RhgESW6Z4L8fq1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Jego twarz jest pociągła, nos duży, brwi krzaczaste, oczy głęboko osadzone. Mężczyzna ma krótkie wąsy, jest łysawy. Ubrany jest w garnitur i koszulę ze stójką.

Henri Bergson był francuskim filozofem. Uchodzi za twórcę intuicjonizmu filozoficznego. Co ciekawe, był laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1927). Urodził się w Paryżu, ale pierwsze lata życia spędził w Anglii. Kiedy miał dziewięć lat, rodzina powróciła do Francji. Jego ojciec był polskim Żydem (opuścił Warszawę jako dziecko w roku wybuchu powstania listopadowego). Matka pochodziła z rodziny angielskich i irlandzkich Żydów.

Bergson studiował w paryskiej École Normale Supérieure. Przez kilkanaście lat pracował w charakterze nauczyciela filozofii w liceach na prowincji i w Paryżu. W 1889 r. uzyskał tytuł doktora, a w roku 1898 – tytuł profesora. W 1900 r. objął posadę wykładowcy filozofii w Collège de France. Oryginalne, rozwijane w kolejnych pracach poglądy oraz wybitny talent krasomówczy przysporzyły mu ogromnej popularności – jeździł z licznymi gościnnymi wykładami na angielskie, amerykańskie i hiszpańskie uczelnie. 
Cechą charakterystyczną jego badań było to, że łączył w nich tradycyjne problemy filozoficzne ze współczesną mu wiedzą naukową – prowadził dociekania z pogranicza filozofii i takich nauk, jak biologia, neurologia czy psychologia. Podejmował w szczególności pytania z obszaru ludzkiego myślenia i doświadczania świata.

ROkIKi2muZmXd1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny. Rzeźba jest wykonana z białego marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Twarz mężczyzny jest pociągła. Mężczyzna ma wydatny nos i wysokie, zmarszczone czoło. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące, zaczesane na twarz. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy.

W późniejszych pracach zwrócił się także w stronę zagadnień etycznych i religijnych, próbując znaleźć rozwiązanie konfliktów trapiących ludzkość w tych sferach. W czasie I wojny światowej zaangażował się w politykę, negocjując m.in. z Hiszpanią i Stanami Zjednoczonymi ich udział w wojnie po stronie Francji. Zdaniem wielu historyków przyczynił się do słynnej deklaracji prezydenta Wilsona z 1917 r. o potrzebie powołania międzynarodowej instytucji, której celem byłoby zapobieganie konfliktom zbrojnym. W 1918 r. został członkiem Akademii Francuskiej, a w roku 1921 – pierwszym przewodniczącym Międzynarodowej Komisji Współpracy Intelektualnej przy Lidze Narodów (w 1946 r. miejsce tej komisji zajmie UNESCO). Pod koniec życia gotów był nawrócić się na katolicyzm. Pozostał jednak przy wierze swych przodków, co było jego reakcją na narastający antysemityzm za czasów reżimu Francji Vichy. Zmarł na zapalenie płuc, którego się nabawił, oczekując przed urzędem w kolejce, by zarejestrować się jako Żyd.

Najważniejsze dzieła francuskiego filozofa to: Materia i pamięć (1896), Ewolucja twórczaewolucja twórczaEwolucja twórcza (1907), Energia duchowa (1919) oraz Dwa źródła moralności i religii (1932).

Kinematograficzny charakter intelektu i élan vital

RuwWZ4fWBWvil1

Zdjęcie przedstawia rękę, która wypuściła rzutkę. Rzutka leci w stronę widza.

