Geneza wojny

Konflikt między katolikami a protestantami w cesarstwie narastał od początku XVII stulecia. U jego podstaw leżało nasilanie się kontrreformacjikontrreformacjakontrreformacji. Zaniepokojeni protestanci w 1608 r. zawiązali pod przewodnictwem palatyna reńskiego Unię Protestancką. Rok później z inicjatywy księcia bawarskiego powstała Liga Katolicka, której przewodził elektorelektorzyelektor Bawarii Maksymilian I Bawarski. Konflikt religijny dodatkowo komplikowała sytuacja prawno‑polityczna w Rzeszy związana z wzajemnymi zależnościami między cesarzem a poszczególnymi państwami wchodzącymi w skład cesarstwa. Źródłem konfliktów były tutaj sprzeczne dążenia: cesarza – do wzmocnienia swej władzy oraz książąt, którzy usiłowali do tego nie dopuścić. W miarę wzrostu napięcia postępował rozłam sceny politycznej w krajach niemieckich. W tej sytuacji wybór na króla Czech arcyksięcia Ferdynanda II HabsburgaFerdynand II HabsburgFerdynanda II Habsburga, gorliwego rzecznika absolutyzmu i odbudowy potęgi Kościoła katolickiego, sprawił, że wybuch wojny był już tylko kwestią czasu.

R1EyQplnTZaPn1

Obraz przedstawia starszego mężczyznę z małym wąsikiem i siwą bródką, z ciemnymi włosami zaczesanymi do tyłu. Ubrany jest w czarną zbroję spod której wystaje element stroju o trapezowatym kształcie przypominającym spodniczkę, na nogach ma czarne pończochy i męskie botki z klamerkami. Mężczyzna opiera rękę rycerski hełm stojący na stole, przykrytym atłasowym materiałem. W ręku trzyma podłużny przedmiot o okrągłej średnicy, przy pasie ma szablę.

Rozwojem sytuacji w cesarstwie zainteresowane były wszystkie sąsiadujące z nim kraje, a zwłaszcza protestanckie Zjednoczone Prowincje i Anglia, jednak perspektywa ponownego zacieśnienia związków między Rzeszą a Hiszpanią budziła poważny niepokój nie tylko w państwach protestanckich, ale również w otoczonej posiadłościami habsburskimi Francji. Panujący we Francji Burbonowie byli gotowi przyłączyć się do przedsięwzięcia, stwarzającego szansę osłabienia otaczających ich państw habsburskich. Natomiast Dania i Szwecja szukały okazji do powiększenia swoich terytoriów kosztem księstw niemieckich, a zwłaszcza przejęcia ujść ważnych rzek i portów. Na początku konfliktu istotną rolę odegrało jednak wsparcie udzielone Ferdynandowi II przez Hiszpanię. Na decyzję Hiszpanii o włączeniu się do wojny wpłynęły rachuby na rewanż cesarza i jego pomoc w niezakończonym konflikcie ze Zjednoczonymi Prowincjami oraz obietnica nabytków terytorialnych.

Powstanie czeskie

Konflikt, który przez 30 lat wyniszczał środkową Europę, rozpoczął się w Czechach – od gwałtownego sporu między katolikami a protestantami. Dotyczył on prawa innowierców do budowy zborów w posiadłościach należących do Kościoła katolickiego. Kulminacyjnym momentem było wyrzucenie 23 maja 1618 r. z okien praskiego zamku katolickich namiestnikównamiestniknamiestników cesarskich. Wydarzenie to w historiografii nazywa się defenestracją praskądefenestracja praskadefenestracją praską. Stało się ono zarzewiem antyhabsburskiego powstania w Czechach. Lokalny konflikt szybko przekształcił się w wojnę niemal ogólnoeuropejską, wpłynęła na to sytuacja polityczna i religijna w krajach niemieckich.

RKNocu4OiUWxr

Ilustracja przedstawia scenę rozgrywającą się w zamkowej komnacie. Przez otwarte na oścież okna wyrzucani są mężczyźni przez innych ubranych w bufiaste spodnie do kolan, płaszcze i wysokie kapelusze z szerokim rondem. Grupa kilku mężczyzn ubranych w ten sam sposób, wchodzi przez otwarte drzwi z lewej strony. W tle także zbiorowisko debatujących mężczyzn.

RVHtxHqVJw1r81

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę ubranego w czerwony płaszcz podszyty futrem z gronostajów, z szerokim gronostajowym kołnierzem oraz bogato zdobiony łańcuchem na szyi. Na głowie mężczyzna ma koronę z niewielkim krzyżykiem. W dłoniach trzyma atrybuty królewskiej władzy: jabłko królewskie i berło. Przy pasku ma przypiętą szablę. Obok niego na stole leży miecz oraz czapka królewska.

