Italia

Do czasów Augusta Italia obejmowała wyłącznie tereny Półwyspu Apenińskiego. Dopiero pod koniec I w. p.n.e. w jej granice została włączona położona tuż pod Alpami Nizina Padańska, którą starożytni nazywali Galią Przedalpejską (Gallia Cisalpina). Są to regiony o odmiennym klimacie (w Nizinie Padańskiej panuje klimat kontynentalny; na Półwyspie – śródziemnomorski), lecz o podobnym potencjale rolniczym. Równiny Niziny Padańskiej należą do najbardziej żyznych na świecie, ale nawet bez ich bogactw Półwysep Apeniński stanowił najbardziej atrakcyjny rolniczo region basenu Morza Śródziemnego. Nic więc dziwnego, że w Italii rozwijało się przede wszystkim rolnictwo, a dla Rzymian najbardziej poważanym nie był zawód kupca czy rzemieślnika, ale rolnika. Wpływał na to także fakt, że Italia nie miała większych bogactw naturalnych, które stanowiły podstawę rozwoju rzemiosła (jedynie w Etrurii i na wyspie Elbie znajdowały się złoża żelaza), a mimo długiej linii brzegowej brakowało naturalnych portów sprzyjających aktywności handlowej. Atrakcyjność pod względem rolniczym zachęcała do migracji: Italia stanowiła prawdziwą mozaikę rozmaitych ludów. Należeli do nich również Etruskowie.

R1QgGQ9quQ7MD

Ilustracja przedstawia naczynie w kształcie kielicha, zdobione ornamentem. Na nóżce znajduje się wzór geometryczny, a na czaszy postacie ludzkie.

Etruskowie…

Już w starożytności historycy spierali się na temat pochodzenia Etrusków. Część uczonych zgadza się z sądem Herodota, który twierdził, że przybyli oni do Italii z Azji Mniejszej (prawdopodobnie ok. 1000 r. p.n.e.). Inni powołują się na Dionizjosa z Halikarnasu (I w. p.n.e.) i utrzymują, że Etruskowie byli autochtonamiautochtonautochtonami. Zagadka do dziś pozostaje nierozwikłana. W Italii utworzyli oni coś na kształt federacji luźno powiązanych dwunastu miast‑państw, które wspólnie ustalały politykę zagraniczną. Apogeum znaczenia Etrusków w Italii przypada na VII i VI w. p.n.e., kiedy to podporządkowali sobie część Niziny Padańskiej, Lacjum (włącznie z Rzymem) i bogatą Kampanię. W swoich wspólnotach rozwinęli ciekawą kulturę, którą poznajemy głównie za pomocą archeologii, a przede wszystkim dzięki wykopaliskom kurhanowym kurhankurhanowym. W grobach tych zachowały się piękne, romantyczne malowidła naścienne, sarkofagi, a także wyroby rzemieślnicze będące świadectwem rozwijającej się w Etrurii – dzięki bogatym złożom rudy żelaza – metalurgii. W Tarkwinii (Tarquinia), jednym z ważniejszych miast etruskich, znaleziono w 1546 r. tak wiele wyrobów z brązu, że po ich przetopieniu uzyskano prawie 3 tony brązu, który wykorzystano na udekorowanie bazyliki św. Jana na Lateranie.

RNM0ynDA8tJlK

Ilustracja przedstawia sarkofag z rzeźbami kobiety i mężczyzny w pozycji półsiedzącej. Mężczyzna ma nagi tors, długie włosy z przedziałkiem na środku i brodę, opiera się na łokciu. Przed nim leży kobieta, ubrana w długą szatę, włosy zaplecione z kilka, małych warkoczyków.

…a Rzymianie

Wpływy Etrusków na przyszłych panów świata jest niekwestionowany. Rzymianie przejęli od Etrusków porządek społeczny; podobieństwa widać także w sferze religii, choć ta etruska wydaje się bardziej od rzymskiej mroczna i skoncentrowana wokół śmierci, po której człowieka nic dobrego nie czeka. Główną rolę w etruskim panteonie odgrywali Tinia, Uni i Menrwa, odpowiednicy kapitolińskiejKapitol kapitolińskiej trójcy: Jowisza, Junony i Minerwy. Rzymski historyk Tytus Liwiusz (I w. p.n.e./I w. n.e.) tak pisał o Etruskach:

RQdrIjIS0U5NR

Ilustracja przedstawia płytkę z brązu o nieregularnym, owalnym kształcie. Na płytce wyryty jest podział na pola o różnym kształcie i wielkości, w których znajdują się napisy.

