Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat sztuk pięknych, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Czytanie Poetyki Arystotelesa – główne problemy teorii poezjiCzytanie Poetyki Arystotelesa – główne problemy teorii poezji
Co jest, a co nie jest sztuką? Podział sztuk według ArystotelesaCo jest, a co nie jest sztuką? Podział sztuk według Arystotelesa
Główne problemy Poetyki ArystotelesaGłówne problemy Poetyki Arystotelesa
Co łączy literaturę i życie? O teorii poezji ArystotelesaCo łączy literaturę i życie? O teorii poezji Arystotelesa
Poetyka i estetyka
Jedną ze sztuk naśladujących naturę, czyli tzw. sztuk pięknych, jest według klasyfikacji Arystotelesa poezja. Filozof poświęcił jej dzieło Poetyka, w którym zajął się głównie poezją tragiczną, czyli dramatem. Dla jego rozważań ważne są dwa pojęcia: mimesismimesis (gr. 'naśladownictwo') i katharsiskatharsis (gr. 'oczyszczenie').
Mímesis
Sztuka została zaliczona przez Arystotelesa do trzeciego z działów wiedzy — do nauk pojetycznych, czyli wytwórczych. Według Stagiryty właściwą rolą sztuki jest uzupełnianie braków natury oraz jej naśladownictwo.
Wiemy już, że Platon potępił sztukę, dlatego że jest ona mimetyczna, tzn. naśladuje świat i to świat „gorszy”, zmysłowy. Jego uczeń zaś twierdził inaczej – sztuka naśladująca jest czymś wartościowym. Jednak w ujęciu Arystotelesa naśladowanie w poezji to nie odtwarzanie realnych zdarzeń, ale dostrzeganie w świecie rzeczy koniecznych, istotnych i przedstawianie ich tak, aby odbiorca uznał je za prawdopodobne. W ten sposób poeta oddaje to, co ogólne (uniwersalne prawdy, reguły), pomija zaś to, co jednostkowe i przez to mniej ważne. Dzięki temu poezja przypomina, jak pisze Arystoteles, filozofię:
Poetyka[...] zadanie poety polega nie na przedstawieniu wydarzeń rzeczywistych, lecz takich, które mogłyby się zdarzyć, przy czym ta możliwość opiera się na prawdopodobieństwie i konieczności. Historyk i poeta różnią się przecież nie tym, że jeden posługuje się prozą, a drugi wierszem [...]. Różnią się oni natomiast tym, że jeden mówi o wydarzeniach, które miały miejsce w rzeczywistości, a drugi o takich, które mogą się wydarzyć. Dlatego też poezja jest bardziej filozoficzna i poważna niż historia; poezja wyraża przecież to, co ogólne, historia natomiast to, co jednostkowe.
Źródło: Arystoteles, Poetyka, t. 9, tłum. H. Podbielski.
Katharsis
Kluczowym pojęciem w rozumieniu sztuki tragicznej jest katharsis.
Stagiryta wspomina o nim przy okazji definiowania tragedii:
PoetykaTragedia jest to naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej i posiadającej [odpowiednią] wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach dzieła, przedstawienie w formie dramatycznej, a nie narracyjnej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do „oczyszczenia” tych uczuć.
Źródło: Arystototeles, Poetyka, t. 6, tłum. H. Podbielski.
Piękno
Arystoteles zajmował się także zagadnieniem piękna, jego definicję podaje w Poetyce:
PoetykaKażda bowiem piękna rzecz, tak istota żywa, jak wszelkie dzieło składające się z części, nie tylko swe części musi mieć uporządkowane, lecz musi mieć również nieprzypadkową wielkość. Piękno bowiem polega na [odpowiedniej] wielkości i porządku.
Źródło: Arystoteles, Poetyka, t. 7, tłum. H. Podbielski.
Podobne ujęcie znajdujemy w Metafizyce:
MetafizykaGłównymi formami piękna jest porządek, symetria i wyrazistość [...].
Źródło: Arystoteles, Metafizyka, t. 13, tłum. K. Leśniak.
Dla filozofa główną cechą piękna jest ład i proporcja. Dzieło powinno mieć właściwą wielkość, tzn. nie może być ani za duże, ani za małe, lecz takie, aby umysł mógł je łatwo ogarnąć, objąć w całości jednym wejrzeniem.
Sporządź notatkę na temat Arystotelesowskiej definicji piękna.
Słownik
(gr. katharsis – oczyszczenie) oddziaływanie sztuki na odbiorcę, które polega na wzbudzeniu w nim uczuć litości oraz trwogi (w przypadku tragedii); w wyniku tak silnego przeżycia emocjonalnego następuje oczyszczenie z tych namiętności
(gr. mimesis – imitacja, podobieństwo) kategoria estetyczna określająca stosunek sztuki do rzeczywistości jako naśladowanie rzeczywistości w sztuce za pomocą odpowiednich środków artystycznych