Uzależnieniem nazywamy nabyte zaburzenia zdrowia psychicznego i fizycznego, polegające na odczuwaniu okresowego lub stałego przymusu wykonywania danej czynności lub przyjmowania konkretnej substancji. Wyróżniamy dwa rodzaje uzależnienia: fizyczne i psychiczne.

Uzależnienie fizyczne to silna potrzeba zażywania danej substancji lub wykonywania danej czynności, która objawia się nieprzyjemnymi symptomami, np. bezsennością, biegunką lub wymiotami.

Z kolei uzależnienie psychiczne nie prowadzi do przykrych następstw fizjologicznych, ale odpowiada za działanie kompulsywne lub konsumpcję pod presją narastającego dyskomfortu.

W przypadku uzależnienia od substancji wpływających na biochemię ośrodkowego układu nerwowego mamy do czynienia z obydwoma rodzajami uzależnienia – fizycznym i psychicznym. Nałogowe czynności wynikają z uzależnienia psychicznego.

Każde uzależnienie powstaje stopniowo. Możemy wyróżnić kilka etapów tego procesu. Pierwsza jest faza eksperymentowania, czyli szukania nowych doświadczeń i poznawania danej substancji. Następnie mamy do czynienia z fazą czerpania przyjemności z zażywania. Przed samym uzależnieniem występuje jeszcze faza problemowego używania (inaczej nadużywania tej substancji).

Uzależnienie od nikotynynikotynanikotyny jest chorobą, która ma przewlekły i nawracający charakter. Raz wykształcona zależność od tej substancji wywołuje zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Prowadzi to do występowania zespołu abstynencyjnego w chwili zaprzestania palenia i dużego ryzyka powrotu do palenia, nawet po wielu latach. Szacuje się, że w Polsce papierosy pali co trzeci mężczyzna i co piąta kobieta. Wbrew powszechnemu mniemaniu nikotyna działa pobudzająco na układ nerwowy. Podwyższa też ciśnienie tętnicze krwi. Nie jest więc substancją o działaniu uspokajającym, jak się często uważa.

Indeks górny Źródło: Komunikat z badań CBOS Nr 104/2019 Palenie papierosów. Indeks górny koniec^{Źródło: Komunikat z badań CBOS Nr 104/2019 Palenie papierosów.}

Kwestionariusz według Fagerströma pozwala lekarzowi ocenić stopień uzależnienia od nikotyny. Składa się z sześciu pytań. Każda odpowiedź jest punktowana, a po zsumowaniu punktacji można określić stopień uzależnienia.

Ra3FzyYfEQsCM

Ilustracja przedstawia kwestionariusz uzależnienia od nikotyny według Fagerströma. Są w nim pytania oraz odpowiedzi, za które można otrzymać przyporządkowane do nich punkty. Ilość punktów na końcu sumuje się i ich wysokość przyporządkowuje do określonej grupy, która świadczy o stopniu uzależnienia od nikotyny. 1. Kiedy po przebudzeniu zapalasz pierwszego papierosa? Do 5 minut – 3 punkty, po 6‑30 minutach – 2 punkty, po 31‑60 minutach – 1 punkt, po 60 minutach – 0 punktów. 2. Czy powstrzymanie się od palenia w miejscach, gdzie palić nie wolno jest dla ciebie problemem? tak – 1 punkt, nie – 0 punktów. 3. Z którego papierosa najtrudniej ci zrezygnować? z pierwszego rano – 1 punkt, z każdego innego – 0 punktów. 4. Ile papierosów wypalasz dziennie? ≤ 10 – 0 punktów, 11‑20 – 1 punkt, 21‑30 – 2 punkty, ≥ 31 punktów. 5. Czy rano palisz więcej papierosów niż w ciągu dnia? tak – 1 punkt, nie – 0 punktów. 6. Czy nie możesz się powstrzymać od palenia nawet podczas choroby, gdy musisz leżeć w łóżku? tak – 1 punkt, nie – 0 punktów. Po odpowiedzi na pytania – sumujemy uzyskane punkty i określamy stopień uzależnienia od nikotyny: słabe – od 0 do 3 punktów, średnie: od 4 do 6 punktów, silne: od 7 do 10 punktów.

Szacuje się, że ponad 2 proc. populacji Polski jest uzależnione od alkoholu, a 15 proc. go nadużywa. Najbardziej znanym kwestionariuszem oceniającym to uzależnienie jest AUDIT (z ang. Alcohol Use Disorders Identification Test, czyli Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych ze Spożywaniem Alkoholu).

