Marta Piwińska Miłość

Wielkim wzorem romantyków w ujęciu tematu miłosnego były Cierpienia młodego Wertera Goethego (1774, wyd. pol. 1822). Aby nadać doświadczeniu miłości szczególną intensywność i odmienność od powszechnie znanych uczuć, bohaterowie romantyczni, podobnie jak Werter, programowo podsycają miłosne cierpienia, wybierając kobiety zaręczone z innym lub zamężne. Świadomie zamieniają swe uczucia w „pasję”, w namiętne, wszechogarniające, absolutne przeżycie, które staje się rodzajem ekstatycznego męczeństwa, czymś podobnym do stanów ekstazyekstazaekstazy religijnej. Programowa platoniczność romansu stanowi subtelnie wyspekulowaną torturę. [...] Nie wyzuta wcale ze zmysłowości niewinność uczuć Wertera jest jednak czymś więcej. On sam ją odczuwa jako wyraz skrajnego buntu już nie tylko przeciw prawom społecznym, lecz także przeciw prawom natury w imię duchowości ludzkiej, w imię odmiennego od całej natury statusu człowieka na ziemi. W ten sposób [...] miłość stanowi zarazem najwyższy wyraz człowieczeństwa i „niewinną winę” Wertera, którego los dowodzi, że wcielenie ideału w rzeczywistość jest niemożliwe. Romantyczna miłość staje się symbolem tragicznego rozdarcia między człowiekiem a światem [...], które F. Schiller uznał za znamię nowego typu ludzkiego – „człowieka sentymentalnego”.

Piwińska1 Źródło: Marta Piwińska, Miłość, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa, Wrocław 1991, s. 548.

Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera

22 sierpnia

To nieszczęście, Wilhelmie! Wszystkie me żywotne siły zamieniły się w niespokojną gnuśność; nie mogę być bezczynny i nie mogę też wziąć się do czegokolwiek. Nie mam siły wyobraźni, zrozumienia natury i wszystkie książki są mi wstrętne. Jeśli nam samego siebie brak, brak nam przecie wszystkiego. Przysięgam ci, czasem chciałbym być wyrobnikiem, by jeno rano przy obudzeniu mieć na widoku nadchodzący dzień, dążyć do czegoś i mieć nadzieję. Często zazdroszczę Albertowi, którego widzę zagrzebanego po uszy w aktach, i wmawiam w siebie: byłoby mi dobrze, gdybym był na jego miejscu. Już kilkakrotnie porywałem się, by napisać do ciebie i ministra i starać się o miejsce w poselstwie, którego jak zapewniasz, nie odmówiono by mi. Sam sądzę, że minister lubi mnie od dawna; długo mnie namawiał, bym wstąpił do urzędu, i są takie chwile, gdy chcę to uczynić. Ale gdy znów pomyślę o tym i przypomnę sobie bajkę o koniu, który zniecierpliwiony wolnością daje sobie nałożyć siodło i uzdę i zajeżdżony zostaje na śmierć, nie wiem, co mam czynić. I, mój drogi, nie jestże ta moja tęsknota do zmiany stanu głębokim, przykrym niepokojem, który mnie wszędzie ścigać będzie?

wer Źródło: Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera, Wrocław 2001.

Juliusz Słowacki Kordian

zadumany

Zabił się – młodyzabiłZabił się – młody... Zrazu jakaś trwoga
Kładła mi w usta potępienie czynu,
Była to dla mnie posępna przestroga,
Abym wnet gasił myśli zapalone;
Dziś gardzę głupią ostrożnością gminu,
Gardzę przestrogą, zapalam się, płonę,
Jak kwiat liściami w niebo otwartemi
Chwytam powietrze, pożeram wrażenia.
Myśl Boga z tworów wyczytuję ziemi
I głazy pytam o iskrę płomienia.
Ten staw odbite niebo w sobie czuje
I myśli nieba błękitem.
Ta cicha jesień, co drzew trzęsie szczytem,
Co na drzewach liście truje
I różom rozwiewa czoła,
Podobna do śmierci anioła,
Ciche wyrzekła słowa do drzew: „Gińcie drzewa!”
Zwiędły – opadły.
Myśl śmierci z przyrodzenia w duszę się przelewa;
Posępny, tęskny, pobladły,
Patrzę na kwiatów skonanie
I zdaje mi się, że mię wiatr rozwiewa.
Cicho. Słyszę po łąkach trzód błędnych wołanie.
Idą trzody po trawie chrzęszczącej od szronu
I obracają głowy na niebo pobladłe,
Jakby pytały nieba: „Gdzie kwiaty opadłe?
Gdzie są kwitnące maki po wstęgach zagonu?”
Cicho, odludnie, zimno... Z wiejskiego kościoła
Dzwon wieczornych pacierzy dźwiękiem szklannym bije,
Ze skrzepłych traw modlitwy żadnej nie wywoła,
Ziemia się modlić będzie, gdy słońcem ożyje...
Otom ja sam, jak drzewo zwarzone od kiści,
Sto we mnie żądz, sto uczuć, sto uwiędłych liści;
Ilekroć wiatr silniejszy wionie, zrywa tłumy.
Celem uczuć – zwiędnienie; głosem uczuć – szumy
Bez harmonii wyrazów... Niech grom we mnie wali!
Niech w tłumie myśli jaką myśl wielką zapali...
Boże! Zdejm z mego serca jaskółczy niepokój,
Daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj...
Jedną myśl wielką roznieć, niechaj pali żarem,
A stanę się tej myśli narzędziem, zegarem,
Na twarzy ją pokażę, popchnę serca biciem,
Rozdzwonię wyrazami i dokończę życiem.

kor Źródło: Juliusz Słowacki, Kordian, Wrocław 1986.