Przeczytaj
Fizjokratyzm
Twórcy fizjokratyzmu (gr. phýsis – natura, krátos – władza) należeli do przeciwników merkantylizmu. Krytykowali nadmierny udział państwa w życiu gospodarczym i gromadzenie przez władze państwowe nadwyżek kruszców (bitych z nich monet) kosztem rozwoju handlu. Pieniądz traktowali w kategorii umownego, ustalonego na drodze umowy społecznej, środka płatniczego, który pozwala w sprawny i praktyczny sposób dokonywać transakcji. Uważali też, że to przede wszystkim ziemia i jej plony, a nie pieniądz, są źródłem bogactwa, dlatego za cel postawili sobie promocję rolnictwa. Zwolennicy fizjokratyzmu krytykowali protekcjonizmprotekcjonizm państwowy, zbyt wysokie podatki, wszelkiego rodzaju monopolemonopole i cłacła. Popierali wolność handlu, wychodząc z założenia, że konkurencyjny rynek przynosi korzyści ogółowi społeczeństwa. Do zasłużonych propagatorów idei fizjokratyzmu należeli Francuzi, m.in. François Quesnay oraz Anne‑Robert-Jacques Turgot. Turgot próbował wcielić te pomysły w życie jako generalny kontroler finansów w czasie panowania Ludwika XVI, jednak napotkał zbyt duży opór francuskich elit (sprzeciwiających się ograniczeniu ich przywilejów i obawiających się opodatkowania duchowieństwa i szlachty) i żaden z jego projektów nie wszedł w życie.
Liberalizm gospodarczy
W całkowitej opozycji do merkantylizmu stał również liberalizm gospodarczy, który narodził się w Wielkiej Brytanii w drugiej połowie XVIII w. Za jego twórcę uważa się szkockiego ekonomistę i filozofa Adama Smitha. Według niego ani pieniądz (kruszce), ani ziemia nie są w stanie zapewnić dobrobytu zdecydowanej większości społeczeństwa. Prawdziwą wartością jest bowiem praca. To aktywność osób pracujących i ich przedsiębiorczość umożliwiają im poprawę swojego losu, co z kolei przyczynia się do bogacenia się całej wspólnoty. Podobnie jak fizjokraci Smith twierdził, że podstawą gospodarki powinien być wolny rynek, na którym może rozwijać się konkurencja. Uważał, że rynek ma zdolność do samoregulacji, kiedy rządzą nim popytpopyt i podażpodaż, dlatego państwo nie powinno narzucać żadnych regulacji, a jego interwencja jest dopuszczalna w wyjątkowych, kryzysowych, sytuacjach.
Fizjokratyzm i liberalizm gospodarczy przyczyniły się do zwiększenia efektywności produkcji i rewolucji przemysłowej, jak również do zmian w myśleniu o miejscu człowieka w społeczeństwie. W dalszej perspektywie nowe idee wpłynęły na przebudowę relacji pomiędzy poszczególnymi stanami i stopniowy demontaż systemu feudalnego.
Słownik
opłata pobierana przez państwo od przywozu i wywozu towarów
przywilej przyznawany zwykle wąskiej grupie osób na konkretną działalność gospodarczą (np. produkcję luster) lub dający wyłączne prawo do czegoś
ilość produktów, którą przedsiębiorstwa są gotowe dostarczyć na rynek
zapotrzebowanie na towary lub usługi
w ekonomii polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną
Słowa kluczowe
liberalizm gospodarczy, fizjokratyzm, leseferyzm, merkantylizm
Bibliografia
B. Geremek, K. Piesowicz, Ludzie, towary, pieniądze, Warszawa 1968.
E. Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1977.
Wielka historia świata. Świat w XVIII wieku, t. 8, red. P. Franaszek, Kraków 2006.