Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑yellow

Poetyka erotyków Baczyńskiego

Poezja miłosna Baczyńskiego przynosi wizyjne obrazy, kreowane za pomocą malarskich metafor i obrazowych epitetów oraz porównań. W wierszach tych można  zarazem odnaleźć wszystkie charakterystyczne cechy poezji tego autora: rozbudowaną, wieloznaczną metaforykę, wielość symboli, emocjonalny ton i wrażliwość zmysłowego odczuwania świata. Poeta rzadko uwalnia się jednak od piętna wojny i śmierci, co wyraża w apokaliptycznych wizjach, ciemnych tonach i barwach, które wnikają także do świata najintymniejszych uczuć. Nie ma w jego wierszach radości i beztroski. Obrazom miłości stale towarzyszy melancholia, smutek, niepokój i lęk, nawet gdy oddają one piękno ukochanej, wyrażają miłość poety do niej czy kreują wymarzone przez kochanków światy.

bg‑yellow

Niebo złote ci otworzę…

W wierszu [Niebo złote ci tworzę…] podmiot liryczny zwraca się do ukochanej, którą pragnie ochronić przed koszmarem wojny i zabrać ją w inny, niewojenny świat. Ten świat jest jednak podwójnie niemożliwy – nie tylko jest światem fantastycznym, ale by poeta mógł go stworzyć, musiałby uwolnić się od cierpienia, śmierci i zniszczenia, których już doświadczył.

Krzysztof Kamil Baczyński *** [Niebo złote ci otworzę…]

Niebo złote ci otworzę,
w którym ciszy biała nić
jak ogromny dźwięków orzech,
który pęknie, aby żyć
zielonymi listeczkami,
śpiewem jezior, zmierzchu graniem,
aż ukaże jądro mleczne ptasi świt.

Ziemię twardą ci przemienię
w mleczów miękkich płynny lot,
wyprowadzę z rzeczy cienie,
które prężą się jak kot,
futrem iskrząc zwiną wszystko
w barwy burz, w serduszka listków,
w deszczów siwy splot.

I powietrza drżące strugi
jak z anielskiej strzechy dym
zmienię ci w aleje długie,
w brzóz przejrzystych śpiewny płyn,
aż zagrają jak wiolonczel
żal – różowe światła pnącze,
pszczelich skrzydeł hymn.

Jeno wyjmij mi z tych oczu
szkło bolesne – obraz dni,
które czaszki białe toczy
przez płonące łąki krwi.
Jeno odmień czas kaleki,
zakryj groby płaszczem rzeki,
zetrzyj z włosów pył bitewny,
tych lat gniewnych
czarny pył.

15.06.1943

niebo Źródło: Krzysztof Kamil Baczyński, *** [Niebo złote ci otworzę…], [w:] tegoż, Utwory wybrane, Kraków-Wrocław 1986, s. 122.
R7HClwpWPN4uU1
Zbigniew Kresowaty, porter Ewy Demarczyk (1941–2020), najsłynniejszej wykonawczyni wierszy K. K. Baczyńskiego
Źródło: Zbigniew Kresowaty, Ewa Demarczyk-portret, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wiersz jest nasycony wieloma środkami artystycznego wyrazu. Znajdują się wśród nich:

  • twórcze, obrazowe, dynamiczne metafory: ogromny dźwięków orzech, / który pęknie, aby żyć / zielonymi listeczkami; ukaże jądro mleczne ptasi świt; wyprowadzę z rzeczy cienie; futrem iskrząc [cienie] zwiną wszystko / w barwy burz [...];

  • rozbudowane porównania: cienie, / które prężą się jak kot; powietrza drżące strugi / jak z anielskiej strzechy dym;

  • obrazowe epitety: niebo złote; serduszka listków; anielskiej strzechy dym; czaszki białe;

  • epitety synestezyjnesynestezjasynestezyjne: ciszy biała nić; ogromny dźwięków orzech; brzóz przejrzystych śpiewny płyn;

  • metaforyczne epitety: szkło bolesne; płonące łąki krwi; czarny pył;

  • symbole: szkło; czaszki; groby; krew.

bg‑yellow

Noc

W erotyku Noc poeta prosi ukochaną, aby ocaliła go od wojennego świata. Nie pyta, czy go od niej wybawi, ale – jak to zrobi: Czym mnie wybawisz od nocy? Rozważa: Czy dziecko przywrócisz wygięciem warg na dół? / Snom kolistym, kwiatom, wodospadom / dasz się przeze mnie toczyć?

Krzysztof Kamil Baczyński Noc

Basi
Madonno moja, grzechu pełna,
w sen jak w zwierciadło pęknięte wprawiona.
Duszna noc, kamień gwiazd na ramionach
i ta trwoga, jak ty – nieśmiertelna.

Madonno moja w grzechu poczęta,
to nie są winy, którym łez brak.
Noc jak zwierzę zatulone w strach,
noc, która zawsze pamięta.

Usta są gorzkie i suche, do łodyg
spalonych tak młodo podobne,
oczy ogniem niepłodne –
złoty orzech.

Czym łuskać z zamyślenia?
Wiarę uczynić po zgonie?
Jestem jak blask twój, co tonie
w morzach powrotnych jak ziemia.

Madonno, czym mnie wybawisz od nocy?
Czy dziecko przywrócisz wygięciem warg na dół?
Snom kolistym, kwiatom, wodospadom
dasz się przeze mnie toczyć?

Uczyń ruch nieomylny, daj nazwanie
wiatrom chłodnym, które z dzbanów leją
płyn, co jak płomień jest.
Dziś noc i budzę się, zanim dojrzeję
w lusterkach twoich łez.
28. III. 1942 r. Stawisko

noc Źródło: Krzysztof Kamil Baczyński, Noc, [w:] tegoż, Utwory wybrane, Kraków-Wrocław 1986, s. 30.

W wierszu znajduje się wiele różnych środków artystycznych. Najważniejsze z nich to:

  • epitety metaforyczne i obrazowe metafory: kamień gwiazd na ramionach; oczy ogniem niepłodne – złoty orzech; dziecko przywracać wygięciem warg na dół; budzę się, zanim dojrzeję / w lusterkach twoich łez;

  • rozbudowane, metaforyczne porównania: Madonno moja, grzechu pełna, / w sen jak w zwierciadło pęknięte wprawiona; Jestem jak blask twój, co tonie / w morzach powrotnych jak ziemia;

  • personifikacje: winy, którym łez brak; noc, która zawsze pamięta;

  • symbole: noc; płomień; łzy.

Słownik

erotyk
erotyk

(gr. erōtikós – miłosny) – poetycki utwór liryczny o tematyce miłosnej

katastrofizm
katastrofizm

(gr. katastrophḗ - punkt zwrotny) nurt refleksji historiozoficznej w literaturze, publicystyce i teorii kultury XX w., będący wyrazem przeświadczenia o nieuchronnej i bliskiej zagładzie zagrażającej współczesnemu światu, a zwłaszcza tradycjom, instytucjom i wartościom kultury europejskiej

synestezja
synestezja

(gr. syn ‘współ’, ‘razem’ + aisthesis ‘doznawanie’, ‘postrzeganie’) łączenie wrażeń zmysłowych różnego rodzaju, np. wzrokowych ze słuchowymi, węchowymi czy dotykowymi