Powstańcy czescy zdetronizowali Ferdynanda i w sierpniu 1619 r. wybrali na swego króla przywódcę Unii Protestanckiej – elektora Palatynatu Reńskiego Fryderyka V. Czesi otrzymali wsparcie Węgrów z Siedmiogrodu, którzy również poderwali się do walki z Habsburgami i pod wodzą Gábora Bethlena rozpoczęli oblężenie Wiednia. Musieli jednak wycofać się na skutek interwencji zwerbowanych w Polsce lisowczykówlisowczycylisowczyków.

Tymczasem Ferdynand został jednogłośnie wybrany na cesarza i rozpoczął przygotowania do walki. W 1620 r. wojska hiszpańskie zaatakowały Palatynat Reński, a armia cesarska i Ligi Katolickiej pod wodza hr. Johanna von Tilly'ego uderzyła na Czechy. Książęta Unii wstrzymali się z udzieleniem pomocy Czechom, ponieważ powstanie uznali za bunt stanów przeciw władzy monarszej. O całkowitej klęsce Czechów zdecydowała porażka w bitwie pod Białą Górą, w której ich wojska zostały doszczętnie rozbite. Fryderyk V w pośpiechu opuścił Czechy, które ogarnęła fala krwawych prześladowań.

Na polecenie Ferdynanda II utworzono specjalny trybunał, którego zadaniem było rozprawienie się z uczestnikami powstania.

R13rL5SGCiTjB

Ilustracja przedstawia litografię przedstawiająca bitwę pod Białą Górą w czterech odsłonach, wszelkie wykonane zostały z lotu ptaka i pokazują ruchy taktyczne wojsk w czasie walki. Na poszczególnych rysunkach oddziały są przegrupowywane i inaczej ustawione.

Ferdynand II ustanowił w Czechach dziedziczność tronu, zniósł autonomię administracji i ograniczył prawa sejmów krajowych. W rezultacie Czechy zostały zdegradowane do pozycji jednej z wielu prowincji monarchii Habsburgów. Dla Czechów następstwa klęski pod Białą Górą były katastrofalne. W ciągu kilku miesięcy wymordowano ok. 600 osób – elitę polityczno‑kulturalną narodu czeskiego. Skonfiskowano ponad połowę dóbr ziemskich, które następnie trafiły w ręce stronników cesarza. Czechy opuściło około 150 tysięcy protestantów. Szacuje się, że w wyniku działań wojennych, represji i epidemii spowodowanych wojną, ludność Czech zmniejszyła się o około 33%. List majestatycznyList majestatycznyList majestatyczny z 1609 r. został anulowany, nastąpiła pełna restytucja wcześniej sekularyzowanych dóbr kościelnych i rekatolizacja kraju przy udziale jezuitów.

Fryderyk V po opuszczeniu Czech wrócił do Palatynatu. Tutaj dogoniły go połączone wojska cesarskie i hiszpańskie, które niebawem zajęły cały region, a jego samego zmusiły do ucieczki. Cesarz Ferdynand II przeniósł godność elektorską na swojego sojusznika – arcyksięcia bawarskiego Maksymiliana.

Zachęceni sukcesami militarnymi Hiszpanie postanowili skorzystać z okazji i przywrócić swoje panowanie w północnych Niderlandach. Oddziały hiszpańskie dowodzone przez utalentowanego włoskiego generała Ambrosia Spinolę odniosły szereg sukcesów, których ukoronowaniem było zdobycie Bredy w czerwcu 1625 r. Konflikt jednak dopiero się rozwijał…

RVLkvOrvA4qVX

Ilustracja przedstawia spotkanie na placu bitwy dwóch mężczyzn. Jeden lekko pochylony daje drugiemu klucz. Drugi z mężczyzn trzyma przyjacielsko rękę na ramieniu mężczyzny. Po obu stronach mężczyzn stoją dwie grupki osób.

Słownik

Słowa kluczowe

wojna trzydziestoletnia, defenestracja praska, bitwa pod Białą Górą, pierwsza odsiecz Wiednia, Liga Katolicka, Unia Protestancka, Europa w XVI–XVII w.

Bibliografia

Kersten A, Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.

Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.

Wielka historia świata. Tom 7, Świat w XVII w., red. A. Podraza, Warszawa 2005.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

Wilsona P. H., Wojna trzydziestoletnia 1618‑1648. Tragedia Europy, tłum. M. Kapałczyński, Oświęcim 2017.

Bohun T., Biała Góra 1620 – czeska klęska wszechczasów, „Mówią Wieki” 2/2002.

Bues A., Nie kończąca się wojna trzydziestoletnia, „Mówią Wieki”, 10/1996.

Kalinowska A., Zimowa królowa, „Mówią Wieki” 2/2019.