Przeczytaj
(z łac. conservare — dążyć do zachowania, obrony, ocalenia) jeden z najważniejszych nurtów nowożytnej filozofii politycznej; powstał w XVIII w. i dojrzewał na tle wydarzeń związanych z rewolucją francuską; główne założenia tego nurtu są kształtowane i rozwijane od XIX wieku aż do czasów współczesnych, terminem konserwatyzm określa się rodzaj postawy przyjmowanej wobec rzeczywistości społeczno‑politycznej. Postawa konserwatywna charakteryzuje się umacnianiem tradycyjnych wartości takich jak: rodzina, autorytety, naród, państwo czy religia. Cechuje ją przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych. Postawa ta jest odbiciem założeń nurtu filozoficznego w praktyce; konserwatyzm jako filozofia polityczna jest odpowiedzią na zmiany społeczne, zwłaszcza te wyrastające ze spojrzenia na człowieka jako na indywidualną jednostkę, której przynależy wolność i samodzielność
Historyczne źródła konserwatyzmu
Prekursorów konserwatyzmu znajdujemy już na przełomie XVI i XVII w. W Anglii, u schyłku epoki elżbietańskiej, Richard Hooker, teolog i duchowny, napisał dzieło O prawach państwa kościelnego. Niektóre jego tezy, w tym przywiązanie do istniejącego ładu, stabilizacji i ciągłości były wykorzystywane przez konserwatystów., 2. Thomas Hobbes (1588–1679) Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Mężczyzna jest siwy, lekko łysiejący. Ma wysokie czoło i długi nos. Ma wąsy i krótką brodę hiszpankę.domena publiczna
Poszczególne składniki późniejszej myśli konserwatywnej występują też u Thomasa Hobbesa. Szczególnie istotna jest idea, że człowiek nie kształtuje świata w swobodny sposób, a także absolutystyczna koncepcja władzy, z której konserwatyści często korzystają. Pesymistyczna wizja ludzkiej natury obecna w filozofii Hobbesa również odpowiada konserwatywnemu stylowi myślenia. Porządek społeczny wymaga od państwa zdecydowanej postawy, która zakłada użycie przymusu. W związku z tym Hobbes przypisuje państwu dominującą rolę w zapobieganiu anarchii i zapewnianiu dotrzymywania umów. Życie w uporządkowanym systemie rządów wymaga absolutystycznego państwa, aby zapobiec upadkowi porządku społecznego., 3. Robert Filmer (1588–1653) Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz. Ma wąsy i długą brodę hiszpankę. Jest ubrany w strój z epoki elżbietańskiej. Pod szyją ma szeroką, białą kryzę.domena publiczna
Robert Filmer w traktacie Patriarcha. Obrona naturalnej władzy królów przeciwko nienaturalnej wolności ludu rozwinął szereg idei wyrażających istotę konserwatyzmu. Do najważniejszych należał patriarchalizm jako styl rządzenia, odmówienie społeczeństwu praw do samodzielności, podważenie doktryny suwerenności ludu, hierarchiczny system społeczny, pozbawiający jednostkę indywidualnych praw. Filmer uważał, że w każdej rodzinie istnieje podporządkowanie najbardziej bezwzględnego rodzaju: ojciec – władca, matka i młodzi – poddani. Pod zwierzchnictwem ojca i matki każdy człowiek jest skłonny do uległości i wyćwiczony w nawyku podporządkowania, który może być przeniesiony na kolejny przedmiot – rząd państwa., 4. David Hume (1711–1776) Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jego twarz jest owalna, widać zarysowany drugi podbródek. Mężczyzna ma wyraziste brwi i jasne oczy. Ubrany jest w czerwony surdut z dużymi złotymi guzikami, spod którego wystaje koszula z koronką.domena publiczna
U Davida Hume’a odnajdujemy z kolei tezę o słabości ludzkiego rozumu oraz przekonanie, że polityka jest zajęciem tylko i wyłącznie dla elit. Według Hume'a powinna ona unikać posługiwania się uogólnieniami i być skierowana na konkretne działania w konkretnych warunkach i sytuacjach. Za upadki idei politycznej odpowiadają nowe idee. Stare wartości zostały już sprawdzone i ustalone zgodnie z naturą człowieka. Zmiany porządku społecznego powinny zachodzić wolno, by mogły stopniowo wpływać na silne ludzkie nawyki. Zmiany w społeczeństwie muszą być dokładnie monitorowane. Polityka powinna być sceptyczna wobec abstrakcyjnych zasad, ponieważ istota społeczeństwa opiera się na naturze człowieka, którą Hume uważa za egoistyczną i kierującą swą uwagę tylko w stronę najbliższego środowiska., 5. Jacques Benigne Bossuet (1627–1704) Obraz przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma owalną twarz, rowek w brodzie. Jest jasnowłosy, łysieje. Ma jasną oprawę oczu. Jego nos jest wydatny, a usta małe. Mężczyzna ubrany jest w błękitną szatę z dużym, prostokątnym, białym kołnierzem.domena publiczna
We Francji do prekursorów konserwatyzmu zaliczany jest Jacques Benigne Bossuet. Król według jego poglądów był przedstawicielem Boga i niepodzielnym władcą. W jego Polityce przedstawiony jest zarys wyraźnie pesymistycznej antropologii z dodatkiem biblijnych przykładów.
