Konwergencja, czyli ewolucja zbieżna, prowadzi do powstania podobieństw między organizmami niespokrewnionymi ze sobą. Pojawienie się podobieństw następuje pod wpływem tych samych lub bardzo zbliżonych warunków środowiska, do których organizmy się przystosowują. Podobieństwa tego rodzaju nazywa się analogią. Analogia może dotyczyć całego organizmu lub tylko jego części, np. narządu. Narządy, które nie mają wspólnego pochodzenia, ale wykazują podobieństwo morfologiczne wynikające z pełnienia tej samej funkcji, nazywa się narządami analogicznymi.

Listek mszaka i liść rośliny naczyniowejrośliny naczyniowerośliny naczyniowej to przykład konwergencji cech, ponieważ wykazują podobieństwo morfologicznemorfologiamorfologiczne – są spłaszczone, zielone i zazwyczaj osadzone na pionowo wzniesionej łodyżce lub łodydze. Pełnią również taką samą funkcję – przeprowadzają fotosyntezęfotosyntezafotosyntezę. Jednak listek mszaka i liść rośliny nasiennej wykazują odmienne pochodzenie i wyraźne różnice w budowie anatomicznej.

Kolejny przykład konwergencji cech stanowią osnówkaosnówka, arylusosnówka rośliny nagonasiennejnagonasienne (nagozalążkowe)nagonasiennej i owocniaowocniaowocnia rośliny okrytonasiennejokrytonasienne (okrytozalążkowe)okrytonasiennej, ponieważ wykazują pewne podobieństwo morfologiczne – są barwne, mięsiste i soczyste. Pełnią również taką samą funkcję – otaczają nasiona i przyciągają zwierzęta, które zwabione atrakcyjną barwą i odżywczymi właściwościami, chętnie zjadają osnówkę i owocnię wraz ze znajdującymi się wewnątrz nasionami. Osnówka i owocnia zostają strawione w przewodzie pokarmowym zwierząt, a nasiona otoczone łupiną nasienną zostają usunięte do środowiska zewnętrznego wraz z odchodami. Zatem zwierzęta rozsiewają nasiona na drodze endozoochoriiendozoochoriaendozoochorii. Jednak osnówka i owocnia wykazują odmienne pochodzenie.

Przykład konwergencji cech u zwierząt stanowią skrzydło owada i skrzydło ptaka. Narządy te cechuje pewne podobieństwo morfologiczne – są spłaszczone i dość duże, tworzą powierzchnię nośną. Pełnią również taką samą funkcję – służą do latania. Jednak skrzydło owada i skrzydło ptaka mają odmienne pochodzenie.

Innym przykładem konwergencji cech w świecie zwierząt są odnóże grzebne owada i kończyna grzebna kreta. Narządy te wykazują pewne podobieństwo morfologiczne – są spłaszczone i łopatowate, zakończone ostrymi pazurami. Pełnią również taką samą funkcję – służą do kopania podziemnych korytarzy. Jednak odnóże grzebne i kończyna grzebna mają różne pochodzenie.

Dywergencja, czyli ewolucja rozbieżna, prowadzi do powstania różnic między organizmami spokrewnionymi ze sobą. Pojawienie się różnic następuje pod wpływem odmiennych warunków środowiska, do których te organizmy się przystosowały. Jednak pomimo różnic pewne podobieństwa zachowują się, co jest wynikiem wspólnego pochodzenia ewolucyjnego. Podobieństwa tego rodzaju nazywa się homologią. Homologia może dotyczyć całego organizmu lub tylko jego części, np. narządu. Narządy, które nie wykazują podobieństwa morfologicznego i pełnią różne funkcje, ale mają wspólne pochodzenie, nazywa się narządami homologicznymi.

Liść pułapkowy rośliny owadożernej i cierń kserofitakserofitykserofita to przykład dywergencji cech u roślin, ponieważ wykazują wspólne pochodzenie – powstały w wyniku przekształceń liści, których głównymi funkcjami są: przeprowadzanie fotosyntezy, transpiracjitranspiracjatranspiracji i wymiany gazowej. Jednak liść pułapkowy i cierń wykazują odmienną budowę morfologiczną i pełnią różne funkcje.

Za przykład dywergencji cech u roślin mogą posłużyć korzenie: korzeń spichrzowy rośliny dwuletniej i korzenie asymilacyjne storczyków. Organy te wykazują wspólne pochodzenie – powstały w wyniku przekształceń korzeni, których głównymi funkcjami są: pobieranie wody i soli mineralnych oraz przytwierdzenie rośliny do podłoża. Jednak korzeń spichrzowy i korzeń asymilacyjny wykazują odmienną budowę i pełnią różne funkcje.

Łuski gadów i pióra ptaków to z kolei przykład dywergencji cech u zwierząt, ponieważ mają wspólne pochodzenie – są wytworami komórek naskórka pokrywającego ciało. Jednak łuska i pióro wykazują odmienną budowę i pełnią różne funkcje.

Innym przykładem dywergencji cech w świecie zwierząt są płetwa delfina i kończyna górna szympansa, ponieważ wykazują wspólne pochodzenie – są przekształconymi kończynami przednimi. Układ kości ramieniowej, kości przedramienia, kości nadgarstka, śródręcza i placów jest podobny. Jednak płetwa i kończyna chwytna wykazują odmienną budowę i pełnią różne funkcje.

Słownik