Anaksymander był uczniem Talesa i przejął po nim pierwszy i zasadniczy problem filozoficzny – problem zasady (arché). Z rozproszonych fragmentów tekstów omawiających poglądy Anaksymandra skoncentrujemy się na tych, z których można się dowiedzieć, dlaczego filozof porzucił odpowiedź Talesa dotyczącą zasady i jakie argumenty utwierdziły go w innym niż Talesowy punkcie widzenia. Głównym źródłem, którym się posłużymy, będą teksty Arystotelesa. Oprócz niego odwołamy się także do tekstów AetiosaAetios (I wiek)Aetiosa, SymplikiosaSymplikiosSymplikiosa i HipolitaHipolitHipolita.

RdbPoBDa9yaiT1

Ilustracja przedstawia mozaikę. Prezentuje ona starszego mężczyznę w todze, który siedzi na krześle. Jest łysiejący, ma gęstą brodę z wąsami. Wokół znajdują się geometryczne dekoracje.

Autorzy komentujący stanowisko Anaksymandra są zgodni, że nie utożsamiał on zasady z żadną rzeczą określoną, taką jak np. woda, ziemia, ogień bądź powietrze (zwane ówcześnie pierwiastkami lub elementami). Prawdopodobnie powodem było to, że – zdaniem filozofa – gdyby jakaś rzecz określona – np. ogień lub woda – była nieskończona, to unicestwiłaby wszystkie inne elementy. Dlatego w koncepcji Anaksymandra zasada jest nieokreślona tak ilościowo, jak i jakościowo. Filozof nazywa ją apeironem, czyli bezkresem. Pojęcie bezkresu oddaje właśnie odrębny sposób istnienia. Zdaniem Symplikiosa, Anaksymander twierdził, że zasadą nie jest ani woda, ani żaden z tzw. elementów, lecz jakaś inna, nieokreślona natura.

Anaksymanader stworzył także oryginalną kosmogoniękosmogoniakosmogonię oraz wyjaśnił powstanie życia. Tłumaczył też wiele zjawisk przyrodniczych – deszcz, wiatr, błyskawice i grzmoty. W swoich wyjaśnienia starał się opierać na ruchu przeciwieństw. Przyroda w ujęciu Anaksymandra ukazuje się jako zmienna, lecz nie chaotyczna, tylko działająca wedle wewnętrznego porządku.

Tylko bowiem to, co istnieje przestrzennie i czasowo nieskończenie oraz jest pozbawione jakości, może być przyczyną powstawania niezliczonej ilości skończonych i jakościowo określonych światów. Bezkres zawiera także reguły, wedle których powstają i giną rzeczy. Główną regułą jest konflikt i rozdzielanie się przeciwieństw, np. ciepła i zimna wyłaniających się z bezkresu. Powstawanie każdej rzeczy również przebiega wedle tej zasady – rzecz powstaje, zastępując inną, która ginie. Nieskończony ruch powstawania i ginięcia tworzy porządek światów. Zasadą tego, co istnieje, jest apeiron, bo z niego wszystko powstało i w niego się z powrotem przemieni. Dlatego też niezliczone światy powstają, a następnie rozpadają się na to, z czego powstały.

W kulturze greckiej często przenikały się motywy religijne i filozoficzne. Według licznych interpretatorów, Anaksymander przyjmował, że zasada ma naturę boską. Boskość nie łączyła się więc z podmiotem osobowym. Boski charakter miały światy nieskończenie powstające z nieskończonego i również boskiego apeironu.

Słownik