Polski model patriotyzmu

Historia Polski od końca XVIII w. była naznaczona niewolą i szeregiem nieudanych zbrojnych prób odzyskania niepodległości. Te okoliczności dziejowe ukształtowały rodzimy model patriotyzmu. Rodził się on w refleksji twórców oświeceniowych i praktyce pierwszego etapu walk o niepodległość (insurekcja kościuszkowska). Rozwijał się do dojrzałej postaci dzięki poetom i działaczom politycznym czasów romantyzmu i zbierał plony w czasie dwóch wojen światowych. Za motyw przewodni tego modelu patriotyzmu można uznać słynne słowa Horacego: Dulce et decorum est pro patria mori.DulceDulce et decorum est pro patria mori. Do jego najważniejszych cech należą:

• definiowanie miłości do ojczyzny jako gotowości walki o nią i oddania życia w obronie jej wolności (tzw. patriotyzm tyrtejskityrteizmtyrtejski),

• uznawanie poświęcenia osobistego (własnego dobra, szczęścia, zdrowia, życia) za najwyższy przejaw patriotyzmu;

• integralny związek miłości do ojczyzny z wiarą chrześcijańską, sakralizacja ojczyzny i walki za nią.

RbIt6nZBxn3IC1

Ilustracja przedstawia grupę mężczyzn klęczących na śniegu i modlących się przed małą kapliczką zrobioną gałęzi drzew, w środku stoi figura Matki Boskiej.

Charakterystyczne dla polskiego patriotyzmu wartości – miłość do ojczyzny, walka zbrojna, wiara w Boga – manifestują się za pomocą rozpoznawalnych symboli. Ich kluczowym źródłem jest chrześcijaństwo. Najważniejszą funkcję pełnią w pieśniach symbole związane z męką i ofiarą: krzyż, ołtarz ofiarny. Ponadto teksty patriotyczne często przyjmują formę modlitwy do Boga (o wolność, o błogosławieństwo dla ojczyzny), jak słynny hymn pt. Boże, coś Polskę, napisany w 1816 roku przez Alojzego Felińskiego na cześć cara Aleksandra I i przekształcony później przez nieznanego autora:

W tekstach patriotycznych często przywoływane są też postaci Jezusa i Maryi jako symbole ofiary i niezawinionego cierpienia, porównywanego do cierpienia Polski pod zaborami – jak np. w widzeniu ks. Piotra w III cz. Dziadów Adama Mickiewicza.

Drugim, obok symboliki chrześcijańskiej, źródłem obrazowania w tekstach patriotycznych są archetypyarchetyparchetypy – szczególnie archetyp domu i archetyp matki. Ich silne nasycenie emocjonalne, powiązanie z takimi wartościami, jak opieka i bezpieczeństwo, umożliwia ekspresję uczuć patriotycznych: miłości, przywiązania i szacunku do ojczyzny, podziwu dla jej piękna i troski o jej dobro. Szczególną formą wyrażania tych uczuć jest śpiew.

Wojna i pieśń

R1ZKtuOAQ3g2I1

Zdjęcie ukazuje żołnierzy w okopie, którego ściany podtrzymują wiklinowe podpory. Mężczyźni grają na gitarze, butelkach i harmonijkach.

Pieśni i piosenki wojenne mają w kulturze polskiej wielowiekową tradycję. Wybrzmiewają w uroczystej oprawie oficjalnych obchodów świąt państwowych i rocznic. Wiele z nich powstało nie jako oficjalne pieśni, ale jako piosenki. Spontanicznie rozpowszechniane, łączą sztukę słowa z wpadającą w ucho melodią. O ile jednak pieśń u swoich starożytnych początków była częścią kultury wysokiej, oficjalnej, o tyle piosenka stanowiła, aż do XX wieku, element kultury ludowej, a współcześnie – kultury popularnej. Różnice między pieśnią a piosenką dotyczą:
• autorstwa: pieśni tworzyli zazwyczaj pod własnym imieniem i nazwiskiem autorzy wykształceni, rozpoznawalni artyści, zaś piosenki często były dziełem anonimowych twórców zajmujących się na co dzień czym innym,
• sposobu funkcjonowania: pieśni utrwalano w przekazie pisemnym, co zapewniało im nieprzemijalność i ułatwiało rozpowszechnianie, a piosenki częściej pozostawały w formie ustnej. Ich trwałość zależała zatem od powtarzania, a zakres oddziaływania ograniczał się do społeczności, w której powstały,
• ujęcia tematu: autorzy pieśni poddają temat często rozbudowanej refleksji intelektualnej, podczas gdy prawem piosenki jest emocjonalna spontaniczność i prostota wyrazu,
• odbioru: pieśń wymaga od odbiorcy wykształcenia, natomiast adresatem piosenki może być każdy. Dlatego jest ona bardziej „demokratyczna” od pieśni.
Tym, co łączy oba gatunki, jest ich szeroki zakres tematyczny, a także funkcja kulturowa – budowanie poczucia wspólnoty i utrwalanie ważnych dla grupy wartości.

R1CpO0ESc2hk8

Zdjęcie przedstawia wybrukowaną ulicę. Idzie nią w kolumnie duży oddział wojskowy. Na chodnikach, po obu stronach ulicy, stoją ludzie, przyglądają się żołnierzom.

Wykonanie: Ola Turkiewicz wraz z zespołem Koncertu Niepodległości, źródło: spiewnikniepodległosci.pl 

Słownik