bieniak, Państwo Miecława. Studium Analityczne, PWN, Warszawa 2012, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródła opisujące wystąpienie poddanych przeciw Piastom podkreślają jego pogańskipogaństwopogański charakter. Ofiarą buntowników padli biskupi i księża, uderzenie w Kościół było bowiem uderzeniem w państwo. Prawdopodobnie rozrastający się aparat władzy, utrzymywany z danindaninadanin płaconych przez ludność, okazał się ciężarem trudnym do udźwignięcia. Utrzymanie armii i prowadzenie wojen, budowa grodów kosztowały, a na to wszystko musieli łożyć piastowscy poddani. Tak o tych wydarzeniach pisał kronikarz Gall Anonim:

Gall Anonim Kronika polska

I choć tak wielkie krzywdy i klęski znosiła Polska od obcych, to jeszcze nierozsądniej i sromotniej dręczoną była przez własnych mieszkańców. Albowiem niewolnicy powstali na panów, wyzwoleńcy przeciwko szlachetnie urodzonym, sami się do rządów wynosząc, a jednych z nich na odwrót w służbie dla siebie zatrzymawszy, innych pozabijawszy, pobrali ich żony w sprośny sposób i zbrodniczo rozdrapali dostojeństwa. Nadto jeszcze, porzucając wiarę katolicką – czego wypowiedzieć nie możemy bez płaczu i lamentu – podnieśli bunt przeciw biskupom i kapłanom Bożym i niektórych z nich, jakoby w zaszczytniejszy sposób, mieczem zgładzili, a innych, jakoby rzekomo godnych lichszej śmierci, ukamienowali.

Gall Źródło: Gall Anonim, Kronika polska. Cytat za: Paweł Jasienica, Polska Piastów, Warszawa 2007, s. 95–95.

Istotne znaczenie miał też zapewne upadek autorytetu dynastii spowodowany spektakularną klęską Mieszka II i jego walką z braćmi. Niewątpliwie dał też o sobie znać separatyzmseparatyzmseparatyzm plemion niegdyś podbitych przez Polan, np. na Mazowszu Miecław, dawny cześnikcześnikcześnik dworu Mieszka, zorganizował własne państewko, które przetrwało do 1047 r. To właśnie tam uciekali mieszkańcy objętej powstaniem Wielkopolski. Niezależność Pomorza, gdzie do władzy doszli lokalni książęta, okazała się bardziej trwała.

Słownik

cześnik
cześnik

nadworny urzędnik w średniowiecznej Polsce (do końca XIII w.), który był odpowiedzialny za zaopatrzenie piwnicy władcy i przygotowywanie podczas uczt pucharów z winem; od XIV w. był to tytuł honorowy

danina
danina

podatek, opłata składana przez poddanych

pogaństwo
pogaństwo

(z łac. paganus – bałwochwalca, oddający cześć fałszywym bóstwom) dla chrześcijan: wyznawanie religii niechrześcijańskiej, szczególnie politeistycznej

scheda
scheda

(łac. scheda - rozdarty kawałek) spadek, dziedzictwo; odziedziczenie majątku, władzy lub wysokiego stanowiska; także: przeszłe tradycje, które mają wpływ na teraźniejszość

separatyzm
separatyzm

(z łac. separatio – oddzielenie) dążenie jakiejś grupy etnicznej, religijnej lub politycznej do wyodrębnienia się z większej całości polityczno‑społecznej

Słowa kluczowe

reakcja pogańska, Polska wczesnopiastowska, polskie średniowiecze, Bezprym, Mieszko II, książę czeski Brzetysław, Polska pierwszych Piastów

Bibliografia

Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

P. Jasienica, Polska Piastów, Warszawa 2007.

Mieszko II, dodatek „Rzeczpospolitej” z cyklu Władcy Polski (nr 2a), 15.09.2007.

Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku), t. 1, Społeczeństwo i państwo polskie do połowy XIII wieku, oprac. G. Labuda i B. Miśkiewicz, Poznań 1966.