Główne założenia i cechy
Nurt konserwatywny jest bardzo niejednorodny wewnętrznie, gdyż z biegiem czasu podlegał głębokiemu zróżnicowaniu. Jednak dla myśli konserwatywnej charakterystyczne są następujące założenia i postawy:
-
1. rzeczywistość jest autonomiczna – człowiek zastał konkretne realia i tylko w ograniczony sposób może je współtworzyć
-
2. człowiek charakteryzuje się niedoskonałością, a idea osiągnięcia doskonałości jest z góry skazana na niepowodzenie
-
3. człowiek nie jest indywidualną jednostką, lecz częścią większej całości
-
4. przywiązanie do religii i tradycji jest podstawą ładu społecznego
-
5. społeczeństwo jest organiczną całością, wyrosłą na przeszłych pokoleniach i dającą początek przyszłym
-
6. trwanie jest wartością samą w sobie, a jeśli może zajść zmiana, to raczej ewolucyjna niż rewolucyjna
-
7. wartości są absolutne, nie podlegają relatywizacji
-
8. zobowiązania mają pierwszeństwo przed uprawnieniami
1. Rzeczywistość jest autonomiczna – człowiek zastał konkretne realia i tylko w ograniczony sposób może je współtworzyć.
2. Człowiek charakteryzuje się niedoskonałością, a idea osiągnięcia doskonałości jest z góry skazana na niepowodzenie.
3. Człowiek nie jest indywidualną jednostką, lecz częścią większej całości.
4. Przywiązanie do religii i tradycji jest podstawą ładu społecznego.
5. Społeczeństwo jest organiczną całością, wyrosłą na przeszłych pokoleniach i dającą początek przyszłym.
6. Trwanie jest wartością samą w sobie, a jeśli może zajść zmiana, to raczej ewolucyjna niż rewolucyjna.
7. Wartości są absolutne, nie podlegają relatywizacji.
8. Zobowiązani mają pierwszeństwo przed uprawnieniami.
Wybierz cztery z prezentowanych założeń myśli konserwatywnej i zanotuj przykłady ich przejawów w codziennym życiu.
Przedstawiciele
-
Zmiany wywołane przez rewolucję francuską sprawiły, że pojawiły się rozważania dotyczące obrony tradycji i starego ładu. Brytyjski myśliciel Edmund lang='en'>Burke (1729–1797) w swoim dziele Rozważania o rewolucji we Francji zawarł pierwszy wykład konserwatywnej filozofii politycznej. Rewolucja stanowiła dla niego zerwanie ciągłości historycznej. Burke uważał, że istnienie narodu jest wynikiem działania następujących po sobie generacji, z których żadna nie może zmieniać status quo. Rewolucja była jego zdaniem nieuprawnioną decyzją jednego pokolenia.
-
-
Angielska rewolucja także nadszarpnęła działanie instytucji politycznych, lecz ich nie zniszczyła, przez co w Anglii możliwe było kontynuowanie tradycyjnych rządów. Wydarzenia we Francji natomiast sprawiły, że wszystkie tradycje francuskiego społeczeństwa zostały odrzucone. Burke nie był rzecznikiem utrzymywania status quo za wszelką cenę, uważał bowiem, iż ewolucyjne zmiany w społeczeństwie są konieczne i pożądane. Zmiany te powinny jednak zachodzić płynnie, bez wstrząsów społecznych i przy zachowaniu wcześniejszych praw i norm. W pismach Burke’a zarysował się charakterystyczny dla myślicieli z Wysp Brytyjskich umiarkowany konserwatyzm, skierowany na cele praktyczne i daleki od odwołań do rzeczywistości transcendentnej.
