Przeczytaj
O autorze
Najbardziej znany polski ksiądz‑poeta urodził się w 1915 roku w Warszawie, w rodzinie inteligenckiej, dokładnie w Dzień Dziecka. Być może dlatego zachował pełną czystości naiwność wiary i dziecięce zainteresowanie światem przyrody, stale obecnym w jego wierszach.
Wychowywał się w otoczeniu trzech sióstr, co według późniejszego poety miało wpływ na jego charakter: był spokojnym, cichym i nieśmiałym chłopcem. Od dzieciństwa najbardziej interesowała go przyroda, a uwielbianą lekturę stanowiły baśnie Hansa Christiana Andersena. Później ulubionymi autorami byli Stefan Żeromski i Henryk Sienkiewicz.
Jan Twardowski ukończył Państwowe Gimnazjum Matematyczno‑Przyrodnicze im. Tadeusza Czackiego w Warszawie. W czasach szkolnych prowadził dział literacki w młodzieżowym czasopiśmie „Kuźnia Młodych”, na którego łamach w 1935 roku debiutował utworami poetyckimi. Egzaminy maturalne złożył w 1936 roku i wybrał studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Przerwaną przez wojnę naukę podjął po 1945 roku, uzyskując dwa lata później dyplom magistra. W 1945 roku rozpoczął również naukę w działającym w podziemiu seminarium duchownym. Kapłanem został trzy lata później.
Ksiądz‑poeta
Pierwszy tomik poetycki, Powrót Andersena, Twardowski wydał jeszcze przed wojną, w 1937 roku. Były to wiersze utrzymane w stylu poezji Józefa Czechowicza i Bolesława Leśmiana, zawieszone między światem rzeczywistym a snem. Po wojnie utwory Twardowskiego zaniósł do redakcji „Tygodnika Powszechnego” jego kolega z „Kuźni Młodych” Wojciech Żukrowski. Czasopismo drukowało utwory księdza‑poety w latach 1946‑1952. Powojenny tomik poezji Jana Twardowskiego mógł się ukazać dopiero po odwilżyodwilży. Wydane w 1959 roku Wiersze nie wzbudziły większego zainteresowania krytyki, dopiero Znaki ufności z 1970 roku zostały zauważone. Kolejne tomiki przyniosły poecie nagrody literackie i ogromną popularność.
Wiersze księdza Jana są kopalnią aforyzmówaforyzmów. Najsłynniejszy cytat z Twardowskiego:
Spieszmy się kochać ludzi tak szybko odchodzą
stał się najczęściej umieszczaną w nekrologach sentencją, ale także jako skrzydlate słowa
wrył się w społeczną pamięć, nawołując do refleksji nad przemijaniem.
Pogoda ducha i zachwyt nad przyrodą
Cechą charakterystyczną powojennych wierszy Jana Twardowskiego jest pogodny humor, brak patosu, optymistyczna wymowa i dziecięca radość wiary. Poeta był mistrzem w tworzeniu nastroju lirycznego i miał zamiłowanie do konkretu. Jego wiersze są zbudowane ze scenek, które mogły wydarzyć się w rzeczywistości. Jednocześnie wychodzą poza czysty realizm, czerpiąc ze świata snu i osobistych przeżyć wewnętrznych.
Prosta, pełna spokoju wiara księdza Jana była znakiem bezpośredniej relacji z Bogiem. W postawie podmiotu lirycznego wierszy Twardowskiego można odnaleźć elementy franciszkanizmufranciszkanizmu, przyroda zajmuje w nich bowiem bardzo ważne miejsce. Wyrastająca z osobistych doświadczeń kapłańskich poezja jest niezwykłym lirycznym wyznaniem wiary i jednocześnie zaproszeniem do dziecięcej ufności.
Wiersze – jak ksiądz – dla wszystkich. O poezji ks. Jana TwardowskiegoZ wiary we wcielenie wynika również szczególny sposób widzenia przyrody, obecny w wierszach Twardowskiego, najczęściej podkreślany przez krytykę, jako indywidualny rys tej poezji, określany również mianem franciszkanizmu. Świat jego poezji wypełnia pulsująca życiem przyroda. Ale co osobliwe – oto żadne z tych licznych stworzeń: zwierząt, płazów, ptaków, owadów, roślin – nie pojawia się jako przedstawiciel gatunku, lecz jest sobą, konkretnym egzemplarzem – tą jedyną mrówką, biedronką, czaplą, psem, koniczyną, grabem, przepiórką... Każde z nich daje się osobno rozpoznać, bo ma jakiś „tożsamościowy” znak szczególny. Ksiądz‑poeta krząta się wśród nich i pojedynczo je dostrzega, potwierdza wzrokiem ich niepowtarzalne, jedyne istnienie; bo miłujące oko zatrzymuje się na jednostce, miłość jest zawsze imienna, ma swój konkretny obiekt, nie może być miłością w ogóle (np. taką pomyłką jest mówienie o miłości do całego stworzenia, do ludzkości). Wcielenie było skutkiem i dziełem Bożej miłości i dlatego też miłość jest ogarnianiem pojedynczego istnienia w jego jedyności, w jego cielesnej niepowtarzalności. Odnosi się to do człowieka, jak i do mieszkańców świata przyrody.
Ten bogaty świat przyrody posiada w poezji ks. Twardowskiego pewną, bardzo istotną, właściwość. W świecie tym mianowicie wszyscy jego mieszkańcy są sobą [...]; ten świat jest uporządkowany i pozostaje wiernie w jedności ze Stwórcą [...] – i tylko człowiek – mówi poeta – pogubił się Bogu. Dlatego też ten świat przyrody może być dla człowieka nauczycielem, przywracać poczucie ładu i wartości, odsłaniać sens, wyzwalać z zamętu, pomóc odnajdywać zagubione granice i drogi, podprowadzać ku Stwórcy. Każdy z mieszkańców tego świata niesie jakieś – sobie tylko właściwe – objawienie urody i znaczenia, ale je można dostrzec jedynie przez „zatrzymujące się”, szczegółowe widzenie – kontemplację tego fenomenu.
Źródło: Zofia Mocarska-Tycowa, Wiersze – jak ksiądz – dla wszystkich. O poezji ks. Jana Twardowskiego, „Kwartalnik Artystyczny” 1998, nr 3 (19), s. 33–34.
Słownik
(gr. aphorismós) – maksyma, sentencja
postawa religijno‑światopoglądowa i oparty na niej kierunek literacki XX w., zapoczątkowany w okresie Młodej Polski, wyodrębniony i nazwany przez badaczy po II wojnie światowej, odwoływał się do postaci i legendy św. Franciszka z Asyżu oraz do ideałów ewangelicznego ubóstwa i pokory, które ten święty uosabiał; wyrażał się zazwyczaj w postawie radosnej aprobaty natury i prostego człowieka
(gr. parádoxos – nieoczekiwany, nieprawdopodobny, zadziwiający) – zdanie wewnętrznie sprzeczne lub sytuacja, w której współistnieją dwa wykluczające się fakty