Problem, jaki mamy z eleatamieleacieleatami, to ewidentna sprzeczność między tym, co nam mówi rozum, a tym, co nam mówi doświadczenie zmysłowe. Wiele pokoleń filozofów szukało satysfakcjonującego intelektualnie rozwiązania tego problemu. Jednym z nich był Henri Bergson. Dowodził on, że sposób argumentacji Zenona ukazuje naturę ludzkiego intelektuintelektintelektu, a nie rzeczywistości. Nasz intelekt ma mianowicie, jak to określa Bergson, charakter kinematograficzny. Kiedy jesteśmy w kinie, wydaje nam się, że widzimy ruchomy obraz. Tymczasem są to obrazy rzucone na ekran, w bardzo szybko po sobie następujących odcinkach czasu. Każdy z tych obrazów, podobnie jak strzała w paradoksieparadoksparadoksie Zenona, jest nieruchomy. Jednak w naszym umyśle powstaje wrażenie ruchu. Bergson twierdził, że intelekt, który jest naszym narzędziem orientacji w otaczającej rzeczywistości, działa jak kamera filmowa – robi bardzo szybkie zdjęcia rzeczywistości i odtwarza je potem w umyśle niczym w kinie.

Jednakże zdjęcie to nie rzeczywistość, a jedynie jej chwilowe zatrzymanie. Otaczający nas świat Bergson porównał do rzeki. Czy na podstawie kilku wyjętych z niej kropel możemy zrozumieć naturę rzeki? Pojęcia, jakie urabiamy sobie w głowie na podstawie doświadczenia, są niczym te krople. Nie ujmują prawdy o rzeczywistości. Istotą tej rzeczywistości jest tymczasem pewien żywioł, kosmiczna siła, źródło twórczej ewolucji, życie, czyli, jak to określał Bergson, élan vitalélan vitalélan vital. Błąd eleatów polegał więc na tym, że nie rozumieli, iż nie można rzeczywistości podzielić na nieskończoną nawet ilość elementów.

RHg3BjRcgEczO1

Ilustracja przedstawia małpę oraz dwóch mężczyzn. Małpa płacze, przeciera oczy i wskazuje na mężczyzn. Mężczyźni są ubrani w garnitury, mają cylindry na głowie. Stoją po prawej stronie od małpy.

Zdaniem Bergsona, w otaczającym nas świecie występują dwa kluczowe czynniki: czynnik dynamiczny i czynnik statyczny. Élan vital, określany czasem też przez francuskiego filozofa mianem ducha, to czynnik dynamiczny, materia zaś – to czynnik statyczny, bierny. Oto na przykład w przyrodzie widzimy  z jednej strony pęd do reprodukcji, do powtarzania tego, co jest, z drugiej zaś – pęd do kreacji, ewolucji, do tworzenia coraz to nowszych form – konieczność i wolność połączone w jedną całość.

Te dwa główne czynniki życia są więc ze sobą ściśle powiązane – jak rzeka i jej koryto albo lawa i formy, jakie przyjmuje, gdy zastyga, jak myśl i słowa, za pomocą których ją wyrażamy. Intelektem poznajemy statyczny wymiar rzeczywistości, natomiast dynamiczny poznajemy za pomocą intuicjiintuicjaintuicji, która jest zatem rodzajem współodczuwania istoty rzeczywistości, jej dynamicznego, żywiołowego i niewyrażalnego charakteru.

Intuicjonizm filozoficzny

Intuicjonizm to stanowisko filozoficzne przyznające intuicji podstawowe znaczenie w procesie poznania. Pojęciem tym posługiwali się już autorzy starożytni i średniowieczni, jakkolwiek przypisywali mu bardzo różne znaczenia. Zazwyczaj rozumiano je jako rodzaj bezpośredniego, niepozostawiającego wątpliwości, zmysłowego bądź umysłowego ujęcia jakiejś konkretnej rzeczy lub idei. W filozofii Kartezjusza, a następnie Edmunda Husserla intuicja to bezpośrednie ujęcie tego, co oczywiste, na przykład faktu własnego istnienia. Henri Bergson dał początek irracjonalistycznej wersji współczesnego intuicjonizmu: intuicja stała się tu bezpośrednim wglądem w istotę rzeczy, osiągalnym na drodze pozaintelektualnej.

Słownik