Drobne, kuliste organella komórkowe określane mianem peroksysomówperoksysomyperoksysomów występują w cytozolucytozolcytozolu komórek zwierzęcych (z wyjątkiem czerwonych krwinek, czyli erytrocytów) i roślinnych, głównie w bliskim sąsiedztwie mitochondriów i chloroplastów. W organizmie człowieka najliczniej występują w komórkach wątroby i kanalików nerkowych.

Peroksysomy mają postać pęcherzyków otoczonych jedną błoną białkowo‑lipidową. W ich wnętrzu znajdują się enzymy, które katalizują reakcje utleniania różnych substratów organicznych, np. lipidów.

Produktem ubocznym tych reakcji jest toksyczny nadtlenek wodorunadtlenek wodorunadtlenek wodoru HIndeks dolny 2₂OIndeks dolny 2₂. Peroksysomy zabezpieczają organelle komórkowe przed szkodliwym działaniem tego związku – występujący w ich wnętrzu enzym katalazakatalazakatalaza natychmiast neutralizuje nadtlenek wodoru, rozkładając go do tlenu i wody.

Katalaza stanowi 20% białek peroksysomalnych i jest jednym z najszybciej działających enzymów.

Peroksysomy mają ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu. Neutralizacja szkodliwego nadtlenku wodoru nie jest jedynym procesem, w którym uczestniczą zawarte we wnętrzu tych organelli enzymy.

Tlen uwolniony w reakcjach rozkładu HIndeks dolny 2₂OIndeks dolny 2₂ bierze udział w kolejnych reakcjach, utleniając inne substraty. Na przykład alkohol etylowy ulega utlenieniu do mniej szkodliwego aldehydu octowego.

Zachodzące w peroksysomach reakcje utleniania zużywają około 20% tlenu wykorzystywanego przez komórkę. Podczas tych reakcji dochodzi do uwalniania energii, która nie jest magazynowana w postaci ATP, tylko ulega rozproszeniu w postaci ciepła.

Inny enzym, oksydaza moczanowaoksydaza moczanowa (urykaza)oksydaza moczanowa (urykaza), która występuje w peroksysomach komórek wątroby ssaków z wyjątkiem małp człekokształtnych i człowieka, katalizuje reakcje rozkładu kwasu moczowego do alantoiny.

Peroksysomy w komórkach roślinnych przypominają peroksysomy w komórkach zwierzęcych, ale są bardziej zróżnicowane pod względem pełnionej funkcji. W komórkach nasion oleistych, magazynujących tłuszcze (lipidy) jako materiał zapasowy, występują peroksysomy nazywane glioksysomamiglioksysomyglioksysomami. Zawierają one enzymy, które w cyklu glioksalowymcykl glioksalowycyklu glioksalowym podczas kiełkowania nasion przekształcają zmagazynowane tłuszcze w cukry (sacharozę), stanowiące źródło węgla i energii dla rozwijającej się siewki.

Glioksysomy są aktywne ok. jednego, dwóch tygodni, do momentu, aż siewka wytworzy liście, w których w procesie fotosyntezy zacznie produkować cukry. Wtedy glioksysomy przekształcają się w peroksysomy liściowe. Układają się obok mitochondriów i chloroplastów i uczestniczą w fotooddychaniufotooddychanie (fotorespiracja)fotooddychaniu oraz rozkładzie nadtlenku wodoru.

Glioksysomy pojawiają się również w komórkach starzejących się tkanek, gdzie prawdopodobnie uczestniczą w rozkładzie lipidów błon obumierających komórek.

Peroksysomy występują w brodawkach korzeniowych roślin bobowatych (dawniej zwanych motylkowymi), np. łubinu. Jest to miejsce bytowania symbiotycznych bakterii, które mają zdolność do wiązania azotu atmosferycznego.

Rt6EklQrvyy831

Zdjęcie przedstawia fibroblast w powiększeniu mikroskopijnym. Fibroblast na ilustracji to jasnożółta struktura przypominająca siateczkę, zaś niektóre jego organella są podświetlone na fluorescencyjne kolory – zielony, niebieski oraz różowy.

W szczytowych komórkach strzępek grzybów należących do podstawczaków i workowców, w porach przegród oddzielających komórki strzępek, znajdują się drobne pęcherzyki. Ich rola polega na zamykaniu porów, gdy strzępki ulegają rozerwaniu, co wiąże się z uszkodzeniem ścian komórkowych. Ma to zapobiec wypłynięciu cytoplazmy z komórki i oddzielić uszkodzoną części strzępki. Pęcherzykami tymi są ciałka Woroninaciałka Woroninaciałka Woronina, uznawane przez naukowców za wyspecjalizowane peroksysomy.

Słownik