Przeczytaj
Upadek władzy królewskiej
W 1031 r. nastąpił jednoczesny atak na Polskę wojsk niemieckich Konrada II oraz ruskich księcia Jarosława Mądrego. Osamotniony Mieszko poniósł zupełną klęskę i zbiegł do Czech, gdzie został schwytany przez czeskiego księcia Ołdrzycha. Państwo Piastów pogrążyło się w głębokim kryzysie, ale klęska króla wynikała również z przyczyn wewnętrznych. Bezprym i Otton, przyrodni bracia Mieszka, odsunięci wcześniej od dziedziczenia przez Bolesława Chrobrego, domagali się udziału we władzy. Wygnani przez Mieszka II, wraz z wojskami ruskimi wkroczyli do Polski. Cesarz na tronie polskim osadził Bezpryma, wyznaczając jednocześnie dzielnice Ottonowi i innemu Piastowi, kuzynowi Mieszka – Dytrykowi. Zwierzchnictwo cesarstwa nad Polską zostało w pełni przywrócone, a walki wewnątrzdynastyczne obniżyły autorytet Piastów.
Po kilku miesiącach okrutnych rządów Bezprym został w 1032 r. zamordowany. Wówczas Mieszko II powrócił do Polski za cenę zrzeczenia się korony królewskiej oraz hołdu złożonego cesarzowi w Merseburgu. W następnym roku, po zgonie Ottona, Mieszko wygnał Dytryka i zjednoczył kraj, już jednak w 1034 r. sam zmarł, przed śmiercią przekazawszy władzę swej żonie, królowej Rychezie, i synowi, Kazimierzowi, później nazwanemu Odnowicielem.
Bunt i nawrót pogaństwa
Zbuntowani poddani zmusili Kazimierza do opuszczenia kraju. Książę uciekł na Węgry, gdzie został uwięziony przez króla Stefana. Upadek władzy centralnej spowodował w latach 30. XI w. tzw. reakcję pogańską, czyli wystąpienie przeciwko Kościołowi, w wyniku którego polska organizacja kościelna została zupełnie zniszczona. Wówczas, w 1038 lub 1039 r., na niebroniony przez nikogo kraj napadł książę czeski Brzetysław. Czesi złupili Wielkopolskę i zagarnęli Śląsk i Kraków. Władza dynastii Piastów zupełnie zanikła.
Źródła opisujące wystąpienie poddanych przeciw Piastom podkreślają jego pogańskipogański charakter. Ofiarą buntowników padli biskupi i księża, uderzenie w Kościół było bowiem uderzeniem w państwo. Prawdopodobnie rozrastający się aparat władzy, utrzymywany z danindanin płaconych przez ludność, okazał się ciężarem trudnym do udźwignięcia. Utrzymanie armii i prowadzenie wojen, budowa grodów kosztowały, a na to wszystko musieli łożyć piastowscy poddani. Tak o tych wydarzeniach pisał kronikarz Gall Anonim:
Kronika polskaI choć tak wielkie krzywdy i klęski znosiła Polska od obcych, to jeszcze nierozsądniej i sromotniej dręczoną była przez własnych mieszkańców. Albowiem niewolnicy powstali na panów, wyzwoleńcy przeciwko szlachetnie urodzonym, sami się do rządów wynosząc, a jednych z nich na odwrót w służbie dla siebie zatrzymawszy, innych pozabijawszy, pobrali ich żony w sprośny sposób i zbrodniczo rozdrapali dostojeństwa. Nadto jeszcze, porzucając wiarę katolicką – czego wypowiedzieć nie możemy bez płaczu i lamentu – podnieśli bunt przeciw biskupom i kapłanom Bożym i niektórych z nich, jakoby w zaszczytniejszy sposób, mieczem zgładzili, a innych, jakoby rzekomo godnych lichszej śmierci, ukamienowali.
Istotne znaczenie miał też zapewne upadek autorytetu dynastii spowodowany spektakularną klęską Mieszka II i jego walką z braćmi. Niewątpliwie dał też o sobie znać separatyzmseparatyzm plemion niegdyś podbitych przez Polan, np. na Mazowszu Miecław, dawny cześnikcześnik dworu Mieszka, zorganizował własne państewko, które przetrwało do 1047 r. To właśnie tam uciekali mieszkańcy objętej powstaniem Wielkopolski. Niezależność Pomorza, gdzie do władzy doszli lokalni książęta, okazała się bardziej trwała.
Słownik
nadworny urzędnik w średniowiecznej Polsce (do końca XIII w.), który był odpowiedzialny za zaopatrzenie piwnicy władcy i przygotowywanie podczas uczt pucharów z winem; od XIV w. był to tytuł honorowy
podatek, opłata składana przez poddanych
(z łac. paganus – bałwochwalca, oddający cześć fałszywym bóstwom) dla chrześcijan: wyznawanie religii niechrześcijańskiej, szczególnie politeistycznej
(łac. scheda - rozdarty kawałek) spadek, dziedzictwo; odziedziczenie majątku, władzy lub wysokiego stanowiska; także: przeszłe tradycje, które mają wpływ na teraźniejszość
(z łac. separatio – oddzielenie) dążenie jakiejś grupy etnicznej, religijnej lub politycznej do wyodrębnienia się z większej całości polityczno‑społecznej
Słowa kluczowe
reakcja pogańska, Polska wczesnopiastowska, polskie średniowiecze, Bezprym, Mieszko II, książę czeski Brzetysław, Polska pierwszych Piastów
Bibliografia
Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.
P. Jasienica, Polska Piastów, Warszawa 2007.
Mieszko II, dodatek „Rzeczpospolitej” z cyklu Władcy Polski (nr 2a), 15.09.2007.
Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku), t. 1, Społeczeństwo i państwo polskie do połowy XIII wieku, oprac. G. Labuda i B. Miśkiewicz, Poznań 1966.