-
-
Do głównych przedstawicieli ultramontanizmu, zwanych też teokratami, należeli Louis de Bonald (1754–1840) oraz Joseph de Maistre (1753–1821). Przywiązywali oni wielką wagę do idei i dogmatów. Nawiązywali do średniowiecznej idei zwierzchności władzy duchownej nad świecką oraz uznawali prymat i nieomylność papieża. W wolności jednostki widzieli zagrożenie dla społeczeństwa i przeciwstawiali się jej.
-
Joseph de Maistre stworzył podstawy radykalnego nurtu konserwatywnego, który później rozwijał się w nieco zmienionej formie. U de Maistre’a fundamentalną rolę odgrywał Bóg. Mógł on rozstrzygać o naturze społeczeństwa, a człowiek miał być mu całkowicie posłuszny. Króla natomiast uważał za przedstawiciela Boga na ziemi, suwerena i strażnika ładu. Kościół z papieżem postrzegał jako szczególnie uprzywilejowany i nieomylny.
-
-
Niemiecki konserwatyzm również podkreślał rolę tradycji i religii, ale wyraźne było w nim przywiązanie do państwa jako najwyższej instancji, a także poczucie wyjątkowości narodu niemieckiego. Idee te pojawiają się później, w zmienionej formie i zintensyfikowane, u przedstawicieli niemieckiej rewolucji konserwatywnej w latach dwudziestych i trzydziestych XX w.
-
Już w XIX w. zaznaczyło się ogromne zróżnicowanie w nurtach myśli konserwatywnej — obok konserwatyzmu status quo istnieje konserwatyzm ewolucjonistyczny. Obok radykalnego istnieje reformistyczny, skupiający się na kwestiach społeczno-gospodarczych, i decyzjonistyczny, opierający się na koncepcji władcy autorytarnego wprowadzającego za pomocą dyktatury ład konserwatywny (Juan Donoso Cortés 1809–1853).
Czym się różni konserwatyzm status quostatus quo od konserwatyzmu ewolucyjnego?
Jakie elementy są charakterystyczne dla konserwatyzmu? Uzupełnij mapę myśli.
- Nazwa kategorii: Konserwatyzm
- Nazwa kategorii: Poglądy
- Nazwa kategorii:
- Nazwa kategorii:
- Nazwa kategorii: Koniec elementów należących do kategorii Poglądy
- Nazwa kategorii: Zachowanie
- Nazwa kategorii: Przykłady z historii
- Nazwa kategorii: Postaci
- Nazwa kategorii: Wydarzenia Koniec elementów należących do kategorii Przykłady z historii
- Nazwa kategorii: Przykłady z kultury
- Nazwa kategorii: Literatura
- Nazwa kategorii: Film Koniec elementów należących do kategorii Przykłady z kultury
- Nazwa kategorii: Idee przeciwstawne Koniec elementów należących do kategorii Konserwatyzm
- Elementy należące do kategorii Konserwatyzm
- Elementy należące do kategorii Poglądy
- Elementy należące do kategorii Przykłady z historii
- Elementy należące do kategorii Przykłady z kultury
-
Konserwatyzm
-
Poglądy
-
Zachowanie
-
Przykłady z historii
-
Postaci
-
Wydarzenia
-
-
Przykłady z kultury
-
Literatura
-
Film
-
-
Idee przeciwstawne
-
Słownik
(łac. absolutus – bezwzględny, całkowity, totalny) stanowisko w filozofii i etyce głoszące, iż istnieje jeden, powszechnie obowiązujący system oraz hierarchia wartości; przeciwieństwo relatywizmurelatywizmu
(łac. decisio – postanowienie, rozstrzygnięcie) nurt myśli konserwatywnej, opierający się na koncepcji władcy autorytarnego (suwerena), który wprowadza ład konserwatywny (porządek prawny i faktyczny), ponieważ posiada moc sprawczą. Decyzja suwerena, wynikająca z jego woli, ma zatem w tej koncepcji moc ustanawiania ładu politycznego (rozstrzygania wszelkich sporów, wydobycia państwa z chaosu)
(łac. relatio – zdanie sprawy) stanowisko w filozofii i etyce mówiące, iż wartości obowiązują w danym układzie odniesienia, nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu
(łac. istniejący obecnie stan rzeczy) wyrażenie oznaczające zastany, niezmieniony stan rzeczy, np: obecny ład
(łac. transcendere – przekraczać) istnienie na zewnątrz, poza granicami czegoś, filozoficzny termin mający wiele różnych, spokrewnionych znaczeń, np: ,,istnienie przedmiotu poznania poza umysłem poznającym, bądź bytu absolutnego poza rzeczywistością poznającego''