Faktycznie Etruskowie wielką wagę przywiązywali do przepowiedni. Wróżyli, badając zjawiska pogodowe (szczególnie opanowali interpretowanie uderzeń piorunów), katastrofy naturalne, lot ptaków czy budowę zwierzęcych wnętrzności. Zwyczaje te szanowali Rzymianie, którzy wróżbiarstwo zaliczali do tzw. dyscypliny etruskiej (Etrusca disciplina) i powierzali je m.in. haruspikomharuspikowie haruspikom. Od Etrusków wywodziły się również instytucja igrzysk oraz oznaki władzy urzędniczej, jakim były fascesfascesfasces. Składanie ofiar z ludzi – praktykowane przez Rzymian w sytuacjach zagrożenia państwa – także miało swoje źródło w Etrurii.

R1589gtFAGhBV

Mapa przedstawia Italię od 8 do 6 wieku przed naszą erą. Etruria to trójkątny obszar rozciągający się od miasta Bolonia na północny Półwyspu Apenińskiego do wschodniego wybrzeża Półwyspu Apenińskiego z miastami Wetulonia, Tarkwinia, Cerveteri oraz wyspą Elba. Ziemie zdominowane przez Etrusków do końca 5 wieku przed nasza erą powiększały ten trójkątny obszar, na północy docierając aż do Galii Przedalpejskiej (miasto Mantua), na wschodzie dochodząc do wybrzeża Morza Adriatyckiego, a na południu wyznaczając granicę w mieście Weje, tuż przy Rzymie. Do ziem zdominowanych przez Etrusków do końca 5 wieku przed nasza erą należał także niewielki obszar położony nad Morzem Tyrreńskim, wokół miasta Neapol (bez samego Neapolu). Italikowie (Samnici, Latynowie, Wolskowie, Lukanowie, Sabinowie, Umbrowie) zajmowali obszar od środkowej do południowej części Półwyspu Apenińskiego z miastami: Ankona, Rzym. Plemiona Iliryjskie zajmowały ziemie leżące na wschód od wybrzeża Morza Adriatyckiego oraz wąski pas ziemi na południowym wschodzie Półwyspu Apenińskiego. Wenetowie zajmowali teren północnego Wybrzeża Morza Adriatyckiego, Ligurowie natomiast północne wybrzeże Morza Liguryjskiego bez nadmorskiego miasta Nikaja. Obszary zasiedlone przez Greków to okolice miasta Nikaja (na północnym wybrzeżu Morza Liguryjskiego), miasto Alalia na Korsyce, miasto Neapol na północnym wybrzeżu Morza Tyrreńskiego, południowy zachód Półwyspu Apenińskiego (z miastami Tarent, Sybaris, Kroton, Region), północne, wschodnie i południowe wybrzeże Sycylii (miasta Messana, Syrakuzy, Gela, Selinius) oraz fragment ziem na północnym wybrzeżu Morza Jońskiego wraz z wyspą Karkyrą. Obszary należące do państwa kartagińskiego (ok. 500 roku przed naszą erą), to południowe wybrzeże Sardynii, wschodnie wybrzeże Sycylii, oraz północno‑wschodnie wybrzeże Afryki z miastem Kartagina i wyspa Malta.

Słownik

Słowa kluczowe

Etruskowie, Rzym, Etruria, Italia, Tarkwinie, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk

Bibliografia

M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, tłum. N. Radomski, Poznań 2016.

R. Bloch, Etruskowie, tłum. A Zabłudowski, Warszawa 1967.

W. Dobrowolski, Malarstwo etruskie, Warszawa 1979.

J. Heurgon, Życie codzienne Etrusków, tłum. Z. Cierniakowa, Warszawa 1966.

M. Jaczynowska, M. Pawlak, Starożytny Rzym, Warszawa 2011.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.

A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.