Indeks górny Źródło: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/metadane/metryka/2490 Indeks górny koniec^{Źródło: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/metadane/metryka/2490}

RNrZPWeXrHUuG

Ilustracja przedstawia kwestionariusz uzależnienia od alkoholu. Są w nim pytania oraz odpowiedzi, za które można otrzymać przyporządkowane do nich punkty. 1. Jak często pijesz napoje zawierające alkohol? Nigdy – 0 punktów, raz w miesiącu lub rzadziej – 1 punkt, 2 do 4 razy w miesiącu – 2 punkty , 2 do 3 razy w tygodniu – 3 punkty, 4 razy w tygodniu lub częściej – 4 punkty. 2. Ile porcji standardowych zawierających alkohol wypijasz w trakcie typowego dnia picia? 1‑2 porcje – 0 punktów, 3‑4 porcje – 1 punkt, 5‑6 porcji – 2 punkty, 7‑9 porcji – 3 punkty, 10 lub więcej porcji – 4 punkty. 3. Jak często wypijasz 6 lub więcej porcji podczas jednej okazji? Nigdy – 0 punktów, rzadziej niż raz w miesiącu – 1 punkt, raz w miesiącu – 2 punkty, raz w tygodniu – 3 punkty, codziennie lub prawie codziennie – 4 punkty. 4. Jak często w ciągu ostatniego roku stwierdzałeś/aś, że nie możesz zaprzestać picia po jego rozpoczęciu? Nigdy – 0 punktów, rzadziej niż raz w miesiącu – 1 punkt, raz w miesiącu – 2 punkty, raz w tygodniu – 3 punkty, codziennie lub prawie codziennie – 4 punkty. 5. Jak często w ciągu ostatniego roku zdarzyło Ci się z powodu picia alkoholu zrobić coś niewłaściwego, co naruszałoby normy i zwyczaje przyjęte w Twoim środowisku? Nigdy – 0 punktów, rzadziej niż raz w miesiącu – 1 punkt, raz w miesiącu – 2 punkty, raz w tygodniu – 3 punkty, codziennie lub prawie codziennie – 4 punkty. 6. Jak często w ciągu ostatniego roku musiałeś/aś się rano napić, aby móc dojść do siebie po „dużym piciu” z poprzedniego dnia? Nigdy – 0 punktów, rzadziej niż raz w miesiącu – 1 punkt, raz w miesiącu – 2 punkty, raz w tygodniu – 3 punkty, codziennie lub prawie codziennie – 4 punkty. 7. Jak często w ciągu ostatniego roku doświadczyłeś/aś poczucia winy lub wyrzutów sumienia po wypiciu alkoholu? Nigdy – 0 punktów, rzadziej niż raz w miesiącu – 1 punkt, raz w miesiącu – 2 punkty, raz w tygodniu – 3 punkty, codziennie lub prawie codziennie – 4 punkty. 8. Jak często w ciągu ostatniego roku nie byłeś/aś w stanie z powodu picia przypomnieć sobie co wydarzyło się poprzedniego wieczoru? Nigdy – 0 punktów, rzadziej niż raz w miesiącu – 1 punkt, raz w miesiącu – 2 punkty, raz w tygodniu – 3 punkty, codziennie lub prawie codziennie – 4 punkty. 9. Czy zdarzyło się, że Ty lub jakaś inna osoba doznała urazu w wyniku Twojego picia? nie – 0 punktów, tak, ale nie w ostatnim roku – 2 punkty, tak, ale w ciągu ostatniego roku – 4 punkty. 10. Czy zdarzyło się, że krewny, przyjaciel albo lekarz interesował się Twoim piciem lub sugerował jego ograniczenie? nie – 0 punktów, tak, ale nie w ostatnim roku – 2 punkty, tak, ale w ciągu ostatniego roku – 4 punkty.

Test składa się z dziesięciu pytań, a każda odpowiedź jest punktowana. Po udzieleniu odpowiedzi należy zsumować liczbę punktów, aby otrzymać wzorzec spożywania alkoholu.

R13TzdUQx07bC

Grafika przedstawia interpretację wyników testu AUDIT. Wzorzec spożywania alkoholu: - Picie o niskim poziomie ryzyka: do 8 punktów - Ryzykowne spożywanie alkoholu: 8 -15 punktów - Szkodliwe picie alkoholu: 16‑19 punktów - Podejrzenie uzależnienia od alkoholu: 20 i więcej.

Uzależnienie od internetu i gier komputerowych można opisać jako poczucie wewnętrznego przymusu bycia w sieci lub grania. Choć nie ma dokładnych danych dotyczących tego rodzaju uzależnienia, to szacuje się, że problem ten występuje u 5 do 10 proc. internautów na świecie. Daje to ok. 420 do 840 mln ludzi w skali globu. Dla zobrazowania powszechności problemu warto przyjrzeć się statystykom dotyczących narkotyków – z nielegalnymi środkami odurzającymi ma kontakt od 3,5 do 7 proc. populacji świata.

Indeks górny Źródło: https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/74360,uzaleznienie-od-komputera-i-sieci-siecioholizm; https://www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/wdr2021.html Indeks górny koniec^{Źródło: https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/74360,uzaleznienie-od-komputera-i-sieci-siecioholizm; https://www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/wdr2021.html}

Uzależnienie od internetu wykrywa się z pomocą testu dr Kimberly Young. W tym celu należy odpowiedzieć twierdząco lub przecząco na poniższe pytania.

Za uzależnioną uważa się osobę, która odpowie twierdząco na co najmniej pięć z powyższych pytań.

Słownik